Mövzu№ Sahibkarlıq fəaliyyətinin mahiyyəti, növləri və innovasiya sahibkarlığı. Plan

- 
müsabiqə, auksion (hərrac) və tender vasitəsi ilə dövlət müəssə- sinin 
əmlakının alınması; 
- 
qanunvericiliklə qadağan olunmayan digər mənbələr. 
Müəssisələr istehsalın həyata keçirilməsinin ən mühüm vasitəsi 
hesab edilir. Müəssisədə istehsal edilən məhsulun miqdarı bütünlükdə istehsalın 
ölçüsünü xarakterizə edir. Bu və ya digər həcmdə məhsul istehsalının həyata 
keçirilməsi ilk növbədə müəssisənin optimal həcmindən daha çox asılıdır. 
Müəssisənin optimal həcmi bu və ya digər həcmdə məhsul istehsalına imkan verən 
kifayət qədər həcmdə canlı və əşyalaşmış əməyin miqdarını əhatə edir. 
Müəssisənin optimal həcminin müəyyənləşdirilməsi istehsal gücünün 
formalaşdırılması ilə də bağlıdır. Müəssisənin optimal həcminin seçilməsinə 
buraxılan məhsulun istismara yararlığı, istehsalın yerləşdirilməsi, ixtisaslaşması, 
təmərküzləşmə səviyyəsi və s. faktorlar təsir edir. 
Müəssisələr öz fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi, hüquqlannın müdafiə edilməsi, 
ümumi mənafelərinin dövlət və digər orqanlarda, beynəlxalq təşkilatlarda təmsil 
olunması və digər məqsədlər üçün könüllülük əsasmda sahə, ərazi və başqa 
prinsiplərə əsasən ittifaqlar, konsernlər, şirkənlər və digər birliklər yaradılmağı 
səlahiyyətlərinə malikdirlər. Eyni zamanda müəssisələrə ayn-ayn fiınksiyalarm 
mərkəzləşdirilmiş qaydada yerinə yetirilməsi həvalə oluna bilər. 
Müəssisə əmlak mülkiyyətçilərinin, yaxud onun vəkil etdiyi oıqaran qəran ilə 
yaradıla bilər. Müəssisənin təsisçiləri aşağıdakılar ola bilər: 
- 
dövlət əmlahnı idarə etməyə vəkil edilmiş dövlət orqanları; 
- 
fizki və hüquqi şəxslər; 
- 
xarici dövlətlər, zarici dövlətlərin vətəndaşları və hüquqi şəxsləri; 
- 
vətəndaşlığı olmayan şəxslər; 
- 
beynəlxalq təşkilatlar. 
Müəssisələr yaradılarkən təsisçilər arasında qarşılıqlı münasibətləri 
formalaşdırmaq və onlan son nəticədə idarə etmək məqsədi ilə təsis müqaviləsi 
tərtib olunur. Fərdi və dövlət müəssisələrinin yaradılması zamanı heç bir təsis 
müqaviləsi tələb olunmur. Bu isə bilavasitə onunla şərtlənir ki, fərdi müəssisələrin 

---

yaradılması zamanı təsisçi şəxslərdər əlavə ikinci qeyri bir təsisçi iştirak etmir və 
həmin müəssisə mülkiyyətçi qismində yalnız həmin şəxsə mənsubdur. Dövlət 
müəssəsinin yaradılmasında təsisçinin tələb olunmaması isə mülkiyyətçinin dövlət 
təsərrüfat səlahiyyətləri ilə bağlılığıdır. 
Müəsisənin ləğvi və yenidən təşkil edilməsi (birləşmə, bölünməsi, ayrılması, 
çevrilməsi) əmlak mülkiyyətçilərinin müəssisələr yaratmağa vəkil edilən orqanın, 
yaxud mühakimənin qəran ilə həyata keçirilir. Ləğv olunan müəssisəyə 
kreditorlann iddialan həmin müəssisənin əmlakından ödənilir. Bu halda ilk 
növbədə əmək haqqı, büdcəyə borclar ödənilir və ləğv edilən müəssisədə istifadə 
də olan torpaqlann rekultivasiyası ilə bağlı xərclər kompensasiya olunur. 
Mülkiyyət və təşkilat-hüquqi formasından asılı olmayaraq bütün müəssisələrin 
hüquq və mənafelərinin müəyyənləşdirilməsi üçün bərabər şəraitin yaradılmasına 
dövlət tərəfindən təminat verilir. 
Dövlət və digər orqanlar, yaxud onların vəzifəli şəxsləri tərəfindən verilmiş 
nəticə etiban ilə müəssisənin hüquqlarını pozmuş göstərişlərin yerinə yetirilməsi 
nəticəsində, habelə həmin onqanlann və vəzifəli şəxslərin müəssisə barədə 
qanunvericilikdə nəzərdə tutulan vəzifələrin zazımınca yerinə yetirilməməsi 
nəticəsində müəssisəyə dəymiş zərər və orqanlar və vəzifəli şəxslər tərəfindən 
ödənilməlidir. 
Müəssisə rəhbərliyi müiəssisə adından etibarnamə olmadan fəaliyyət göstərir, 
onun mənafelərini bütün müəssisələrdə, idarə və təşkilatlarda təmsil edir, 
müəssisənin əmlakı barədə sərəncam verir, müqavilələr, o cümlədən əmək 
müqavilələri bağlayır, banklarda hesablaşma he- .sabı və digər hesablar açır, 
vasitələri yönəltmək hüququndan istifadə edir, idarənin aparatının ştatlarını təsdiq 
edir, müəssisənin bütün işçilərinə şamil edilən əlavə göstərişlər verir. 
Müəssisənin fəaliyyətinin tənzimlənməsi aşağıdakı istiqamətdə apanlır. 
Müəssisə istehsal etdiyi məhsula, gördüyü işlərə, göstərdiyi xidmətlərə 
tələbatı, habelə istehräl və sosial inkişafin təmin edilməsi, onun işçilərinin şəxsi 
gəlirlərinin artması zəruriliyini nəzərə alaraq öz fəaliyyətini müstəqil planlar və 
inkişaf prempektivi əsasında müəyyən edir. 
Müəssisənin məhsullarına, işlərinə və xidmətlərinə olan ictimai toləbatm 
ödənilməsi dövlət tərəfindən iqtisadi üsullarla tənzimlənir. Planlann əsasım 

---

istehsal olunan məhsulun, görülən işlərin, göstərilən xidmətlərin istehlakçılan 
(alıcıları) və maddi-texniki ehtiyatlann tədarükçüləri ilə bağlanmış müqavilələr 
təşkil edir. 
Müəssisədə təsərrüfat fəaliyyətinə aid maliyyə nəticələrinin ümumiləşdirilmiş 
göstəricisi mənfəətdir. Büdcəyə vergiləri və digər ödənişləri verdikdən sonra xalis 
mənfəət müəssisənin sərəncamma daxil olur. Müəssisənin nizamnaməsində digər 
qayda nəzərdə tutulmamışdırsa o, xalis mənfəətdən müstəqil istifadə edir. 
Müəssisə öz məhsulunu, işlərini, xidmətlərini istehsalat tullantılarını müstəqil, 
yaxkd müqavilə ilə müəyən etdiyi qiymətlər və tariflər üzrə, qanunvericilikdə 
nəzərdə tutulan hallarda isə dövlət qiymətləri vo tarifləri üzrə satır. Müəssisə 
dövlət tərəfindən qoyulan qiymətləri vo onlann həddlərini, məhsula, işlərə, 
xidmətlərə müəyyənləşdirilən tarifləri pozsa, o zaman artıq qazanılan məbləğ 
dövlət büdcəsinin hesabına keçirilməlidir. Bundan əlavə müəssisə 
qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada və məbləğdə cərimə olunur. 
Müəssisənin maliyyə ehtiyatlarının formalaşması mənbəyini mənfəət, 
amortizasiya ayırmalan, qiymətli kağızlarm satışmdan əldə edilən vəsait, fiziki və 
hüquqi şəxslərin paydan və digər daxilolmalar təş- kil edir. 
Müəssisənin bütün haqq-hesabları, o cümlədən büdcəyə ödənişləri və əmək 
haqqınm verilməsi təqvim növləri ilə hesablaşma sənədləri (ödəniş müddətləri 
çatdıqca) daxil olduqca icra edilir. Müəssisənin öz öhdəlikləri üzrə digər 
müəssisələrlə hesablaşmaları, bir qayda olaraq, bank idarələri vasitəsi ile nağdsız 
qaydada aparılır. 
Müəssisə pul vəsaitlərini saxlamaq və bütün növ hesablaşmaları, kredit və 
kassa əməliyyatlarını həyata keçirmək üçün istənilən bankda hesablaşma hesabı 
və digər hesablamalar aça bilər. 
Müəssisə öz işlərinin nəticəsinin operativ və mühasibat uçotunu, statistika 
hesabatlarını apırır. Müəssisənin vəzifəli şəxsləri dövlət hesablaşmalarını təhrif 
etməyə görə qanunvericilikdə müəyyən olunmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar. 
Müəssisənin kommersiya sirri dövlət sirri olmayan, müəssisənin istehsalatı, 
texnoloji informasiyası, idarəetməsi, maliyyə və digər növ fəaliyyəti ilə bağlı olan 
və yayılması nəticəsində müəssisəyə zərər vura bilən məlumatlardır. Bu 
məlumatların yayılmasına və onların mühafizə qaydalarının pozulmasına görə 

---

məsuliyyət müvafiq qanunvericilik aktları ilə müəyyən edilir.