N. M. AĞABƏyli

 
Əhəng-posa sementi 
Tezsoyudulmuş domna posası ilə əhəngin birlikdə üyüdülmə-
sindən və ya ayrıca üyüdülərək mükəmməl surətdə qarışdırılmasından 
alınan hidravlik yapışdırıcı maddəyə əhəng-posa sementi deyilir. 
Adətən, 10

30 % əhəng və 70

90 % tezsoyudulmuş domna posası 
götürülür. Sementin tutmasını nizamlamaq üçün 5 %-ə qədər gips daşı 
əlavə edilir. Bərkiməni sürətləndirmək məqsədilə 10

15 % 
portlandsement qatmaq olar.
Əhəng-posa sementinin həqqi sıxlığı 2500

2900 kq/m
3
, sıxlaş-
dırılmamış halda tökmə sıxlığı 800

900 kq/m
3
, sıxlaşdırılmış halda isə 
1200

1400 kq/m
3
-dur. Bu sementin sutələbatı portlandsementə və 
posalı portlandsementə nisbətən çoxdur. Xüsusi səthinin 3500

5000 
sm
2
/q-a çatdırılması məsləhət görülür. Tutması posalı portlandsementə 

---

138 
138 
nisbətən ləng gedir. Tutmasının başlanğıcı, adətən, 2

4 saat, 
tutmasının sonu isə 4

8 saat çəkir. 
Əhəng-posa sementinin markası 1:3 tərkibli bərk qatılıqlı 
məhluldan hazırlanmış nümunələri sınamaqla müəyyən edilir. Mar-
kları 50, 100, 150 və 200-dür.
Əhəng-posa sementi əsasında hazırlanmış beton 15

30 gün ər-
zində qurumaqdan qorunmalıdır, yəni nəm mühitdə (və ya suda) bər-
kiməlidir. 
Əhəng-posa sementi aqressiv təsirlərə davamlıdır. Sulfatlı sular, 
dəniz suları, şirin sular bu sementdən hazırlanmış betonu aşındırır.
 
§ 11. Alüminat sementi 
Boksit və əhəngdaşından ibarət xammal qarışığının əriyənə 
yaxud laxtalaşana qədər yandırılmasından alınmış məhsulun narın 
üyüdülməsi nəticəsində əldə edilən tezbərkiyən hidravlik yapışdırıcı 
maddəyə alüminat sementi deyilir. Alüminat sementi hazırlamaq üçün 
əsas xammal tərkibində 80 %-ə qədər alüminium oksidi olan boksit və 
əhəngdaşıdır. Istehsal zamanı bu sementə 1 %-ə qədər əlavələr qatıla 
bilər. 
Alüminat sementinin mineral tərkibi əsasən birkalsiumlu alü-
minatdan (CaO

Al
2
O
3
) ibarətdir. Bu mineral tez bərkiyən və yüksək 
möhkəmlik əldə edən birləşmədir. Tərkibi 64,5 % Al
2
O
3
və 35,5 % 
CaO-dən ibarətdir. Ərimə temperaturu 1600
0
S-dir.
Alüminat sementinin tərkibində CaO

Al
2
O
3
mineralından başqa 
az miqdarda 5CaO

3Al
2
O
3
, 12CaO

7Al
2
O
3
və CaO

2Al
2
O
3
mineralları 
da vardır. 
5CaO

3Al
2
O
3
və 12CaO

7Al
2
O
3
yüksək əhəngli, CaO

Al
2
O
3
isə 
az əhəngli sementlərin tərkibində olur.
Bundan başqa alüminat sementinin tərkibində ikikalsiumlu 
silikat və ikikalsiumlu alümosilikat mineralları da vardır. 
Alüminat sementi klinkerinin üyüdülməsi portlandsementə nis-
bətən xeyli çətindir. Ərimə üsulu ilə alınmış klinkerin bərkliyi 
xüsusilə çox olub, Moos şkalası üzrə 7

7,5-dir. Lakin laxtalaşma 
üsulu ilə alınmış klinkerin bərkliyi nisbətən az olur. 
Ərinti kəskin surətdə soyudulduqda şüşəyəbənzər fazanın miq-
darı artdığından klinkerin üyüdülməsi də çətinləşir.

---

139 
139 
Üyütməni asanlaşdırmaq məqsədilə klinkerə 1 %-ə qədər se-
mentin keyfiyyətini aşağı salmayan əlavələr (kömür qırıntısı və s.) 
qatışdırmaq
olar.
Alüminat sementini su ilə qarışdırdıqda onun əsas tərkibini təşkil 
edən birkalsiumlu alüminatın hidratasiyası iki mərhələdə gedir: 
CaO

Al
2
O
3
+ 10H
2
O = CaO

Al
2
O
3

10H
2
O. 
Doymuş məhlulda əmələ gəlmiş CaO

Al
2
O
3

10H
2
O bərk faza 
halında məhluldan ayrılaraq kristallaşır. Bu kristallar dayanıqlı 
olmadığından yenidən kristallaşma baş verir. Ümumiyyətlə, 
CaO

Al
2
O
3
-ın hidratasiya reaksiyası aşağıdakı kimi göstərilə bilər: 
2(CaO

Al
2
O
3
) + 11H
2
O = 2CaO

Al
2
O
3

8H
2
O + 2Al(OH)
3
. 
Əmələ gəlmiş Al(OH)
3
gel şəklində ayrılaraq sement daşı 
karkasını möhkəmləndirir. Alüminat sementinin tərkibinə daxil olan 
digər minerallar su ilə əlaqəyə girərək hidrat birləşmələri əmələ 
gətirir. 
Alüminat sementinin tərkibində üçkalsiumlu alüminat mineralı 
yoxdur və bərkimə zamanı sərbəst halda əhəng ayrılmır. Buna görə də 
alüminat sementi sulfatlı, dəniz və başqa minerallı suların təsirlərinə 
tamamilə davamlıdır. 
Alüminat sementi bərkidikdə çoxlu istilik ayrılır. Qış zamanı 
beton işləri apardıqda bu istiliyin ayrılması çox əlverişlidir. Əksinə, 
böyük ölçülü konstruksiyaları betonladıqda və xüsusilə yay zamanı 
beton işləri apardıqda həmin istilik təhlükəlidir. Buna görə də alüminat 
sementini massiv tikintilərin betonlanmasına işlətmək məsləhət 
görülmür. 
Alüminat sementinin həqiqi sıxlığı 3100

3200 kq/m
3
, sıxlaş-
dırılmamış halda tökmə sıxlığı 1000

1200 kq/m
3
, sıxlaşdırılmış halda 
isə 1600

1800 kq/m
3
-dur. Sutələbatı da təxminən portlandsementdə 
olduğu kimidir 

23

28 % həddindədir. Lakin portlandsementdən 
fərqli olaraq alüminat sementi ona qarışdırılmış suyun daha çox 
hissəsini özünə kimyəvi birləşdirir. O, tutma müddətinə görə 
portlandsementdən az fərqlənir. Tutmasının başlanğıcı 30 dəqiqədən 
tez, tutmasının sonu isə 12 saatdan gec olmamalıdır. 

---

140 
140 
Alüminat sementinin markaları 400, 500 və 600-dür. Bu marka-
lar bərk qatılıqlı məhluldan hazırlanan 3 günlük nümunələrin 
sıxılmada möhkəmlik həddidir. Həmin nümunələrin 24 saatdan sonra 
sıxılmada möhkəmlik həddi 400 markalı sement üçün 23MPa-dan, 
500 markalı üçün 

28 MPa-dan və 600 markalı üçün isə 33 MPa-dan 
az olmamalıdır. 
Alüminat sementi ən bahalı yapışdırıcı maddədir, çünki onun 
istehsalında qiymətli xammal olan boksitdən istifadə edilir.