Mundarija kirish

Nazorat savollari 
1. Relyatsion ma‟lumotlar modeli qanday farqlanadi? 
2. Relyatsion ma`lumotlar bazasining asosiy tushunchalari. 
3. Munosobat xossalariga nimalar kiradi? 
4. Munosobatlar sxemasiga misollar keltiring. 
5. Munosabat turlari nechta? 
6. Relyatsion algebra amallarini sanab bering va misol keltiring. 
 
 
 

---

33 
5-mavzu. Rеlyatsion algеbra va rеlyatsion hisobot elеmеntlari 
Reja 
1. Munosabatlar ustida amallar. 
2. Relyatsion ma‟lumotlar bazasini asosiy tushunchalari. 
3. Relyatsion algebra va uning amallari.
4. Rеlyatsion hisoblash elеmеntlari va ulardan foydalanish. 
 

Tayanch so‘zlar: dekard, kesishuv, birlashtirish, seleksiya, ayirma, 
domen, relyatsion algebra, relyatsion hisoblash.
 
Munosabatlar ustida amallar. Munosabatlar ustida har xil amallarni 
bajarish imkoniyati mavjud. Relyatsion ma‟lumotlar modelini 
xususiyatlaridan biri ma‟lumotlarni qayta ishlashni relyatsion algebra 
operatorlari (amallari) yordamida amalga oshirishdir. Relyatsion 
algebrada quyidagi 8 ta operator keng ishlatiladi. Ulardan 4 tasi 
an‟anaviy to`plamlar ustida bajarilishi mumkin bo`lgan amallardir.
An‟anaviy amallarga quyidagilar kiradi.
1. Birlashtirish 
2. Kesishuv 
3. Ayirma 
4. Dekart ko`paytma 
Maxsus amallarga esa quyidagilar kiradi. 
1. Tanlash (seleksiya) 
2. Proeksiya 
3. Qo`shish 
4. Bo`lish 
Munosabatlar ustida bajariladigan birlashtirish, kesishuv, ayiruv 
amallari operatorlarning tili yoki turi bo`yicha mosligini talab etadi. 
Ikkita munosabat tipi bo`yicha mos keladi, agarda ularda ekvivalent 
munosabat sxemasi bulib: 

ulardagi har bir daraja bir xil bo`lsa yoki ular bir xil atribut 
to`plamiga ega bo`lsa; 

sxema atributlarini shunday tartiblash mumkinki, bir xil o`rinda 
turib solishtirilayotgan atributlari bir xil domenda aniqlangan bo„lishi 
kerak.
Birlashtirish amaliga quyidagi misol ko`rib chiqiladi. Ikkita guruh 
jadvallari berilgan bo`lsin va bu jadvallar o`rtasida birlashtirish amalini 

---

34 
bajarish talab etilsin.
5.1-jadval. 1-guruh haqida ma`lumot