Qafqaz Universiteti Materiallar

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1238

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

Hеydər Əliyеv cənablarının rəhbərliyi altında Azərbaycan SSR Ali Sоvеtinin qərarı ilə 

1974-cu ildə  qəbul  оlunan  Хalq Maarifi haqqında Azərbaycan Sоvеt Sоsialist Rеspubliкası 

Qanununun 17-ci maddəsində göstərilir: “Məкtəbəqədər uşaq tərbiyə müəssisələri ailə ilə sıх 

əməкdaşlıq  şəraitində  uşaqları  hərtərəfli ahəngdar inкişaf  еtdirir və  tərbiyələndirir,  оnların 

cansaqlığını mühafizə еdir və möhкəmləndirir, uşaqları məкtəbdə təhsil almağa hazırlayır.  

Hеydər Əliyеv cənablarının təhsilin inкişafı ilə bağlı göstərişlərinin yеrinə yеtirilməsi, 

хüsusilə uşaq bağçalarının tiкintisinin gеnişləndirilməsi sahəsində aparılan nəhəng işlərin sa-

yəsində 1970-82-ci illərdə uşaq bağçaları şəbəкəsinin təкmilləşdirilməsinə əlvеrişli şərait ya-

radılmışdır. Bеlə кi, bu illər ərzində 62249 yеrliк 412 uşaq müəssisəsi tiкilib istifadəyə vеril-

mişdir. 

1982-ci ildə  rеspubliкada 153,4 min uşağı  əhatə  еdən 1956 müəssisə  оlmuşdur. Uşaq 

bağçalarının şəbəкəsi хüsusən кənd yеrlərində daha da gеnişlənmişdir. Bеlə кi, 1970-ci ildə 

кənd yеrlərində 13,2 min uşağı əhatə еdən 525 müəssisə оlduğu halda, 1982-ci ilin əvvəlinə 

bu rəqəm artmış və 22,5 min коntingеnti оlan 741 müəssisə оlmuşdur. 

Bu illərdə  хüsusi təmayüllü uşaq bağçalarının açılmasına da diqqət artırılmış, həmin 

bağçaların sayı 2 dəfə artmışdır. 

 1982-ci ildən 1987-ci ilədəк Heydər Əliyеvin кеçmiş SSRI höкumətində yüкsəк vəzi-

fə tutması, təhsilin təşкili və inкişafı məsələlərinin həlli оnun səlahiyyət və nəzarətində оlması 

İttifaq miqyasında gеniş islahatlar aparılmasına zəmin yaratdı. 1984-cü ildə кеçmiş SSRİ-də 

təhsil islahatının əsas istiqamətlərinin müəyyənləşdirilməsi və yеrinə yеtirilməsi mехanizmi-

nin işlənib hazırlanması məhz Heydər Əliyеvin adı ilə bağlıdır.  

 Еyni zamanda кеçmiş SSRİ məкanında fəaliyyət göstərən məкtəbəqədər uşaq müəssi-

sələrinin işinin yaхşılaşdırılmasını  təmin  еtməк  məqsədilə  qəbul  еdilmiş Azərbaycan SSR 

Nazirlər Кabinеtinin “Uşaqların məкtəbəqədər ictimai tərbiyəsini daha da yaхşılaşdırmaq və 

оnları məкtəbdə təlimə hazırlamaq haqqında” 21 may 1984-cü il tariхli 170 nömrəli qərarında 

yеni tipli “Məкtəb-bağça” коmplекsinin yaradılması, коlхоz və sоvхоzların hеsabına məкtə-

bəqədər müəssisə binalarının tiкilməsi, məкtəbəqədər müəssisələrə  sənayе,  кənd təsərrüfatı 

müəssisələrinin hamilliк işinin təşкili, uşaq müəssisələrinə ərzaq məhsullarının mərкəzləşdiril-

miş  şəкildə daşınması,  кörpə qrup tərbiyəçilərinin gündəliк  iş saatının azaldılması,  оnların 

məzuniyyət vaхtlarının artırılması məsələlərinə хüsusi diqqət yеtirilmişdir. 

1982-87-ci illər ərzində 34570 yеrliк 232 müəssisə tiкilib istifadəyə vеrilmişdir. Bu da 

əsasən хüsusi tipli 140 və 280 yеrliк bağça binalarıdır. 

 1987-ci ilin əvvəlinə 181,3 min uşağı əhatə еdən 2074 müəssisə оlmuşdur. Bеləliкlə, 

rеspubliкada 1987-ci ildə  məкtəbəqədər yaşlı  uşaqların cəmi 19,6%-i ictimai tərbiyəyə  cəlb 

оlunmuşdur. 

1982-87-ci illərdə rеspubliкada кadrların tərкibi nəzərə çarpacaq dərəcədə yaхşılaşdırıl-

mışdır. Əgər 1982-ci ildə məкtəbəqədər müəssisələrdə çalışan pеdaqоji işçilərin 17,7%-i ali 

pеdaqоji təhsilli idisə, 1987-ci ildə bu rəqəm artaraq 21,3%-ə çatmışdır. 

1987-ci ildə Hеydər Əliyеvin кеçmiş SSRI rəhbərliyindən кənarlaşdırılması məкtəbəqə-

dər müəssisələrin şəbəкəsinin inкişafına öz mənfi təsirini göstərmişdir. Dеməк оlar кi, 1988-

93-cü illər ərzində məкtəbəqədər müəssisələrin sayı stabil qalmış və оrada uşaqların sayı azal-

mışdır. Bеlə  кi, 1988-ci ildə 182,6 min uşağı  əhatə  еdən 2088 müəssisə, 1993-cü ildə isə 

166,2 min uşağı əhatə еdən 2172 müəssisə оlmuşdur. 

1989-cu ildə çохuşaqlı ailələrdən оlan uşaqların məкtəbəqədər ictimai tərbiyə ilə əhatə-

sinin gеnişləndirilməsi və  оnların nоrmal inкişafı üçün adi şəraiti təmin  еtməк  məqsədi ilə 

rеspubliкanın bütün yaşayış  məntəqələrində rayоnda (кənddə) fəaliyyət göstərən məкtəbə-

qədər uşaq müəssisələri nəzdində кörpələr еvləri – bağçaların filiallari yaradılmışdır.  

 

 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1239

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

İNNOVATİV METODLARIN YARANMA SƏBƏBLƏRI VƏ              

ONLARIN MÜƏLLİMLƏR TƏRƏFİNDƏN ÖYRƏNİLMƏSİ 

 

Elvin MƏMMƏDOV 

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Bu məqalənin əsas məqsədi innovativ metodların nə məqsədlə yaranmasını, yaranması-

na hansı amillərin təsir etdiyini və bu yaranmiş innovativ metodların insanlar tərəfindən, xü-

susilə də müəllimlər tərəfindən öyrənilmə, mənimsənmə səviyyəsini araşdırmaqdır.  

Birinci olaraq bu haqda yazılan məqalələr və elmi işlər araşdıraraq və onlardan istifadə 

edərək analizlər aparmışam. Bu tədqiqatlardan ümumi olaraq belə bir nəticə çıxarmaq olar ki, 

innovativ metodların mənimsənməsi ən çox öyrənmə niyəti və qabiliyyətdən asılıdır. Ona gö-

rə  də qabiliyyətin inkişafına kömək edən innovativ metodların təhsil sahəsində istifadəsinin 

effektivliyinin araşdırılmasının məqsədə uyğun hesab etmək olar. 

İkinci olaraq Azərbaycanda təhsil müəssəsələrində, xüsusiylə də orta məktəblərdə komp-

yuter texnologiyasının ən üst səviyyədə istifadəsi üçün Avropa ölkələrinin təhsil sistemindən 

nümunələr götürməklə onların bu sahədə hansı strategiyalardan istifadə etdiklərini, yaranan 

çətinlikləri necə  və hansı yollarla həll etdiklərini araşdırmışam. Və  nəticə  olaraq  bu  sahədə 

təhsil sistemində bəzi dəyişikliklərin aparılmasını məqsədə uyğun olduğunu düşünürəm. 

Bu dəyişikliklərə misal olaraq 

- Müəllimlərin dövri olaraq həm məktəb həm də təhsil qurumları tərəfindən yoxlanılması, 

- Müəllimlərin özlərinin texnologiya məlumat və qabiliyyətlərini inkişaf etdirməsi üçün 

treyninqlərdə iştirakını təmin etməli,  

- Digər ölkələrin təhsil sistemində olduğu kimi mərkəzləşdirilmiş təcrübə mübadiləsi və 

qabaqcıl təcrübənin yayılmasını asanlaşdıran bloglar, forumlar və yaxud bunlar kimi digər 

sosyal axtarış bazalarının bənzərləri bizdə də yaradılmalıdır. 

Bu yazdıqlarımdan əlavə olaraq ölkəmizdə rəqəmsal kitabxanaların, jurnal əvəzinə elek-

tronik yoxlama və dəyərləndirmə sisteminin qurulmasının məqsədə uyğun olduğunu düşünürəm. 

 

 

PEDAQOJİ MƏDƏNİYYƏTİ FORMALAŞDIRMAĞIN                                  

ƏSAS XÜSUSİYYƏTLƏRİ 

 

Müjkan MƏMMƏDZADƏ 

Azərbaycan RespublikasınınTəhsil Problemləri İnstitutu

 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Müəllimin peşə keyfiyyətləri sırasına elə keyfiyyətləri daxil etmək lazımdır ki, həmin 

keyfiyyətlər onun usta müəllim kimi fəaliyyətinin əsas göstəricilərini əks etdirsin, onlar müəl-

limin həm peşə biliklərini, həm də ixtisas biliklərini (bilik, bacarıq və  vərdişlərini), həm də 

psixoloji-pedaqoji mədəni keyfiyyətlərini özündə əks etdirə bilsin və bütövlüklə müəllim şəx-

siyyətinin tamlığına səbəb olsun. Başqa sözlə desək, müəllimin pedaqoji ustalığını təmin edə 

bilən və əsl müəllim olmaq üçün lazım olan bütün keyfiyyətləri, xüsusiyyətləri özündə cəm-

ləşdirə bilən keyfiyyətlər kimi təzahür etsin. 

Gələcək cəmiyyətin necəliyinin, müəyyən mənada, müəllimlərdən asılı olduğunu desək, 

səhv etmərik. Müəllim bu gün yaşayır, gələcəyi qurur. Buna görə onun fəaliyyəti gələcəyə yö-

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1240

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

nələn fəaliyyət olub, fəal şəxsiyyət formalaşdırılması prosesidir. Pedaqoji kadr hazırlığı pro-

sesinə bu cür yanaşma, yəni gələcək müəllimlərin pedaqoji mədəniyyətinin formalaşmasına 

daha çox diqqət yetirilməsi həm fənn müəllim kimi, həm də tərbiyəsi kimi pedaqoji kadrların 

hazırlanması işinin səmərəli şəkildə həyata keçirilməsinə səbəb olur.  

Gələcək müəllimin mədəni keyfiyyətlərinin formalaşdırılmasının başlıca istiqamətləri 

üzrə sistemli və məzmunlu işin aparılması tələbələrin peşə hazırlığında xüsusi yer tutur. Peda-

qoji kadr hazırlığının əsas tərkib hissələrindən birini təşkil edən bu məsələ tədrisin birinci ilin-

dən başlayaraq diplom alana kimi davam etdirilməlidir. Bu baxımdan müəllimin mədəni key-

fiyyətlərinin formalaşdırılmasının başlıca istiqamətləri üzrə ayrı-ayrı keyfiyyətlərin məzmu-

nunu nəzərdən keçirək. 

Müəllimin ümumi mədəni keyfiyyətlərində yüksək mənəvi və əxlaqi keyfiyyətlər üstün-

lük təşkil etməlidir. Müəllim təmizlik və paklıq rəmzidir. Buna görə də gələcək müəllimlərin 

peşə hazırlığında onların yüksək milli və bəşəri əxlaqi keyfiyyətlərə yiyələnmələrinə də ciddi 

fikir vermək lazımdır. Tələbələrə müvafiq auditoriya məşğələlərində (məsələn, pedaqogika, 

psixologiya, etika və s. fənlərin uyğun mövzularının tədrisində) və auditoriyadan kənar tədbir-

lərin keçirilməsində doğru danışmağın, düzgün hərəkət etməyin və bunların bir-birinə uyğun 

gəlməsinə nail olmağın müəllim üçün həlledici əhəmiyyət daşıması başa salınmalı və onlarda 

bu keyfiyyətlərin tərbiyə edilməsinə nail olunmalıdır. 

Pedaqoji prosesdə müvəffəqiyyətin əsasında uşaqlara sevginin və məhəbbətin, bunlarla 

yanaşı, hörmət və  tələbkarlığın dayanmasını  tələbələrə  aşılamaq mühüm əhəmiyyət daşıyır. 

Tələbələrə anlatmaq lazımdır ki, tələbkarlığı azaltmadan uşaqlara hörmət etmək, mehribanlıq 

göstərmək onların sadə uşaq qəlbində müəllimi ucaldır və özünə qarşı hörmət və məhəbbəti 

artırır.  

Müəllim yüksək mənəvi və əxlaqi keyfiyyətlərlə bərabər ümumi mədəniyyətə də malik 

olmalıdır. Ümumi mədəniyyət olmadan tələbələrdə pedaqoji mədəniyyəti formalaşdırmaq 

qeyri-mümkündür. Çünki müəllim özü böyük mədəniyyət sahibi olmalı və yüksək mədəniy-

yəti ilə seçilməlidir. 

Eyni zamanda tələbələrə ümumi mədəniyyətə yiyələnməli olduqlarını da çatdırmaq və 

onlarda buna tələbat yaradılmalıdır. 

Ümumi mədəniyyət daha geniş məfhum kimi peşə mədəniyyətini də özündə birləşdirir. 

Həm də ümumi mədəniyyət peşə mədəniyyəti ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Bura peşə mədə-

niyyətindən daha geniş olan elə  mədəni keyfiyyətlər daxildir ki, bunlar bilavasitə insanlığı, 

vətəndaşlığı xarakterizə edir. Bu baxımdan ali məktəblərdə gələcək müəllimlərlə bu istiqamət-

də aparılan işlərə geniş yer verilməli və yüksək mədəniyyətli, mədəni keyfiyyətlərə malik mü-

təxəssislər formalaşdırılmasına nail olunmalıdır. 

Fikrimizcə, peşə fəaliyyəti prosesində fəaliyyətin bu mərhələlər üzrə reallaşdırılması mə-

nəvi və əxlaqi keyfiyyətlərin tələblərdə gündəlik davranış normalarına çevrilməsinə səbəb olur. 

Pedaqoji prosesdə müvəffəqiyyətin əsasında uşaqlara sevginin və məhəbbətin, bunlarla 

yanaşı, hörmət və  tələbkarlığın dayanmasını  tələbələrə  aşılamaq mühüm əhəmiyyət daşıyır. 

Tələbələrə anlatmaq lazımdır ki, tələbkarlığı azaltmadan uşaqlara hörmət etmək, mehribanlıq 

göstərmək onların sadə uşaq qəlbində müəllimi ucaldır və özünə qarşı hörmət və məhəbbəti 

artırır.  

Tələbələr bu keyfiyyətlərin müəllim adı ilə yanaşı olduğunu anlamlıdırlar. Bu baxımdan, 

aşağıdakı mərhələləri vacib hesab edir və bu mərhələlər üzrə tələblərdə bir sıra keyfiyyətlərin 

formalaşdırılmasını zəruri hesab edirik: 

- tələbələrin yüksək mənəvi keyfiyyətlər haqqında təsəvvürlərini genişləndirmək, onla-

rın mənəvi şüurunun formalaşdırılması; 

- müəllimin mənəvi keyfiyyətlər üzrə toplanmış biliklər və təcrübə əsasında onların mə-

nəvi əqidəsini formalaşdırması; 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1241

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

- mənimsədikləri mənəvi keyfiyyətləri, mənəvi  şüuru və  əqidələri  əsasında tələblərin 

mənəvi davranış normalarına əməl etmələrinə nail olunması. 

Müəllim yüksək mənəvi və əxlaqi keyfiyyətlərlə bərabər ümumi mədəniyyətə də malik 

olmalıdır. Ümumi mədəniyyət olmadan tələbələrdə pedaqoji mədəniyyəti formalaşdırmaq 

qeyri-mümkündür. Çünki müəllim özü böyük mədəniyyət sahibi olmalı və yüksək mədəniy-

yəti ilə seçilməlidir. 

 

 

İNTERAKTİF GEOMETRİ EĞİTİMİNDE İNTERAKTİF                  

GEOMETRİ PROGRAMLARININ KULLANILMASININ                     

ÖĞRENCİ BAŞARISINA ETKİSİ 

 

Mesut KIZIL 

ARTPİ 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Gelişmiş ülkelerde ve Azerbaycan’da son zamanlarda geometri egitimi üzerinde yürütü-

len egitim programları geleneksel yaklaşım yerine ögrencilerin daha aktif olduğu yöntemler 

ve programlar yerini almaktadır. Çünkü geleneksel geometri egitiminde ögretmen merkezli 

egitim yapıldıgından dolayı ögrenci pasif konuma düşmektedir. ögrenmenin hızlı gelişdigi bir 

dönemde interaktif geometri egitiminde ögrencilerin yaparak ve yaşayarak ögrenme sürecine 

interaktif olarak egitim sürecine katılmasına imkan veren ortamların oluşturulması ve gerekli 

teknolojik araçların sınıflarda ve okullarda bulunması oldukça önem arz etmektedir. 

Bu araştırmanın amacı 8 sınıf geometri dersinde üçgenler konusu interaktif geometri 

egitiminde interaktif geometri programlarının kullanılması nın ögrenci başarısına etikisi ince-

lenmiştir. Çalışma 2014-2015egitim ögretim yılının 1.yarım yılında Akademik Zarife Aliyeva 

adına liseyin 8.sınıf öğrencilerine ön-test ve son-test yöntemi uygulanarak ögrencilerin akade-

mik başarıları incelenmiştir.Araştırma neticesinde interaktif geometri egitiminde interaktif ge-

ometri programlarının kullanılmasının geleneksel yönteme göre daha başarı oldugu görülmüştür. 

Anahtar kelimeler: Üçgenler, interaktif geometri eğitimi, cabri programı, dinamik geo-

metri programı,bilgisayar destekli ögretim. 

 

 

MƏKTƏBƏQƏDƏR YAŞ DÖVRÜNDƏ QRAMMATİK              

VƏRDİŞLƏRİN FORMALAŞDIRILMASI ÜZRƏ İŞİN TƏŞKİLİ 

 

Yeganə MƏMMƏDOVA 

Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Məktəbəqədər yaş dövründə  uşaqların nitqinin inkişafı onların dilimizin qrammatik 

quruluşunu necə mənimsəmələrindən asılıdır. Nitq dilin elə elementlərindəndir ki, uşaq ondan 

müəyyən  şəraitdə öz inkişaf səviyyəsinə uyğun  şəkildə, həm də doğma dilin normalarını 

gözləməklə istifadə edir. Nitqi başa düşmək üçün onu əmələ gətirən sözlərin leksik mənası ilə 

yanaşı, həmin sözlər arasında qrammatik münasibətləri də başa düşmək lazımdır. Qrammatik 

qaydaların öyrənilməsi uşaqların qarşısında dil məntiqini açır, söz və cümlədə konkret 

mənalardan əlavə ümumiləşdirmə qabiliyyətini aşkara çıxarır, qaydalardan nitq praktikasında 

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1242

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

düşünülmüş şəkildə istifadə etməyə doğru aparır. Qrammatikanın öyrədilməsi nitqin və təfək-

kürün inkişafı ilə sıx əlaqədardır. Praktik yolla qrammatikanın mənimsənilməsi uşaqlarda həm 

təfəkkürü formalaşdırır, həm də  təfəkkürün məntiqliyini təmin edir. Beləliklə, qrammatika 

uşaqların nitqini və psixikasını inkişaf etdirir. Uşağın nitqi ətraf aləmdəki əşya və hadisələrlə 

əlaqədar sözlə zənginləşdirilməsi hələ onun tam ünsiyyət saxlaya bilməsi haqqında fikir söy-

ləmək üçün əsas vermir. Sözlər bir-birilə əlaqələnərək müəyyən fikri bildirəndə, fəal olduqda 

xüsusi əhəmiyyət kəsb edir.  

Məktəbəqədər yaş dövründə  uşaqlar nitqin bir çox qrammatik formalarını başa düşür, 

yadda saxlayırlarsa da nitqdə ondan istifadə etməkdə çətinlik çəkirlər. Qrammatikanın bir elm 

kimi mənimsənilməsi məktəbdə başlanır. Yalnız bu dövrdə onlar morfoloji və sintaktik qanu-

nauyğunluqların incəliklərinə bələd olurlar. Kiçik və Orta qrupda başlıca diqqət nitqin morfo-

loji quruluşunun mənimsənilməsinə yönəldilməlidir. Bu dövrdə nitqin morfoloji quruluşu üzrə 

işə isimlə tanışlıqdan başlamaq lazımdır. Çünki dildə isimlərdən daha çox istifadə olunur və 

ismin dəyişməsi ilə digər nitq hissələri də dəyişir. Bu dövrdə uşaqlar sözlərin uzlaşması, kə-

miyyət, hal, zaman, şəxs və hal kateqoriyalarından istifadə etməyi, mürəkkəb cümlə qurmağı 

bacarmalıdırlar. Böyük və məktəbəhazırlıq qruplarında uşaq nitqinin sintaksisi mürəkkəbləşir. 

Bu o demək deyildir ki, əvvəlcə morfologiya sonra sintaksis üzrə iş aparılmalıdır. Uşaq nitqi-

nin morfoloji və sintaktik cəhətləri eyni vaxtda inkişaf edir. Bu zaman uşaqlar bütün nitq his-

sələri ilə tanış olmalı, söz yaradıcılığı üzrə məşq etməli, nitqin düzgünlüyünə fikir verməyi, 

nitq normalarını düzgün eşitməyi bacarmalıdırlar. Bu dövrdə uşaqlara cümlənin sözlərə ayrıl-

ması və verilmiş sözlərdən cümlələrin qurulması üzrə işin aparılması, başqa sözlə cümlə-nin 

təhlil və tərkibinin öyrədilməsi mümkündür. Bu işə əsasən böyük qrupdan ilin ikinci yarı-sın-

dan başlamaq və onu getdikcə mürəkkəbləşdirmək lazımdır. 

Uşaq bağçalarında qrammatik mənanın çətinliyi ondadır ki, tərbiyəçi özü bu mənanı 

mənimsəmir. Tərbiyəçi uşaqların nitqinin qrammatik quruluşunu diqqətlə öyrənməli, onların 

hansı qrammatik formalarda səhvə yol verdiklərini aşkara çıxarılmalı, hər birinin fərdi xüsu-

siyyətlərinə bələd olmalı, nöqsanları aradan qaldırılması yollarını araşdırmalıdır. Çalışmaq la-

zımdır ki, yalnız uşaqların mənimsəməkdə çətinlik çəkdikləri qrammatik qaydalar öyrədilsin. 

Uşaqların artıq mənimsədikləri qrammatik formalar üzərində dayanmaq mənasızdır. Bu dövr-

də başlıca məqsəd qrammatik qayda və qanunların şüurlu mənimsənilməsidir. Bu zaman işin 

aşağıdakı ardıcıllıqla həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur:  

-  Ətraf aləmlə tanışlığa aid proqramın məzmunu ilə əlaqədar çətin qrammatik forma-

ların işlədilməsi üzrə məşq etmək. 

-  Cümlədə sözləri dəyişmək və uyğunlaşdırmaq bacarığını möhkəmləndirmək, isim, 

sifət və felin çətin qrammatik formalarının yaranması üzrə uşaqları məşq etdirmək, 

eyniköklü sözləri əmələ gətirməyi öyrətmək. 

-  Nitqdə mürəkkəb cümlələrdən istifadə olunmasını fəallaşdırmaq. 

-  Özünün və başqalarının nitqində tanış sözlərin düzgün işlədilməsi ilə əlaqədar qram-

matik səhvləri tapmaq və düzəltmək. 

Belə məşğələlərin səmərəli təşkili üçün tərbiyəçi düşünülmüş sistemlə hərəkət etməyi, 

hər bir məşğələdə yalnız bir qrammatik vərdişlərin öyrədilməsini nəzərdə tutmalıdır. Qram-

matik vərdişlərin aşılanmasına həsr olunmuş hər bir məşğələ üçün maraqlı, əlverişli, işgüzar 

şərait yaradılmalıdır ki, uşaqların diqqəti yayınmasın, tərbiyəçinin izahını düzgün eşitsinlər. 

Bu prosesdə məşğələlərin daha səmərəli təşkili üçün əyani vəsait və didaktik materialla zən-

ginləşdirmək lazımdır. Məşğələlərə oyun elementlərinin daxil edilməsi uşaqların fəaliyyətinə 

uyğun olmaqla işi canlı və maraqlı keçməsinə təsir edir. Hər bir məşğələdə oyun və çalışmalara 

beş-səkkiz dəqiqə vaxt ayırmaq mümkündür.  

Dilin qrammatik quruluşunun mənimsənilməsinə  həsr olunmuş çalışmalar fonetika və 

leksika üzrə vərdişlərin möhkəmləndirilməsini təmin edir. Uşaqlar fonetik təhlil və lüğət ehti-

III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS 

 

1243

 

Qafqaz University                                                                                          17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan 

yatının zənginləşdirilməsi istiqamətində kifayət qədər sistemli çalışmalar yerinə yetirdikdə 

qrammatik formaların mənimsənilməsi xeyli asanlaşır. Hər hansı qrammatik forma tam mənim-

sənilənədək məşğələdə  təkrarlanmalıdır. Bu zaman qrammatik səhvə yol verilə biləcək hal-

ların xəbərdarlığı kimi fəal təlim, metod və priyomlardan geniş istifadə edilməlidir. 

Uşaqların nitqinin qrammatik quruluşunun inkişaf etdirilməsi üzrə iş gəzinti və ekskur-

siyalar, oyun və əyləncələrdə, asudə vaxtlarda da davam etdirilməlidir. Çalışmaq lazımdır ki, 

məktəbəqədər yaş dövrünün sonunda uşaqlar praktik yolla nitq hissələrini, onların əsas forma-

larını ayıra bilməli, cümlədə sözlər arasında əlaqəni başa düşməyi, cümlə qurmağı, cümləni 

genişləndirməyi, eyni fikri müxtəlif formada ifadə etməyi bacarsınlar. Uşaqlara bu dövrdə elə 

biliklər verilməlidir ki, onlarda dilin əsas elementlərinə şüurlu münasibət yaransın. Bütün bu 

proseslərin səmərəli və düzgün təşkili uşaqların məktəbdə dilimizin qrammatikasını mənimsə-

mələri üçün əlverişli şərait yaradır. 

 

 

ÖĞRENCİLERE BENİMSETİLEN AHLAKİ VE MANEVİ               

DEĞERLER İLE OKUL’UN GÖREVLERİ 

 

Mehmet ÇINAR 

Bakı Slavyan Üniversitesi

 

[e-mail] 

AZƏRBAYCAN 

 

Bilindiği üzere fert ve toplumlara kimlik kazandıran ahlaki ve manevi değerlerdir. Bir 

yandan yetişen insanların bu değerlerle donatılması diğer taraftan da bu değerleri tahrip 

edecek erozyonlardan onların korunması insanlığın en önemli meselesi olsa gerektir. Özellikle 

günümüzde her dönemden daha çok ahlaki ve mânevî değerlerin kazanılmasına/kazandırılma-

sına ve korunmasına ihtiyaç olduğu, akl-ı selim kalb-i selim ve hissi selim her insanın ortak 

kanaati olduğunu düşünmekteyiz. Bunun için her fert ve her konuda doğruluğun esas olması 

yanında özellikle fert ve toplumda dürüstlük, iffet, fikirlere saygı, birbirini kabullenme ve 

sevme gibi önemli değerlerin olduğunu bu açıdan birkez daha anlamaktayız. Bunun tam tersi 

olan yalan, iftira, ihanet, ötekileştirmenin de vahim bir tablo olduğunu ifade etmek gerekir. 

Bizlere düşen mesele söylenen tüm bu sözlerin davranış haline çevrilmesidir. Dünya bütün 

insanlık için tek bir ev, seyir ve gezinti yeridir.  

Ahlaki ve manevi değerler insanın hatta kainatın iliğini oluşturan bir yapıdır. İnsanların 

güzel insanlar olmasını isterken, toplumun ziyalı ve üstün olmasını isterken ve dünyanın sulh 

ve selametli olmasını isterken bunların olabilmesi için o insanlara ahlaki ve mânevî değerleri 

çok iyi benimsetmek gerekmektedir. Sadece benimsetmek değil, öğretilen ve benimsetilen 

öğretilerin hayata dökülmeside bu mana da büyük önem arz etmektedir.  

İnsana en güzel yakışan şey ahlaki ve mânevî değerlerdir. Ahlaki değerler iyi ve önemli 

olduğuna inandığımız ilkelerdir. Bağışlayıcı olmak, dürüst olmak, özdenetim göstermek, sev-

mek ve hayata saygı duymak ahlaki değerlerden bazılarıdır. Öyleyse değerlerimiz davranışla-

rımızı, önceliklerimizi, ilişkilerimizi ve çocuklarımıza sağladığımız ahlaksal rehberliği etkiler.  

Değerler sonradan kazanılmaktadır. Bu nedenle aile, okul ve toplumun değer kazanı-

mında önemli görevleri bulunmaktadır. Okul çağına kadar aile çocuklar için hangi değerlerin 

kazanılacağı konusunda temel kurumdur. Bu kurumlar büyük ve üstün gayretler göstererek 

kendilerine emanet edilen, yetişen nesli dünya insanlığının kabul etmiş olduğu etik ve ahlaki 

değerlerle donatılmış bireyler haline getirmelidirler.  

Zira okul ve bunun gibi benzeri terbiye edici rehber yönümlü müesseselerin açılış ve 

kuruluş amacı da budur. Okulda hatta hayatın bütün noktalarında öğrencileri için önemli yeri