Azərbaycan Respublikası Səhiyyə Nazirliyi kollegiyasının 21 iyun 2013-cü il tarixli
Yüklə 3,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Aktivliyin məhdudlaşdırılması. Kəskin BA zamanı yataq rejiminin effektiv terapiya vasitəsi olmadığı barədə əsaslı dəlillər mövcuddur. Gündəlik adi fəallığın saxlanılması bərpaya daha güclü dəstək verir. Lakin bəzi hallarda ağrıların xarakterini və xəstənin işinin təbiətini nəzərə alaraq fəallığın müəyyən dərəcədə məhdudlaşdırılması faydalı olur. Ağrının obyektiv qiymətləndirilən əlamət və həkimin xəstənin peşəsi üzrə mütəxəssis olmaması nəzərə alınaraq, fəallığın fərdi qaydada məhdudlaşdırılması haqqında qərar, xəstənin yuxarıda qeyd edilmiş amillər barəsində biliklərinin nəzərə alınması ilə qəbul edilməlidir. Uzun müddət işdən kənarlaşma əmək qabiliyyətinin uzunmüddətli itirilməsi riski ilə birbaşa əlaqəlidir. Buna görə bütün tədbirlər fəallığın məhdudlaşdırılmasının minimallaşdırılmasına yönəlməlidir. Məhdudlaşma yalnız müəyyən dövr olmalıdır.
olunan dərman vasitələrinin siyahısı göstərilib. Bəzi dərman vasitələri kəskin bel ağrısınından yaranan diskomfortu azaltmaq məqsədilə istifadə olunur. Göstərilən dərman vasitələrinin heç biri əlilliyin azalmasına və ya xəstəliyin təbii gedişatına təsir göstərmir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 22
Beldə təkrarlanan ağrılar Anamnezində heç olmasa bir dəfə bel ağrısı olan əksər xəstələrdə il ərzində residiv müşahidə olunur. Onlar əsasən təbiətinə görə əvvəlkinə oxşadığı və o qədər də intensiv olmadığı üçün qabaqkı müalicə təkrarlana bilər. Uzunmüddətli residiv epizodlarında əlavə müayinələr, müalicə üsulları və mütəxəssisin məsləhəti tələb oluna bilər.
Hamilə qadınların təxminən 50%-i ciddi bel ağrısından şikayətlənir. Bu şikayətlər böyük ehtimalla bütün hamiləlik boyu artacaqdır. Bel ağrılarının əmələ gəlməsi riski doğuşdan sonra artır. Beldə irradiasiya edən ağrıların ehtimal olunan səbəblərinə aşağıdakılar daxildir:
əzələ zəifliyi
disk yırtığı
oturaq sinirin və ya bel kələfinin uşaqlıq tərəfindən basılması. İstifadə olunacaq dərmanların sayı məhduddur və onlarda hamilələr üçün əks-göstərişlər olmamalıdır. Hamiləlik dövründə MRT-nin aparılması planlaşdırıldığı halda radioloqun konsultasiyası mütləqdir. Bel ağrısı olan hamilə qadınlar ağrını yüngülləşdirmək məqsədi ilə mamalıq yardımı mütəxəssisləri ilə müxtəlif pozaları, müalicə strategiyalarını və üsullarını müzakirə edə bilərlər. Buraya nevropatoloqun konsultasiyası və xəstəxanaya göndəriş daxil ola bilər. Diaqnostik müayinə kimi, tələb olunduqda, MRТ və ya EMQ istifadə edilə bilər. Hamiləlik zamanı rentgenoqrafiya və KT əks-göstərişdir! Profilaktika Effektiv olması ehtimal olunan profilaktik tədbirlərə aiddir:
beli açan əzələlərin gücləndirilməsi (С)
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 23 siqaret çəkməkdən imtina nəticələrə təsir edir (С)
işindən məmnun olma aspektlərinə önəm verilməlidir (С)
ümumi aerob və gücləndirici məşğələlər
ağırlıq qaldırma və ayaq üstə durmağa aid adekvat vərdişlər nəticələrə təsir edir (С)
əmək fəaliyyəti/iş vərdişlərinin və iş yerinin modifikasiyası
istehsalat travmalarının profilaktikası məqsədi ilə belin immobilizasiyası vasitələri effektiv deyil (А) Yaşlı qadınlarda və osteoporoz riski olan insanlarda gövdənin ekstenziyası (açılması) məşqləri profilaktik faydalıdır, lakin eyni zamanda belin fleksiyası (bükülməsi) məşqləri osteporoz etiologiyalı sınıqlar riskini artırır. Bel kəmərləri kimi ortopedik vasitələrin bel zədələnmələrinin qarşısının alınmasında effektivliyi sübut olunmayıb. Xəstənin maarifləndirilməsi Həkim tərəfindən xəstənin öyrədilməsinin patoloji prosesə müsbət təsiri var. BA səbəblərinə dair xəstə ilə həkim arasında səmimi və sıx əlaqələrin olmaması və ya çatışmazlığı müalicəni ləngidir və razı qalmamaq hallarının ehtimalını artırır. Bel ağrıları olan xəstələrə anamnezə əsasən proqnoz və bərpa müddəti, simptomların residivləri haqda; aktivliyin dəyişdirilməsinin təhlükəsiz və mümkün olan formaları; bel problemləri residivlərinin azaldılmasının ən yaxşı üsulları; təhlükə əlamətləri olmadığı hallarda əlavə müayinələrin keçirilməsinə ehtiyacın olmaması; istifadə olunan diaqnostika üsullarının effektivliyi, riskləri və simptomların saxlanılması halında əlavə müalicə tədbirlərinin nəzərdən keçirilməsi barədə dəqiq məlumatın verilməsi tövsiyə olunur (B). Həkim sübut olunmuş məlumatlar əsasında xəstəyə mümkün müalicələr və özünəyardım üsulları barədə məlumat verməlidir. Eyni zamanda, xəstələrə fiziki aktivliyin saxlanılmasını tövsiyə etmək lazımdır (В).
Belin irradiasiya edən və etməyən ağrıları zamanı xəstə üçün vacib olan məlumat cədvəl 6 və 7-də qeyd edilmişdir.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 24
İlk gəliş Diaqnostik müayinələr: adətən aparılmır.
Qeyri-medikamentoz müalicə: Buz. Buzu (1 dəfədə 20 dəqiqə) ağrılı yerə lazımi qədər qoymaq (D). Dartılma. Tədricən dartılma ağrı hissini azaltmağa kömək edir (D). Dərman vasitələri (bax: cədvəl 8):
Vaxt amilindən istifadə edin. Çox zəif ağrı istisna olmaqla, resepti ağrı mövcudluğu əsasında deyil, vaxt çərçivəsi əsasında yazın (gündə neçə dəfə) (A).
Müalicə zamanı istifadə olunan güclü dərman vasitələri ağrının ağırlığından asılıdır (artmaq qaydası ilə): 1. Parasetamol. Kəskin BA-da öyrənilməyib, ağrıkəsici təsiri əzələ-skelet patologiyalarda var, kənar təsiri azdır (D) 2. QSİƏD-lər. BA-nın müalicəsində effektiv olduğu sübut olunub (A). SOG-2 inhibitorları ənənəvi QSİƏD-dən daha güclü deyil. Onların qısamüddətli təyini fəsad yaratmasa da, uzunmüddətli qəbul edilməsinə bir çox xəstənin mədə-bağırsaq sistemi dözümlü deyil (A) və eyni zamanda infarkt riskini artıra bilər (B). 3. Əzələ relaksantları. Plasebodan daha effektiv olsa da, QSİƏD-dən effektiv olması təyin edilməmişdir (A).
Fəaliyyətin məhdudlaşdırılması:
Yataq rejimi. Yataq rejimindən çəkinin (А).
adətən işə çıxaqla bağlı məhdudlaşdırılmamalıdırlar (D).
qayıdın. Bəzi hallarda uzunmüddətli səfərlərdən, ağırlıq qaldırmadan, uzunmüddətli oturmadan və gövdədə təkrar fırlanma/burulma hərəkətlərindən çəkinmək faydalıdır (D).
(Əmək qabiliyyətinin xronik itirilməsi riskli xəstə) (D):
əgər işdən qalırsa: 2-3 gün ərzində müşahidə edin, sonra həftədə bir dəfə orta dərəcəli ağrı/məhdudiyyətlər zamanı: həftədə bir dəfə müşahidə etmək ağrı keçibsə, məhdudiyyətlər yoxdursa: ayda 1 dəfə müşahidə etmək.
İlkin aktiv müdaxilə 6 həftədən sonra əmək qabiliyyətinin xroniki itirilməsi riski varsa, mütləq bel
Sonrakı profilaktika. Ağrı epizodu keçdikdən sonra gələcək məhdudiyyətlərin qarşısının alınmasını müzakirə edin. Sonrakı gəlişlər
Anamnez və fiziki müayinə: Anamnez və fiziki müayinəni təkrarlayın. Diaqnoza dair fikriniz dəyişibsə, diaqnostika alqoritmində (Əlavəyə bax) göstərilən ardıcıllıqla gedin.
aktivliyi artırın
azaldın/əlavə edin, məhdudiyyətləri artırın
heç bir yaxşılaşma yoxdursa, manual terapiya (onurğa manipulyasiyaları) haqda fikirləşin.
qabiliyyətinin xronik itirilməsinin profilaktikası (A) (Cədvəl 3)
Xəstənin maarifləndirilməsi (A)
Məhdudiyyətləri minimuma endirin
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 25 Xəstənin maarifləndirilməsi (C) (aşağıda göstərənlərin xülasəsi):
əksəriyyətində əmələ gəlir. Narahatçılıq yaratsa da, əlilliyə (əmək qabiliyyətinin itirilməsinə) nadir hallarda səbəb olur.
Diaqnoz. Sinirlərin zədələnməsi və digər təhlükəli xəstəliklərin əlamətləri yoxdur. Əzələ və vətər problemləri zamanı diaqnostik testlər, adətən, nadir hallarda yardım edir.
Proqnoz. Proqnoz, adətən, müalicədən asılı olmayaraq yaxşıdır. Təkrar epizodlar, adətən, həmişə keçib-gedir.
Fəallıq. Fəal qalın, əzələləri qıcolmalardan qoruyun.
edin.
Dərman vasitələri. Riskləri və yanaşı təsirləri nəzərə alın.
nəcis və sidiyi saxlaya bilməmə baş verdiyi zaman təxirəsalınmaz tibbi yardım üçün müraciət edin (bütün əlamətlər az baş verir).
- Əgər risk varsa: əmək qabiliyyətinin xronik itirilməsinin profilaktikası (A) (Cədvəl 3)
Maneələri təyin edin. Xəstə ilə sağalma ilə bağlı bütün maneələri və onların aradan qaldırılması yollarını müzakirə edin.
Xəstəni mümkün qədər işdən qalmaqdan çəkindirin.
və ola bilsin ki, müdiriyyətlə xəstənin iş yükü və alternativ iş imkanları barədə konsultasiya edilməsi yolu ilə bütün məhdudiyyətləri minimallaşdırın. Məhdu- diyyətlər təyin olunubsa, onların qısamüddətli olmasına çalışın (yəni, 2 həftə ərzində 10 kq-dan artıq yük qaldırmamaq, sonra əvvəlki rejimə qayıtmaq). Həkimə təkrar gəlişin tarixini müəyyən edin.
ilə məşğul olan reabilitasiya proqramına göndərin.
üstəgəl:
2 həftə: Klinik yaxşılaşma yoxdur və beyinin sərt qişasına təzyiq əlamətləri (düz ayağın qaldırılması və ya üzü üstə uzanarkən düz ayağın qaldırılması) müsbət müşahidə olunursa, fizioterapevtə və ya nevropatoloqa göndəriş haqqında düşünün (D).
Qeyri-cərrahi profilli onurğa mütəxəssisinə göndərməyi fikirləşin (A).
12 həftə və məhdudiyyətlər var: Bel problemləri ilə məşğul olan reabilitasiya proqramı əsasında məsləhətləşmə.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Cədvəl 6. BA zamanı istifadə olunan dərmanlar Sinif QSİƏD Oral qəbul edilən orta doza (mq) Yanaşı təsirlər Proprion turşusu 600 x gündə 4 dəfə Aseptik meningit İbuprofen 800 x gündə 3 dəfə
Fenoprofen
600 x gündə 3 dəfə
Flurbiprofen
100 x gündə 3 dəfə
Ketoprofen 100 x gündə 3 dəfə
Naproksen 500 x gündə 2 dəfə
Böyrək xəstəliklərində istifadəsindən çəkinmək
Oksaprozin
1200 hər səhər Karbol turşusu Aspirin 1000 x gündə 3 dəfə Qulaqda küy Salsalat
1500 x gündə 2 dəfə Qlikemik indeksin aşağı düşməsi/ böyrək riski
Xolin maqnezium trisalisilat
1500 x gündə 2 dəfə
Qlikemik indeksin aşağı düşməsi/ böyrək riski
Diflunisal
500 x gündə 2 dəfə Qlikemik indeksin aşağı düşməsi/ böyrək riski Asetat turşusu törəmələri Diklofenak
75 x gündə 2 dəfə
Qaraciyər xəstəlik- lərində artmış risk Etodolak 300 x gündə 2 dəfə Qlikemik indeksin aşağı düşməsi
İndometasin 50 x gündə 3 dəfə
Baş ağrısı riski. Böyrək xəstəliklərində istifadəsindən çəkinmək
Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatdan keçməmiş dərman vasitələri Diklofenak istifadəsinin xüsusən ilk ayında hepatotoksiklik müşahidə olunur. Həkimlər bunu nəzərə almalı və müalicənin ilk 4 həftəsində qanda transaminazaların səviyyəsini nəzarətdə saxlamalıdır.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 27
Sulindak
200 x gündə 2 dəfə
Böyrək xəstəliklərində istifadəsi məqsədəuyğundur
Tolmetin
400 x gündə 3 dəfə
Ketorolak 10 x gündə 4 dəfə
Enol turşusu törəmələri Fenilbutazon
3 dəfə Qaraciyər xəstəlikləri
Piroksikam
20 gündəlik Meloksikam 7,5-15
gündəlik
Fenam turşusu törəmələri Meklofenamat
4 dəfə
Naftilkanonlar Nabumeton
1000 x gündəlik Zəif mədə qıcıqlan- ması (Etodolakla müqayisə oluna bilər) “Əzələ
relaksantları” Siklobenzaprin
3 dəfə Antixolinergik təsir
Karisprodol
350 x gündə 4 dəfə Yuxululuq Baklofen 10 x gündə 4 dəfə Yuxululuq Diazepam 10 yatmazdan əvvəl Yuxululuq SOG-2 inhibitorları Selekoksib 200 gündəlik Yuxululuq, depressiya, asılılıq Qeyd: Diklofenak istifadəsinin xüsusən ilk ayında hepatotoksiklik müşahidə olunur. Həkimlər bunu nəzərə almalı və müalicənin ilk 4 həftəsində qanda transaminazaların səviyyəsini nəzarətdə saxlamalıdır.
Azərbaycan Respublikasında dövlət qeydiyyatdan keçməmiş dərman vasitələri (Fenilbutazonun yalnız
məlhəm
və Piroksikamın yalnız gel formaları dövlət qeydiyyatdan keçib).
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 28
tədbirlərinin meyarları Xəstə: 1. Anamnezdə yüksək qlikemik indeks qanaxması var 2. Uzun müddət yüksək dozada sistem kortikosteroidlər qəbul edir 3. Qanaxma verən xəstəlikləri var 4. Antikoaqulyantlar alır 5. QSİƏD-yə qarşı dəqiqləşdirilmiş dözülməzlik var 6. Yaşlı xəstələr müxtəlif yanaşı patologiyalarla
etməyin. Koronar ürək xəstəlikləri üçün çoxsaylı risk amilləri olarkən son dərəcə ehtiyatlılıq tələb olunur.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. Əlavə Diaqnostika alqoritmi Beldə ağrının müddəti 6 həftədən az olan 18 yaşdan yuxarı şəxslər
29 Bəli
Xeyr Ətraflı anamnez və fizikal müayinə
Xronik prosesin riski (Cədvəl 2) (D)
Əzələ gücü və reflekslər (Cədvəl 4) (D) 1. QÜA, EÇS (C) 2. Şübhə qalıbsa: a) mütəxəssisin yanına göndəriş və ya b) əlavə sübutları əldə etmək (onurğa sütununun skanlaşması (C), rentgenografiya (B), başqa laborator analizlər – rentgendə normal şəkil xəstəliyi istisna etmir) Təcili müayinələr və qəti müalicə üçün dərhal göndəriş (C) “At quyruğu” sindromu və ya sürətlə çoxalan nevroloji defisit Ciddi xəstəliklərin təhlükə əlamətləri və yüksək şübhə indeksi? (Cədvəl 1) Onurğa sütununun sınığı və ya onurğa in kompre 1. Onurğa sütununun rentgenografiyası (B) 2. 10 gündən sonra sınığa şübhə qalıbsa və ya ağrı ocaqlarının sayı çoxdursa onurğa sütununun skanlaşması (C) və ya mütəxəssisin yanına göndəriş (D) (KT/MRT-yə qədər) beynin ssiyası
Xeyr Ağrı irradiasiya edirmi? Bəli
Keçmək “irradiasiya etməyən” ağrıya (Cədvəl 3) Keçmək “irradiasiya edən” ağrıya (Cədvəl 4) Xeyr Bəli Bəli
Xeyr Ciddi xəstəliklərin sübutları? (Cədvəl 2) Ağrı irradiasiya edirmi? Müvafiq müalicə və ya konsultasiya (kompression sınıqlar çox vaxt ilkin səhiyyə səviyyəsindədir) (D).
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 30
1.
University of Michigan Health System. – 2010 Jan. - 14 p. 2.
Burton A, et al. Chapter 2 - European guidelines for prevention in low back pain // European Spine Journal. – 2006. - 15 (Suppl 2). - p 136-168. – available: http://www.backpaineurope.org/web/files/WG3_Guidelines.pdf (11.06.2013) 3.
Chou R, et al. Diagnosis and treatment of low back pain: a joint clinical practice guideline from the American College of Physicians and the American Pain Society / Clinical Efficacy Assessment Subcommittee of the American College of Physicians and the American College of Physicians/American Pain Society Low Back Pain // Ann Intern Med. – 2007. - 147 (7). - p 478-491. – available: http://annals.org/article.aspx?articleid=736814 (11.06.2013) 4.
and chronic low back pain: a review of the evidence for an American Pain Society/American College of Physicians clinical practice guideline // Ann Intern Med. – 2007. - 147 (7). - p 492-504. – available: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/17909210 (11.06.2013) 5.
Chou R, et al. Imaging strategies for low-back pain: systematic review and meta-analysis // Lancet. – 2009. – 373. – p 463-472. – available: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/19200918 (11.06.2013) 6.
identifies five "red flags" to screen for vertebral fracture in patients with low back pain // J Clin Epidemiol. – 2008 Feb. – 61 (2). - p 110-118. – available: http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/18177783 (11.06.2013) 7.
Management / Racine Family Medicine Residency Program, Medical College of Wisconsin, Racine, Wisconsin // Am Fam Physician. – 2009 Jun 15. – 79 (12). – p 1067-1074. – available: http://www.aafp.org/afp/2009/0615/p1067.html (11.06.2013)
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S əhiyy
ə Nazirliyinin İctimai S əhi yy
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı r. 31 8. Low back pain. Early management of persistent non-specific low back pain: NICE clinical guideline 88/ National Institute for Health and Clinical Excellence. – Manchester, 2009. – 30 p. – available: http://www.nice.org.uk/nicemedia/live/11887/44343/44343.pdf (11.06.2013). 9.
Van Tulder M, et al. Chapter 3 - European guidelines for the management of acute nonspecific low back pain in primary care // European Spine Journal. – 2006. - 15. – p 169-191.
Klinik protokol Az ərbaycan Respublikas ı S
əhiyy ə Nazirliyinin İctimai S əhi
yy ə v
ə İslahatlar M ərk əzind
ə haz ırlanm
ış dı
Yüklə 3,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|