O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asrgacha)

Ahmad al-Farg‘oniy.
 
“Bayt ul-hikma”da faoliyat ko‘r-
sat 
gan olimlardan yana biri buyuk 
astronom, matematik va ge og raf Abul 
Abbos Ahmad ibn Muham mad ibn Kasir 
al-Farg‘oniy (797–865). U Farg‘ona 
vodiysining Quva shahrida tavallud 
topgani uchun Sharqda Al-Farg‘oniy, 
Yev ropada esa Alfraganus ta xal lusi 
bilan shuhrat topgan. U as 
tronomiya, 
matematika va geog rafiya fanlari bilan 
shu 
g‘ullandi. Qator ilmiy va amaliy 
asarlar yozib qoldirdi. Damashqdagi 
rasad xonada osmon jismlari harakati va 
o‘rnini aniqlash, yan gicha zij (astronomik 
Ahmad al-Farg‘oniy
haykali. Farg‘ona 
shahri

---

93
jadval) yaratish ishlariga rahbarlik qildi. 832–833-yillarda 
Suriyaning shimolida Sinjor dashtida va ar­Raqqa oralig‘ida 
Yer meridianining bir darajasi uzunligini o‘lchashda qatnashdi.
861-yilda al-Farg‘oniy rahbarligida Nil daryosi sohilida 
qurilgan qadimgi gidrometr – daryo oqimi sathini belgilaydigan 
“Miqyos an-Nil” inshooti va uning darajoti qayta tiklandi.
Bizning davrimizgacha Ahmad al-Farg‘oniyning sakkiz asari 
saqlangan bo‘lib, ular orasida “Samoviy harakatlar va umumiy 
ilmi nujum” kitobi ham bordir. Bu kitob XII asrdayoq lotin va 
ibroniy tillariga tarjima qilinib, nafaqat musulmon Sharqidagi, 
balki Yevropa mamlakatlaridagi astronomiya ilmining rivojini 
boshlab berdi. Yevropada mashhur bo‘lgan alloma nomi XVI 
asrda Oydagi kraterlardan biriga berilgan.
“O‘rta asrlar Sharq tarixi shundan dalolat beradiki, mada-
niyat va ta’lim-tarbiya, tibbiyot, adabiyot, san’at va arxitektura