İbtidai və ali sinir fəaliyyəti

İ.P.PAVLOVUN ŞƏRTİ REFLEKSLƏRİ ÖYRƏNMƏ METODU. 
Pavlov 
özünün 
bu 
metodunu 
itl
ər 
üz
ərində 
t
əcrübə 
aparmaqla 
yaratmışdır.O,təcrübə itlərini xüsusi dəzgəha bağlayaraq onların kərəkətinin təcrübənin 
gedişinə mane olmasının qarşısını almışdır.O,itlərin ağız suyu vəzilərinə fistula qoymuş 
v
ə onun axarını xaricə açmışdır.İtə qida verərkən ağız suyu vəzisindən selik ifraz 
olunmuşdur.Qida ağız boşluğunun selikli qişasındakı reseptopları qıcıqlandıran şərtsiz 
qıcıqlandırıcı idi.Pavlov hər dəfə itə qida verməmişdən əvvəl elektrik lampasını 
yandırmış,sonra qidanı vermişdir.Bu proses bir müddət təlrar olunmuşdur.Təcrübənin 
əvvəlində yeməkdən qabaq yanan lampa itdə heç bir reaksiya yaratmamışdır,yəni,ağız 
suyu ifraz olunmamışdır.Bu mərhələdə lampanın yanması təsirsiz qıcıqlandırıcı 
olmuşdur.Lakin bu proses müəyyən müddət təkrar olunduqdan sonra artıq lampanın 

---

yanması zamanı itin ağzına qoyulmuş fistuladan ağız suyu axmağa başlamışdır.Ağız 
boşluğunun selikli qişasındakı reseptorları qıcıqlandıran şərtsiz qıcıqlandırıcı idi. 
Bel
əliklə , ağız suyu ifrazı refleksi üçün əvvəlcə təsirsiz qıcıqlandırıcı olan 
işiq,şərtsiz qıcıqlandırıcı olan qida ilə birlikdə bir neçə dəfə təkrarlanandan sonra ağız 
suyu ifrazına səbəb olmuşdur,daha doğrusu,şərti qıcıqlandırıcıya çevrilmişdir. 
İ.P.Pavlov bütün həyatı boyu qazanılan və təsirsiz qıcıqlandırıcılarla yaranann 
refleksl
əri şərtsiz, qıcıqlandırıcıların birləşməsi nəticəsində yaranan refleksləri isə şərti 
refleksl
ər adlandırmışdır. 
Pavlov göst
ərir ki,qazanılmış reflekslərin davamlı olması üçün qıcıqlandırıcı daim 
şərtsiz qıcıqlandırıcı ilə möhkəmləndirilməlidir. 
Şərti reflekslər çərtsiz reflekslərin əsasında yaranır.Bir,sözlə,təsirsiz qıcıqlandırıcının 
(
işığın) şərti qıcıqlandırıcıya çevrilməsi üçün,o şərtsiz qıcıqlandırıcı ilə birlikdə dəfələrlə 
t
əkrar edilməlidir.Bu zaman təsirsiz qıcıqlandırıcı həmişə şərtsiz qıcıqlandırıcıdan əvvəl 
t
əsir etməlidir.Məsələn,lampanı yandırandan 30 saniyə sonra qidanın verilməsi (şərtsiz 
qıcıqlandırıcı kimi). 
Qeyd etm
ək lazımdır ki,yaradılan reflekslə əlaqədar olmayan qıcıqlandırıcılar (yad 
cisiml
ərin görünüşü,səs- küy,müxtəlif iylər,güclü işiq və s) şərti reflekslərin əmələ 
g
əlməsinə maneçilik törədir.