Mirzayev Muzaffar Maxmudovich xmi va mamlakatshunoslik fakulteti 2-kurs magistranti
Yüklə 1,01 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3-bosqich. 1980-yillarning oxiriga kelib mamlakat iqtisodiyoti barqaror
rivojlandi, moliyaviy va kong’yunkturaviy shart-sharoitlar mutaxassislar tomonidan yuqori baholandi. Jumladan, ulgurji savdodagi barqaror narxlar, ishsizlikning past darajasi hamda kompaniyalarning kasodga uchrash ko’rsatkichlari eng past darajalar sifatida ehtirof etildi. Bu davrda yarimo’tkazgichlar ishlab chiqarish sohasiga kapital kiritish, investitsiyalarni mazkur soha korxonalariga yo’naltirish faollashib bordi, shu bilan birga qimmatli qog’ozlar va uy-joylar narxi keskin oshib ketdi. Natijada pul massasining asosiy qismi fond va ko’chmas mulk bozoriga oqib o’tdi. Bu esa, o’z navbatida, iqtisodiyotda “sovun pufagi” holatini keltirib chiqardi. Bu pufaklar 1990-yillarda yorilishi natijasida iqtisodiyot va moliya sohasida inqiroz yuzaga keldi. Oqibatda 1997 yilda boshlangan Osiyodagi moliyaviy inqiroz Yaponiya yirik banklarini ham qiyin va murakkab vaziyatga solib qo’ydi 9 . 8 Statistical handbook of Japan 2014, Statistics Bureau, Ministry of Internal Affairs and Communications Japan, 2014, 25-bet 9 Statistical handbook of Japan 2014, Statistics Bureau, Ministry of Internal Affairs and Communications Japan, 2014, 27-bet 1990-95 yillarda jahon iqtisodiyotidagi siklik inqiroz Yaponiyaga ham katta ta’sir o’tkazdi. AQSHdan farqli ravishda Yaponiya iqtisodiyoti uchun bir qator ko’rsatkichlar retsessiya holatidan dalolat berayotgan edi. 1998-1999- yillar oralig’ida YaIM hajmi 2,8 foizga qisqardi. Shu bilan birga, ishlab chiqarishga xususiy kapital qo’yilmalari hajmi 11,7 foizga qisqardi 10 . G’arb iqtisodchilarining fikriga ko’ra, bir necha o’n yillar mobaynida barqaror rivojlanib kelgan Yaponiya iqtisodiyotining ayrim tuzilmalari 1992- 1995-yillarda o’zining “mo’rt” jihatlarini namoyon eta boshladi. Xususan, 1992-yilning o’zida sanoat ishlab chiqarishi hajmi qariyb 8 foizga qisqardi. Yaponiya hukumati 1992-yilning avgust oyida mamlakat tarixidagi eng yirik favqulodda iqtisodiy chora-tadbirlari dasturini qabul qildi. 2000 yilda ishsizlik 1953-yildan keyin birinchi marta eng yuqori – 4,7 foizga yetdi. Real oylik ish haqi 2 foizga qisqardi. Tabiiyki, iste’mol talabi ham 2,2 foiz qisqardi, bu ayniqsa uzoq muddatli iste’mol tovarlari bozorida yaqqol namoyon bo’ldi. 1973-yildagi neft inqirozidan keyin ilk bor sanoat ishlab chiqarishi 6,9 foizga kamaydi. Ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirish hajmi esa 8,2 foizga pasayib, bu investitsiyalarga talabning qisqarishi, kreditlash hajmining pasayib ketishi va kompaniyalar moliyaviy holatining yomonlashishiga olib keldi. Yaponiya iqtisodiyotining bunday depressiya holati jahon kong’yukturasiga ta’sir etmadi. Buning asosiy sababi qilib ekspertlar ichki talabning importga bog’liqligi kamligini, ya’ni 10 foizligini ko’rsatishdi. Bu ko’rsatkich AQSHda 1995-yillarda 20 foizni tashkil etgan. Yaponiyaning eksport salohiyati ham bu yillarda kamaydi, ya’ni eksport hajmi qisqardi. 1998-yilda hukumat tepasiga kelgan yangi kabinet inqirozga qarshi chora-tadbirlar rejasini ishlab chiqib, amalga oshirishga kirishdi. Bu iqtisodiy rivojlanishning istiqbolli dasturlarini ro’yobga chiqarish imkoniyatini berdi. Bu dasturlar o’z ichiga quyidagilarni qamrab oldi: Yaponiyani elektron davlatga aylantirish; yirik shaharlar atrofidagi aglomeratsiyalarning transport tizimlarini rivojlantirish; ijtimoiy infratuzilma yo’nalishlarini (telekommunikatsiya, ilm-fan va texnologiya, atrof-muhitni himoya qilish tashkilotlari, ijtimoiy tahminot muassasalari) yangi sifat bosqichiga ko’tarish; bandlik barqaror tizimini ilg’or texnologiyalarga asoslangan holda takomillashtirish. Bu davrda iste’mol talabini rag’batlantirish maqsadida hukumat bir qator noanhanaviy choralardan ham foydalandi. Masalan, daromadi past darajada 10 Инаба Х., Цуцуми С. «Японское чудо» и советская экономическая реформа. – М.: «Шелковый путь», 1991. с.67 bo’lgan oilalarga do’konlarda tovarlar va xizmatlar xaridi uchun imtiyozli kuponlarni sotish kabilar. Bu davr jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi boshlanishi bilan ham tavsiflanadi, inqiroz mamlakat iqtisodiyotiga quyidagicha ta’sir qildi: 2008- yilning ikkinchi yarmida iqtisodiyotda retsessiya holati boshlanib, shu yil noyabr oyida avtomobillar sotuv hajmi 27 foizga qisqardi. Bu esa 1996-yildan buyon sotuv hajmi qisqarishidagi eng past ko’rsatkich edi. 2008-yil yakunlariga ko’ra mamlakat YaIM hajmi 1,2 foizga qisqardi. Yüklə 1,01 Mb. Dostları ilə paylaş:
|