ĠĠkar məHƏMMƏDƏLĠ oğlu qasimov
Yüklə 6,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Zəngin tarixi abidələr diyarı.
|
16 I FƏSIL. QƏDIM OĞUZ TÜRK YURDU- LAÇIN Laçının qədim tarixindən. Azərbaycanın dilbər guşələrindən biri, qədim oğuz yurdu olan Laçın rayonunun inzibati sərhədlərini Dəlidağ, İşıqlı, Qırxqız dağ silsilələri cızmışdı. Qarabağla nankor düşmən qonşularımız arasında mərdlik qalasıydı Laçın! Tarix boyu torpağımıza göz dikənlər Laçını «Aranın- Qa- rabağın qara qapısı» adlandırırdılar. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev bu torpağın tarixi, strateji əhəmiyyətini yüksək qiymətləndirərək deyirdi: «Azərbaycanın müstə- qilliyi, ərazisinin qorunması nöqteyi nəzərindən Laçın ra- yonu çox böyük strateji əhəmiyyətə malikdir». Qədim Türk yurdu olan Laçının tarixi haqqında daha dəqiq bilgilər əldə etmək üçün tarixə müraciət etmə- miz daha obyektiv və əhəmiyyətli olardı. Laçın bölgəsi və onun çoxsaylı kəndləri yaşayış məskəni kimi çox-çox qədimlərdən xəbər verir. Belə ki, bu ərazilərdə xristianlıqdan əvvəllərə aid abidələrin bu günə qədər qalması fikrimizi təsdiq edir. Qalalar, Qəbir- üstü abidələr, kahalar, mağaralar, kurqanlar bu gündə sirli olaraq qalır. Qurdqajı (Kürdhacı) və Ərikli kəndi arasında olan Alban abidəsi, Kiş dağında yerləşən Vəng abidəsi, Ci- cimli kəndində Məlik-Əjdər türbəsi, Mircəfər qalası bu ərazilərin qədim minilliklərdən xəbər verdiyini göstərir. Bu abidələr içərisində diqqəti xüsusilə Kiş sülaləsinin adını daşıyan, Laçında Kiş dağı, Şəkidəki Kiş kəndi və Kiş çayı cəlb edir. Altı min illik tarixi yaddaşımız bu abidələr vasitəsilə təsdiqini tapır. Bununla biz Laçın 17 rayonu ərazisində məskunlaşmış ulu babaları-mızın altı min illik bir tarixə malik olmasının, e.ə IV minillikdə bu yerlərin sahibi olduqlarını bir daha şahidi oluruq. Zəngəzurda, onun Laçın bölgəsində yaşayan xalqı- mızın soy kökü, qədim tarixi ilə bağlı və tədqiqinə zərurət duyulan toponimlər çoxdur. Belə toponimlərin bəziləri ayrı-ayrı məqalələrdə qismən də olsa verilmişdir. Qara- dağlı, Bayındır, Bozlu, Küllü təpə, Qızıl qaya, və s kimi coğrafi adlar bu qəbildəndir. Dəyərli yazıçımız Süleyman Rəhimovun əsərlərində Qırxbulaq, İşıqlı, Dəvəuçan, Qartal qayası, Koroğlu qayası, Nəbi hörgüsü və başqa adda Laçın toponimlərinin izahı əsas yer tutur. Görkəmli ədib «Mehman» əsərində Laçındakı Sadınlar və Mirza- lılar adı ilə tanınan kəndlər barəsində yazır: Sadınlar kolxozu yeddi para kəndi birləşdirir. Hamısı da bir kişinin törəməsidir. Bu kəndlərin bünövrəsi vaxtilə Qaraqoyunlu tayfalarından ayrılıb, bu yeddiqardaş dağında məskən salmış Mirzəalı kişinin özü və oğlanları tərəfindən qoyul- muşdur (7,33). Laçının yaşlı nəslinin nümayəndələrinin dediyinə görə Minkənd çayına əvvəllər Ağoğlan çayı deyilirmiş. Hətta çayın sahilində bu günə qədər qalmış Ağoğlan mə- bədi həmin adı yaşadır. Bəzi qədim adlar tayfa və soyad- larını əks etdirir. Məsələn, Bayandır və yaxud Bayındırlı adları «Kitabi Dədə Qorqud» dastanında oğuz elinin ağ- saqqalı Bayındır xanı xatırladır. Bir qisim yazarlar israr edirlər ki, Bayındır çayı Xanlar (Göygöl) rayonunda, Bayındırlı kəndi isə Bərdə rayonundadır. Biz isə yəqinliklə deyə bilərik ki, ən qədim oğuz-türklərinin yaşayış yeri olan Bayındır adlı kənd və eyni adlı çay Laçın rayonunun ərazisindədir. Bu qədim adlar müasir günümüzdə də əvvəlki adları ilə qalmaq- dadır. Bayındır dərəsindən köçüb Minkəndə və Bərdə 18 rayonuna gələnlər isə bayındırlılar adlanır. Bərdə rayo- nunun ərazisindəki Bayındırlı kəndinin yaşlı sakinləri bura Laçın rayonunun ərazisində olan Bayındırdan köçüb gəldiklərini etiraf edirlər. Antropologiya, arxeologiya və etnoqrafiya sözlüyündə verilmiş toponimlərin əksəriyyəti hazırda kənd adları kimi Bayat, Bayındırlı, Qaraqoyunlu, Ovşar, Padar, Xəzər, Şahsevən və s. daha çox ümumiləşir. Laçın tayfa adı bildirən toponimlər sırasında müsəl- manlar (musurmanlar) sözü də maraqlıdır. İndi də Köhnə- kənd, Qışlaq, Alçan, İrçan, Xumarta ərazisində yaşayanla- rın hamısı birlikdə müsəlmanlar tayfası adlanır. Bu ba- xımdan XX əsrin 20-ci illərində bünövrəsi qoyulan yeni şəhərə Laçın adının verilməsi maraqlıdır. Araşdırmalarda bu ad dağ zirvəsində uçan quş, yaxud da dağ adı ilə əlaqələndirilir. Ancaq Laçın şəhərindən cəmi bir kilometr aralıda yerləşən Laçın adlı kəndin tarixi çox qədimlərə gedib çıxır. Elmi mənbələrdən görünür ki, Laçın sözü hələ XII əsrdə Bəlx şəhəri ətrafında yaşayan türk qəbilələ- rindən birinin adı olmuşdur (7,34). Eyni bir adın bir- birinə yaxın olmayan ərazilərdə işlənməsi təsadüfü deyil- dir. Görünür hər hansı bir səbəb üzündən öz yerlərindən köçüb gedənlərin yer adlarını da özləri ilə aparmalarının və məskunlaşdıqları ərazidə yaşatmalarının nəticəsidir. Fikrimizi dəqiqləşdirmək üçün göstərmək olar: Əl- yanlı Laçınla Qubadlı arasında yer adıdır. Bu kəndin sa- kinləri Alman-Sovet müharibəsi illərində maddi çətinlik ucbatından Bərdə rayonunun ərazisinə köçmüş və rayon mərkəzinə yaxın bir yerdə Əlyanlı adlı kənd salmışlar. Kəlbəcər rayonu ərazisindəki Xallanlı, Ağcakənd, Alxas- lı, Şelli, Laçın adını daşıyan yaşayış yerlərinin adı da be- ləcə yaranmışdır. Elə də olmuşdur ki, tayfa adı bildirən sözlər yer adını, soyadı bildirən sözlərə çevrilmişdir(14, s.42). 19 Laçın rayonu ərazisində ərəb-fars və türk-monqol mənşəli toponimlərin mövcudluğu da tarixin müxtəlif mərhələlərində yadelli işğalçıların bu yerlərə basqını ilə əlaqədardır. Bütün bu izahlar və gətirilən nümunələr bir daha sü- but edir ki, igid oğulları və əsrarəngiz təbiəti ilə seçilən Laçının tarixi çox qədimlərə gedir. Bu yerlərin türk yurdu olduğu bir daha qədim toponimlərdə də öz təsdiqini tapır. 1822-ci ildə Qarabağ xanlığı ləğv olunana qədər Laçın rayonunun ərazisi həmin xanlığın tərkibində ol- muşdur. Xanlıq ləğv olunandan sonra həmin ərazidə eyni adlı əyalət yaradılır. Çarizmin müstəmləkə əsarətinə qarşı yerlərdə baş verən narazılıqları və üsyanları görən Çar höküməti komendant üsul-idarə sisteminin ləğvi və yeni inzibati idarə üsulu haqqında fərman verir. 1840-cı il 10 aprel tarixli fərmana əsasən Qarabağ əyaləti Şuşa qəzasına çevrilir. 1868-ci ildə Gəncə quberniyası yaranan zaman Şuşa qəzası yeni yaranmış quberniyanın tərkibinə daxil olur (13,11). 1874-cu ildən sonra Quberniyanın tərkibində yeni bir qəza– Zəngəzur qəzası yaradılır. Laçın rayonunun ərazisi həmin qəzanın tərkibinə daxil olur. Bu cür inzibati bölgü 1921-ci ilə qədər mövcud olmuşdur. 1921-ci ildə Ermənistan SSR yaradılanda tarixi Qarabağın xeyli hissəsi (Zəngəzurun xeyli hissəsi) Ermə- nistana verilmişdi. 1923-cü ildə Qarabağın dağlıq hissə- sinə muxtariyyat verildi. Bura Cavanşir qəzası, Şuşa və Cəbrayıl qəzalarının dağlıq hissələri daxil edilmişdi. Zəngəzur qəzasının tərkibində Laçın rayonunun bir hissəsi– Məzməzək, Fərəcan, Suarası, Bayramuşağı, Köh- nəkənd, Qışlaq (13,15) və b kəndlər Şuşa qəzasının tərkibinə daxil edilmişdi. Lakin, elə həmin il DQMV-nin təşkili ilə əlaqədar olaraq Şuşa Qəzası ləğv olunur və onun əvəzində Ağdam qəzası təşkil olunur. Mərkəzdən 20 ucqarda olmaqla, geniş bir ərazini əhatə edən Qubadlı, Laçın və Kəlbəcər torpaqlarının vahid qəza kimi birləş- məsi məsələsi ortaya çıxır. Ermənistana verilməsi vəd edilmiş– tarixi Azərbay- can torpaqları olan Qarabağ və Zəngəzurun bütünlüklə Ermənistana birləşdirilməsini asanlaşdırmaq məqsədilə yeni planlar cızılır. Beləliklə, ehtiyac olmamasına baxma- yaraq Zəngəzur qəzasını parçalayıb ərazinin bir hissə- sində Kürdüstan qəzasının yaradılması məsələsi ortaya atılır. 1923-cü il avqust ayının 6-da Qubadlı qəzasının Şimal və Cavanşir qəzasının qərb hissəsində Kürdüstan qəzasının təşkil edilməsinə dair Azərbaycan SSR Mərkəzi İcraiyyə Komitəsində qərar qəbul olunur. Qəza mərkəzi əvvəlcə Pircahan, sonra isə Minkənd təsdiq edilmişdir. Lakin qəza mərkəzi mübahisə doğurduğundan idarələr müvəqqəti olaraq Şuşa şəhərində yerləşdirilmişdir. 1923-cü ilin noyabrında S.M.Kirov bildirir ki, MK- nın bürosu qəzanın mərkəzinin əlverişli yerdə seçilməsi üçün komissiya yaradıb. Bundan sonra İnqilabi Şöhrət Şurasının üzvü İsmayıl Şəfiyev və Hüsü Hacıyev qəzanın bir sıra kəndlərini gəzir, Kəlbəcər, Qarıqışlaq, Qubadlı və Minkəndi hərlənib Abdallarda dayanırlar. Soruşulur ki, şəhər salmaq üçün düz torpaq sahəsi varmı? Nurani bir kişi yaxınlıqdakı uca bir Qayanı nişan verir və deyir: bax bu Laçın qayasının alt tərəfi bir qədər düzənlikdir. Ermənistanın Gorus şəhərinə gedən yol da buradan keçirdi. Deməli qəza mərkəzi üçün əsas şərtlər vardı. 1924-cü ilin əvvəllərində Tağı Şahbazi İsmayıl Şəfiyev və Hüsü Hacıyevlə təklif edilən yerə gedib baxırlar. Abdallar poçtu üstündəki yeri bəyənirlər. Sonra T. Şahbazi soruşur: şəhərin adı nə olacaq? Buralara Abdallar deyirlər. Şəhərin adını Abdallar qoyaq. Tağı Şahbazi könülsüz dillənir: Abdal sözündən xoşum gəlmir. Mənası da fərəhsizdir. 21 Sonra soruşur: o dağın adı nədir? Hüsü Hacıyev cavab verir: Laçın. Tağı Şahbazi gülümsünür və deyir: qəzanın mərkəzi Laçın şəhəri olsun (5,10). 1924-cü ildə Laçının bünövrəsi qoyulur. Yevlaxdan Laçının tikintisi üçün materialı araba ilə daşıyıblar. Tikin- ti hələ qurtarmamış Laçın hər yerdə şəhər kimi tanınırdı. 1929-cu il aprelin 8-də qəzalar ləğv olunur. Laçın şəhəri 1930-cu ildən Laçın rayonunun mərkəzi elan edilir. Azərbaycan Respublikasının Laçın rayonu Kəlbəcər- Zəngilan iqtisadi rayonuna daxildir. Rayonun mərkəzi La- çın şəhəridir. Ərazisi 1835 km 2 -dır. Şimaldan Kəlbəcər ra- yonu (45km), Şərqdən Xocalı, Şuşa, Xocavənd, cənubdan Qubadlı (13 km) rayonları, qərbdən isə Ermənistanla (50 km) həmsərhəddir. Laçın rayonunda 1 şəhər, 1 qəsəbə və 125 kənd vardı. İşğala qədər əhalisi 60 min nəfər idi (13,15-16). Laçın rayonunun ərazisi dağlıq olduğundan uzun müddət zəif inkişaf etmişdir. Aran rayonlarının qoyun sü- rüləri isti-yay aylarında ancaq Laçın dağlarında yerləşdi- rilirdi. Laçının keçilməz meşələri, Səfalı istirahət guşələri, İşıqlı, Qızılboğaz, Fərməc, Mıxtökən, Qırxqız kimi dağları-yaylaqları vardı. Rayonun ən hündür zirvəsi Qızıl- boğaz dağıdır (3594 m). Rayonun ərazisində Yura- Antropogen çöküntüləri yayılmışdır. Nazran tipli mineral bulaqları, tikinti materialları ilə zəngin meşələri, yataqları vardı. Rayon ərazisinin 16%-ni 42 min hektar sahəsini meşələr tutur. Əsasən Şəlvə, Hacısamlı və Ərikli meşələ- rində cökə, ağcaqayın ağacları bitir ki, bunlar da material kimi çox qiymətlidir. Dünyada nadir ağac kimi sayılan qırmızı palıd «qızıl palıd» da Laçının Hacısamlı meşələ- rində, xüsusən Hacısamlı dərəsində bitirdi. Qırmızı palıd (qızıl palıd) ağacından istifadə etmək üçün hələ Çar höküməti zamanında fransızlar çətin dağlara, Xankəndin- 22 dən Qırxqız dağına keçməklə araba yolu çəkmişlər. Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra taxta materiallarından çox apara bilməmişlər. Həmin ağacın materiallarından qiy- mətli mebel və xüsusən konyak spirti saxlamaq üçün çəlləklər düzəldilməsində istifadə edilirdi. İndi isə bu qır- mızı palıd növləri ermənilər tərəfindən vəhşicəsinə talan edilir. Laçın rayonu ərazisində dünya əhəmiyyəti daşıyan inci-Laçın Dövlət Təbiət Yasaqlığı 1961-ci ilin noyabr ayında heyvanat və quşları qoruyub saxlamaq və artırmaq məqsədi ilə əraziyə yasaqlıq statusu verilib. 1989-cu ildə yasaqlıqda aparılan yoxlamaya əsasən müəyyən olunmuş- dur ki, mühafizə olunan bu ərazidə 320 cüyür, 96 dağ keçisi, 360 çöl donuzu, 110 ayı, 1500 kəklik, 200 qırqov- ul, qaratoyuq, turac, xeyli sayda canavar, porsuq, dələ kimi nadir növlər məskunlaşmışdır (16,28). 1991-ci ildən etibarən heyvanat aləminin ermənilər tərəfindən ovlan- ması nəticəsində çox növlər məhv edilmişdir. Yasaqlığın ərazisində- Hacısamlı meşəsində dünyada ən qiymətli növ olan qırmızı palıd (qızıl palıd) indi ermənilər tərəfindən talan edilir. Ermənistan ordusunun işğalı nəti-cəsində ekoloji cəhətdən yararsız hala salınmış Azər-baycan təbiətinə qarşı aqressiv münasibət indi də davam etməkdədir. Təəssüf ki, hələ də dünya ictimaiyyəti və beynəlxalq qurumlar müasir dünyanın inkişaf tenden- siyasına məhəl qoymayan davamlı inkişafın tələblərinə göz yuman erməni vandallarına tutarlı cavab verməyib. Bununla birlikdə işğala məruz qalmış Laçın rayo- nunda yerləşən Qaragöl Dövlət Təbiət Qoruğunda da ətraf mühitə vurulan ziyanın məbləği ölçüyə gəlməz dərəcə- dədir. Azərbaycan Respublikası Nazirlər Kabinetinin 17 noyabr 1987-ci il tarixli 408 №-li qərarı ilə yaradılan Qaragöl (Sevliç) Respublikalararası Dövlət Təbiət Qoru- 23 ğu Laçın rayonu ilə Ermənistanın Gorus rayonu sərhəd- dində, dəniz səviyyəsindən 2658 metr hündürlükdə yer- ləşir. Qoruğun ümumi sahəsi 240 hektardır (16,27). Göl, sönmüş vulkan kraterini xatırladan relikt su mənbəyidir. Göl nasos yağları vasitəsilə ermənilər tərəfindən hələ so- vetlər dövründə çirkləndirilirdi. İndi isə Qaragöl və əhatə- sindəki ərazilərin məhv olmaq təhlükəsi yaranıb. Laçının təbii ehtiyyatlarını zənginləşdirən nemətlər içində meşələrdə bitən, min bir dərdin müalicəsi sayılan qiymətli dərman bitkiləri- itburnu, çobanyastığı, innab, zirinc, kəklikotu, qantəpər, dağ qırxbuğumu və adını çək- mədiyimiz yüzlərlə otlar, bitkilər və çiçəklər var. Dağ- larda yüzlərlə adda gül-çiçək növünə rast gəlmək müm- kündür. Zəngin tarixi abidələr diyarı. Laçın rayonunun ərazisinin qədim Oğuz-Türk yurdu olduğunu onun çox saylı tarixi abidələri və yaşayış məs- kənləri də subut edir. Rayon ərazisində tarixi çox qədim- lərə gedən memarlıq abidələri var. Bunlar içərisində dəmir dövrünə aid daş at, daş qoç fiqurları, qədim qəbris- tanlıqları, körpü, türbə, məbəd, mağara, birtağlı və ikitağlı körpüləri, kümbəzləri və başqalarını göstərmək olar. Birsütun Ağoğlan, Məlik-Əjdər abidələri ulu keçmişlər- dən bu günki nəslə yadigar qalmış ən qiymətli mənəvi sərvətlərdir. Memarlıq sənətinin ən mürəkkəb, ən gizli sirləri bu abidələrdə açılmamış qalmaqdadır. Yonulmuş ağır daşları nə ilə göylərə qaldırıb bir-birinə bağlamaqla ortası sütunsuz kümbəzlər, məbədlər tikmişlər. Ayrı-ayrı yonma daşlardan tutmuş abidələrin bütün formalarına qədər hamısı böyük sir olaraq qalır. 24 Hoçaz kəndində Mağara məbəd (V əsr), adsız türbə (XV-XVI əsr), Sultanbaba türbəsi, Şeyxəhməd türbəsi (XVI-XIX əsr), məscid, körpü, Ağoğlan məbədi (IX əsr), Cicimli kəndində dəmir dövrünə aid «Qız qəbri» kurqanı, orta əsrlərə aid olan «Çobandaş», XII-XIV əsrlərə aid Məlik-Əjdər türbələri, XVII-XVIII əsrlərə aid olan türbə- lər, məscid, Güləbird yaxınlığında iki abidə, türbə (XIV əsr), Quşçu kəndində Kurqan, Qala (XVIII əsr), Malxələf kəndində Xəlifə türbəsi (XVII əsr), Məzməzəkdə Qədim qəbristanlıq və s. göstərir və bir daha sübut edir ki, Laçın rayonu ərazisində hətta daş dövründən üzü bəri yaşayış məskənləri olmuş və bu yerlər Oğuz-Türk torpaqlarıdır. Cicimlidəki Məlik-Əjdər türbələri dünya memarlığı- nın nadir incilərindəndir. Abidənin tikilməsi barədə dəqiq məlumat yoxdur. Deyilənə görə yüzillik Səlib müharibə- sində iştirak etmiş, sonralar Qafqazda xristianlarla müharibələr zamanı böyük qəhrəmanlıq göstərmiş sər- kərdə Məlik və Əjdərin şərəfinə tikilmişdir. Nankor ermə- nilər abidələrin üstündəki yazıları qaşımışlar. Xeyli daş kitabələri çıxarıb aparmışlar. Cicimli kəndinin inzibati ərazisində yerləşən bu abidələr, buradakı qədim yaşayış yerləri və qəbristanlıq tariximizin qəhrəmanlıq səhifələ- rindən və müdrik keçmişindən xəbər verir. Bu yerlərin müdrik qocaları Şah İsmayıl Xətainin gəcavə yolu ilə İrəvan çökəkliyinə gedərkən həmin tür- bələrdə qaldığından, abidədən bir qədər aralıda tikilmiş memarlıq incisinin qədim günbəzindən danışırlar. Bu abidələr Azərbaycan memarlığının tədqiq olunmamış böyük mənəvi sərvətidir. Bütün bunları nəzərə alaraq rayon ərazisində olan məlum abidələri ümumiləşdirib və onların siyahısını verməyi əhəmiyyətli hesab edirik: 25 Zeyvə kəndi: Seyid Əhməd türbəsi- XVII əsr; Sol- tan Baba türbəsi XVII əsr; Kafir qala, Türbə, Kurqan- XVIII əsr; Qədim qəbristanlıq orta əsrl. Zabux kəndi: Daş qoç fiquru, Daş at fiquru, İkitağlı körpü, Qədim qəbritanlıq Kosalar kəndi: Qədim qəbristanlıq, Ağ oğlan kil- səsi- IX əsr. Quşçu kəndi: Pir, Kurqan , Bulaq, Dəyirman, Qala- XVIII əsr. Qarıqışlaq kəndi: Çobandaş, Dəyirmanqala , Çi- narqaya ; Məscid-XVIII əsr. Malxələf kəndi: Xəlifə türbəsi- XVII əsr; Sınıq körpü Soltanlar kəndi: Həmzə Soltan sarayı- XVII əsr; Soltan Əhməd sarayı, Daş qoç fiquru, Daş at fiquru- orta əsr. Abdallar kəndi: Qədim qəbristanlıq, İkitağlı körpü- XVIII əsr; Daş qutu Mirik kəndi: Kurqan, Dəyirman, Qala; Məbəd-XII əsr; Bulaq, Mağara Hacılar kəndi: Bulaq, Qədim qəbristanlıq Seyidlər kəndi: Birtağlı körpü- XVII əsr; Dəyir- man, Bulaq, Daş at fiquru, Daş qoç fiquru Piçəniz kəndi: Türbə , Məbəd, Qədim qəbristanlıq Əhmədli kəndi: Qədim qəbristanlıq, Körpü, Mə- bəd, Mağara, O. Musaye-vin qəbrüstü abidəsi Soyuqbulaq kəndi: Qədim qəbristanlıq, Bulaq Güləbird kəndi: Kurqan, Qədim qəbristanlıq, Ma- ğara qala; Türbə- XV əsr; Daş at at fiqurları, Daş qoç fi- qurları, Sarı Aşığın xatirə kompleksi, Sarı Aşıq muzeyi Minkənd kəndi: İkitağlı körpü, Birtağlı körpü 26 Cicimli kəndi: Qız qəbri- dəmir dövrü; Məlik Əjdər Türbəsi- XII-XIV əsrlər; Türbə- XVII əsr; Kümbəz, Məs- cid- XIX əsr; Kurqan, Qədim qəbristanlıq, Çobandaş- orta əsrlər. Katos kəndi: Körpü, Qədim qəbristanlıq Pircahan kəndi: Körpü; Gavur qala- XI əsr; Qədim qəbristanlıq Şeylanlı kəndi: İkitağlı körpü, Birtağlı körpü Hocaz kəndi: Kurqan, Mağara məbəd- V əsr; Qədim qəbristanlıq Sus kəndi: Bulaq Ərikli kəndi: Qarasaqqal türbəsi- XVI əsr; Türbə- XVI əsr, Qədim qəbristanlıq Ziyirik kəndi: Kurqan, Qədim qəbristanlıq Qorçu kəndi: Qədim qəbristanl Bozlu kəndi: Kurqan, Daş at fiquru, Daş qoç fiquru, Qədim qəbristanlıq Xallanlı kəndi: Daş at fiquru, Daş qoç fiquru; Sü- müklü qəbristanlıq- orta əsr Malıbəy kəndi: Qədim qəbristanlıq, Daş at fiquru, Daş qoç fiquru Məzməzək kəndi: Qədim qəbristanlıq Şəlvə kəndi: Qədim qəbristanlıq Laçın şəhəri Sovet ittifaqı qəhrəmanı Əvəz Verdiyevin heykəli, N.Nərimanovun heykəli, Ana və uşaq heykəli, Sağıcı qız heykəli, Çoban heykəli, Böyük Vətən Müharibə-sində halak olanların xatirə kompleksi, Tarix diyarşünaslıq muzeyi, Dövlət rəsm qalareyası. 27 ĠĢğala qədər bəzi tarix və mədəniyyət abidələrinin görüntüləri . Qoç abidəsi. Orta əsrlər. Ram fuqure. Middle Ages Памятник овну. Средние века. Qoç və at abidələri. Seyidlər kəndi. Orta əsrlər. Ram and horse figures. Seyidlar Village. Middle Ages Памятник овну и лошади. Село Сеидляр. Средние века. 28 Ağoğlan məbədinin ümumi görünüşü. General view of the Aghoghlan Temple Общий вид храма Агоглан • Ağoğlan əfsanəsi Qədim zamanlarda gənc bir səyyahın yolu buralardan ke- çir. Qarşılaşdığı gözəlliyə elə məftun olur ki, burada qəsr tikdirməyə qərar verir. Yerli usta və könüllüləri toplayıb işə girişir. Gənc səyyah çox yaraşıqlı olduğundan yerlilər ona ağ oğlan deyirmiş. Gün- lərin birində günorta yeməyi saatında bir qaranquş gəlib aşpazın başında fırlanaraq ye- mək paylamağa mane olur. Hər kəs buna maraqla tamaşa etdiyi yerdə quş özünü qaynar qazana ataraq öldürür. Hamı gördüyü mənzərənin qarşısın- da donur. Qazanı boşaldan aşpaz yeməyin içərisindən bir ilan ölüsünün də çıxdığını gö- rüncə heyrətlər içərisində qa- lır və quşun hərəkətinin mə- nasını anlayır. Qəsr hazır ol- unca Qaranquş qəsri deyilsə də, illər sonra onu inşa etdi- rənin şərəfinə adı Ağoğlan qəsri deyə yaddaşlarda qalır. 29 Minkənd, alban kilsəsi Minkend Village. Alban Temple Село Минкенд. Албанская церковь . Məlik Əjdər türbəsi. Cicimli kəndi. XII-XIV əsr. Malik Ajdar Tomb. Jijimli Village. 12-14th century Мавзолей Мелик Аждара. Село Джиджимли. XII-ХIV век. 30 “Kar günbəz” türbəsi. Cicimli kəndi. XVII əsr. “Kar Gunbaz” Tomb. Jijimli Village. 17 th century Мавзолей “Глухой купол”. Село Джиджимли. ХVII век. Pir. Quşçu kəndi. XII-XIII əsrlər. Sacred place. Gushchu Village. 12th- 13 th century. Пир. Село Гушчу. XII-XIII века. 31 Həmzə Soltan sarayı. Soltanlar kəndi. 1761-ci il. Hamza Soltan Palace. Soltanlar village. 1761 Памятник Гамза Солтан. Село Солтанлар. 1761. Uşaq (Abadxeyir) qalası. Quşçu kəndi. XV əsr. Ushag (Abadxeyir ) Castle. Gushchu Village. 15th century Детская ( Абадхеир ) крепость. Село Гушчу. XV век. 32 Zeyvə kəndi. Soltanbaba türbəsi. Zeyva Village. Soltanbaba Tomb. Село Зейве. Мавзолей Солтанбаба. Bir tağlı körpü. Güləbird kəndi yaxınlığında. XIX əsr. One-arched bridge. Gulabird Village. 19 th century Одноарочный мост. Село Гюлабирд. XIX век. 33 Sənduqə. Laçın Tarix-Diyarşünaslıq Muzeyi. ХVI. Sarcophagus. Lachin Museum of Local History. 16 th century Сендуга. Лачынский историко-краеведческий музей. ХVI век. İki tağlı körpü. Minkənd kəndi. XIX əsr. Two-arched bridge. Minkend Village. 19 th century Двухарочный мост. Село Минкенд. XIX век. 34 Bir tağlı körpü. Seyidlər kəndi. XIX əsr. One-arched bridge. Seyidlar Village. 19 th century Одноарочный мост. Село Сеидляр. XIX век. Sarı Aşıq abidəsi. A monument of Sary Ashyg. Памятник Сары Ашугу 35 Zabux körpüsü Zabukh bridge Забухский мост Böyük Vətən müharibəsi xatirə kompleksi The memorial monument of the Great World War Комплекс памяти Великой Отечественной войны 36 Qoç abidəsi,orta əsrlər - Əhmədli kəndi Ram fuqure. Middle Ages – Ahmedli kendi Памятник овну.Средние века.- село Ахмедли Ana və uşaq abidəsi Mother and child statue Памятник матери с ребенком 38 Sovet İttifaqı qəhrəmanı Əvəz Verdiyevin abidəsi A monument to the Hero of the Soviet Union Avaz Verdiyev Памятник герою Советского союза Авазу Вердиеву 39 Minkənd-İstisu Minkand – İstisu Минкент – Истису N.Nərimanov abidəsi A monument of N.Narimanov Памятник Н.Нариманову |