Muhammad al-Xorazmiy nomidagi Toshkent Axborot Texnologiyalari

 
Yorug’lik interferensiyasi. 
Elektromagnit to’lqin tarqalayotganda fazoning har 
bir nuqtasida elektr va magnit maydonlar davriy ravishda 
(masalan w chastota bilan) o’zgarib turadi. Bu o’zgarishlar 
E va H vektorlarining tebranishlari sifatida ifodalanadi.
Bundan tashqari yorug’lik to’lqini optik zichligi 
kichikroq muhit bilan optik zichligi kattaroq muhit 
chegarasidan qaytganda uning fazasi A ga o’zgaradi. Unday 
holat muhokama qilayotgan misolda 2 nurning S nuqtadan 
qaytishda sodir bo’ladi. buni hisobga olish uchun yo’llar 
farqini hisoblayotganda A ga yorug’likning vakuumdagi 
yarim to’liq uzunligini qo’shish yohud ayirish kerak. 
Natijada 1 va 2 nurlarning S nuqtadagi optik yo’llar farqi 
bo’ladi. Trigonometrik formulalar yordamida AD,DS,BS 
larni plastinka qalinligi A va
1-rasm. 
yorug’likning tushish burchagi i orqali ifodalash mumkin. 
U holda (16) ifoda quyidagi ko’rinishga keladi: 
Bu ifodaga asosan A ning qiymati nurlarning tushish 
burchagi i , plastinka moddasining sindirish ko’rsatkichi n 
va qalinligi d ga bog’liq. Quyidagi hollarni ko’raylik.
Yassi shisha plastinkaga radiusi R bo’lgan yassi 
qavariq linza qo’yilgan bo’lsin. 12a-rasmda bu sistemaning 
kesimi tasvirlangan. Linza bilan plastinkaning tutash

---

nuqtasi B dan uzoqlashgan sari havo qatlamining qalinligi 
ortib boradi. Linzaning yassi tomoniga tik ravishda 
parallel monoxromatik nurlar tushayotgan bo’lsin. Shu 
nurlar ichidan birini hayolan ajratib qo’yaylik. Bu nur S 
nuqtaga etib borgach, qisman qaytadi, qisman havo qatlami 
ichiga kirib boradi. Nurning bu ikkinchi qismi D nuqtadan 
qaytgach ( tushish burchagi nolga teng bo’lgani uchun
havo qatlamining ustki va ostki qismlaridan qaytish 
burchaklari hamda sinish burchagi nolga teng), S nuqtadan 
qaytgan 
nur 
bilan 
interfernsiyalashadi. 
Interferensiyalashuvchi nurlarning yo’llar farqi havo 
qatlamining 
qalinligi 
d 
ga 
bog’liq. 
Tajribada 
qo’llanilayotgan yassi qavariq linza R radiusli sferaning
bir bo’lagidan iborat, bo’lgani uchun linza bilan
plastinkaning tutash nuqtasi B dan bir xil uzoqlikdagi 
nuqtalar uchun ( bu nuqtalar markazi B da joylashgan r 
radiusli aylanalardan iboratdir) havo qatlamini 
chegaralovchi sirtlardan qaytuvchi nurlarning yo’llar farqi 
bir xil bo’ladi. shuning uchun B nuqta atrofida qorong’i 
va yorug’ konsentrik halqalar kuzatiladi (rasm). Bu 
tajribani birinchi marta N’yuton amalga oshirgani uchun
interferension manzara N’yuton halqalari deyiladi. k – 
halqaning radiusi r
R
va unga mos bo’lgan havo qatlamining
qalinligi d orasidagi bog’lanishni
aniqlaylik. 
To’g’ri 
burchakli 
AOS 
uchburchakdan quyidagi tenglikni yoza 
olamiz: 
R
2
= r
2
R
+ ( R - d)
2 
Bu tenglikni soddalashtirib va d
2
hadni 
kichikligi tufayli hisobga olmasdan