O‘zbekiston tarixi (IV asrdan XVI asrgacha)

* Muqanna (taxm. 719–783) – Movarounnahrda Arab 
xalifaligi hukmronligiga qarshi ko‘tarilgan ozodlik 
harakatining boshlig‘i. Marv shahri yaqinidagi 
Koza qishlog‘ida tug‘ilgan. Asl ismi Hoshim ibn 
Hakim bo‘lib, Narshaxiyning yozishicha, u ko‘p 
o‘qigan, g‘oyat ziyrak bo‘lib, kimyogarlik, sehr va 
tilsim ilmlarini o‘rgangan. Arab, fors tillarini yaxshi 
bilgan. “Muqanna” laqabi bilan mashhur bo‘lgan. 
Mazdak g‘oyalariga asoslangan ijtimoiy tenglik va 
erkin hayotga da’vat etuvchi ta’limotni targ‘ib etgan. 
Qo‘zg‘olon mag‘lubiyatga uchragach, o‘zini olov 
yonib turgan tandir ichiga tashlab, halok bo‘lgan. 
Hаmid Оlimjоn Muqanna jаsоrаtigа bаg‘ishlаngаn 
“Muqаnnа” drаmаsini, Sаdriddin Аyniy “Muqаnnа 
isyoni” tаriхiy-аdаbiy оchеrkini yozgаn.
769–783-YILLARDA 
“
OQ KIYIMLILAR
”
 QO‘ZG‘OLONI

---

37
Qo‘zg‘olon bostirilgan bo‘lsa-da, istilochilarga qarshi 
mahalliy xalq harakati uzil-kesil to‘xtab qolmadi. 806-yilda 
arab lashkarboshchisi Rofe ibn Lays boshchiligida xalifalikka 
qarshi yana qo‘zg‘olon ko‘tariladi. Qo‘zg‘olon Samarqanddan 
boshlanib Shosh, Farg‘ona, Buxoro, Naxshab va Xorazm 
viloyatlariga tarqalgan. Tez orada mazkur viloyatlar xalifalik 
qo‘lidan keta di. Xuroson noibi Ma’mun dehqonlardan bo‘lgan 
Somon xu dotning nabiralari: Nuh, Ahmad va Yahyolardan 
iltimos qilib, ulardan yordam so‘raydi. Ular Rofe ibn Laysni 
qo‘lga olib, uni xalifaga taslim bo‘lishga majbur qiladilar. Shu 
tariqa navbatdagi xalq harakati ham bostiriladi.
Mahalliy xalqlarning istilochilarga qarshi kurashlari behuda 
ketmadi. Asta-sekin xalifalikning hukmronligi zaiflasha bordi. 
Bu hol Movarounnahr aholisining ozodlikka erishuvini tez-
lash tirdi.