O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Marketing haqida 34 ma’lumot 
 
1. Har yili jahonda reklama uchun 500 milliard dollardan ortiq pul 
sarflanadi. 
2. 65 yoshgacha inson o‘rtacha 2 million ta reklama roliklarini 
ko‘rishga ulguradi. 
3. 
Standart reklama taxta (shit) birinchi marta 1900–yilda 
Amerikada yaratilgan. Ana shu davrdan boshlab bilbordlarni ko‘chalar 
va magistrallar bo‘ylab navbatma-navbat o‘rnatishni o‘ylab topishgan 
edi. 
4. Oddiy bola yiliga o‘rtacha 40000 ta TV reklama roliklarini 
ko‘radi. Bu kuniga 100 ta rolikdan ortiq. 
5. Bolalar tovarlari reklamasi “injiqlik omili”ga ko‘ra bog‘liq 
hisoblanadi. U bolalarni ma’lum tovarni sotib olishga qiziqtiradi, 
go‘yoki bu narsa bilan u o‘z tengdoshlari orasida zo‘r, taniqli va olifta 
bo‘lib ko‘rinar emish, qolgani esa ota-onalarning sabr-toqatiga bog‘liq. 
Tadqiqotlarga qaraganda, amerikalik erkatoylar ota-onalaridan, to ular 
bolaning injiqliklariga bo‘ysunib, xaridga rozi bo‘lgunga qadar reklama 
qilingan tovarlarni olib berishlarini 9 marta so‘rar ekan. 
6. Muz bo‘lakchalari reklama syomkasi paytida erib ketmasligi 
uchun ularni akrildan tayyorlashadi. Ichimliklardagi pufakchalar uchun 
yuvish vositalaridan foydalaniladi, yorug‘lik yaxshiroq o‘tishi uchun 
esa, albatta, suv qo‘shiladi. 
7. New York Universitetining olimlari Amerika farmatseftika 
kompaniyalari reklamaga tadqiqotlarga nisbatan ikki marta ko‘p 
mablag‘ sarflashlarini aniqladilar. 
8. Kovboy Marlboro haqidagi mashhur (taniqli) reklama 1955-yilda 
chiqdi. Avvaliga bosh erkak obrazi sifatida boshqa personajlar: sportchi, 
qurol-yarog‘ ustasi va kapitandan foydalanishdi. Biroq qat’iyatli kovboy 
eng ko‘p tijorat muvaffaqiyatiga erishdi. Kovboy Marlboro rolida 
suratga tushgan aktyorlardan uchtasi keyinchalik o‘pka rakidan o‘ldi. 
Brend esa “Kovboylar qotili” (Cowboy Killer) laqabini oldi. 
9. 2013–yilda Super Boul (AQSh NFA chempioni unvonini olish 
uchun final o‘yin) translyatsiyasi paytida 30 soniyalik reklama roligining 
narxi 3 million dollarni tashkil qilgan. 
10. Ko‘pchilik tadqiqotchilar reklama - san’atning yerdagi eng 
ahamiyatli va ta’sirli shakli, deb ta’kidlaydi. 

---

382 
11. IKEA brendi – 1994 – yilda ikki erkak do‘konlarni aylanib, 
mebel tanlayotgani ko‘rsatilgan rolikni birinchi bo‘lib reklamada 
ko‘rsatgan deyishadi. 
12. Har qanday qo‘l soati reklamasida soat millari soat 10 dan 10 
daqiqa o‘tganini ko‘rsatadi. Bu tabassum uyg‘otish usuli bo‘lib, 
reklamaga qaragan odamda beixtiyor yengil kayfiyat paydo qiladi. 
13. Amerika Psixologlar Assotsiatsiyasi 8 yoshgacha bo‘lgan 
bolalar reklamani tanqidiy baholashga qodir emas, ular ko‘rsatilgan 
hamma ma’lumotlarni haqiqiy va obyektiv deb hisoblaydi, deya 
ta’kidlaydilar. 
14. Shirin gazli ichimliklar ishlab chiqaruvchilar 2006-yilda 
reklamaga umumiy 492 million dollar sarfladilar. Taqqoslash uchun sut 
ishlab chiqaruvchi Milk Processor Education Program “Got Milk” 
kompaniyasi tashabbuskorlari o‘sha yili reklamaga 67 million dollar 
sarflagan. 
15. 
Tadqiqot davomida so‘ralgan bolalarning yarmidan ko‘pi 
reklama qilingan tovarlarni xarid qilish o‘ziga bo‘lgan ishonchni 
orttirishini ta’kidlashgan. 
16. Birinchi pullik reklama ma’lumoti (xabari) AQShda, 1704–yilda 
Boston News Letter gazetasiga joylashtirilgan. Bu Long-Aylenddagi 
hovli (uy-joy) edi. 
17. 
Tarixdagi eng qimmatli reklama 2008-yilda reklama 
kompaniyalari tomonidan AQShdagi prezident saylovlarida, 2,6 milliard 
dollar sarflangan reklama edi. Barak Obama 310 million dollar, Jon 
Makkeyn esa 136 mln. dollar sarflashgan. 
18. Reklamada “samaradorlik shartlari” texnikasi ko‘p ishlatiladi: 
reklama qilinayotgan mahsulot, tovar va predmetlar bilan o‘raladi, bu 
esa iste’molchilarda ijobiy tuyg‘ular uyg‘otadi. Masalan, kir yuvish 
kukunlarini bolalar, gullar, quyosh yorug‘ligi va boshqalar bilan o‘rab 
olgan ma’qul. Brendni bunday muhitda bir qancha marta namoyish 
qilish iste’molchida, shuningdek, albatta, reklama berilgan tovarda ham 
ijobiy munosabat uyg‘otadi. 
19. Odamlarni tovarni sotib olishga undash uchun qilingan reklama 
ularning psixologik ehtiyojlariga ta’sir o‘tkazadi. Reklamada eng ko‘p 
ekspluatatsiya qilinadigan tuyg‘ular – bu qo‘rquv, o‘zini qadrlash 
tuyg‘usi, o‘zini saqlab qolish tuyg‘usi, taqlid qilish va hokimiyatga 
intilishdir. 

---

383 
20. 
Tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, arang sezilarli bo‘lgan 
qo‘zg‘atuvchiga ko‘p marta ta’sir o‘tkazish, obyektni pozitiv idrok 
etishini kuchaytiruvchi “ko‘zdan kechirish” (“exposure effect”)ni yara-
tadi. Masalan, ko‘pchilik odamlarni bannerlar qiziqtirmasada, reklama 
baribir reklama qilinayotgan tovarga nisbatan ijobiy munosabatlarni 
shakllantiradi. Bundan tashqari hatto bannerning yigirma marta 
ko‘rsatilganidan keyin ham “jonga tegish” samarasi yuzaga kelmaydi. 
21. 
Taomning tashqi ko‘rinishi ustida reklamada fud-stilistlar 
ishlaydi. Qovurilgan jo‘jalar reklamasida, masalan, quyidagi tayyor-
garlik ko‘riladi: avvaliga fud-stilistlar jo‘janing terisini tortishadi va ip 
igna yordamida terisini mustahkamlaydi. Keyin uni ho‘llangan qog‘oz 
sochiq bilan qayta-qayta uriladi, bundan jo‘janing hajmi ortadi va 
isitilayotgan paytda “ishtaha ochuvchi” bug‘ chiqadi. Shundan keyin 
jo‘jani tashqi tomondan terisi pishib, tayyor bo‘lguncha (ichi xomligicha 
qoladi) qovuriladi. Jarayon yakunida jo‘ja oltinrang – jigarrang tusga 
kiradi. 
22. Bolalar uchun reklamalarda yosh aktyorlar qoidaga ko‘ra 
maqsadli potensial auditoriyaga nisbatan biroz kattaroq bo‘ladi. 
Masalan, 8 yoshli bolalar uchun o‘yinchoqlar reklamasida reklama 
qilinayotgan tovarni o‘ynayotgan 11-12 yoshli bolalar olinadi. Bu atayin 
qilinadi. Aktyorlar rol o‘ynayotgan modellar sifatida chiqadilar, ular 
kichik bolalar uchun taqlid qilishga namuna bo‘ladilar. 
23. Deydilarki, go‘yo Microsoft Rolling Stonesda ularning “Start 
Me Up” kompozitsiyasidan Windows-95ning reklamasida foydalanish 
uchun 9 mln. dollar to‘lagan emish. Bundan tashqari istalgan yosh 
ijrochining noma’lum qo‘shig‘i, undan reklamada foydalanilganidan 
keyin bir kechada xitga aylanishi mumkin ekan.
24. Mars kompaniyasi “O‘zga sayyoralik” filmining bosh 
qahramonini shunchalik badbashara, deb hisoblaganki, filmda bu 
badburush mavjudotni aldab, “qo‘lga tushirish” uchun M&M’s 
konfetidan foydalanishga ruxsat bergan. M&M’sning o‘rniga filmni 
yaratuvchilari Reese’s Pieces konfetidan foydalanishgan va film 
ekranlarga chiqqach, bu konfetning sotilishi 65 % ga o‘sgan. 
25. 
1950–yillar oxirida Doyle Dance Bernbach agentligida 
Volkswagen reklama kompaniyasining “Think Small” reklamasi 
olamshumul hisoblanadi, sababi, aynan uning sharofati bilan Gitlerning 
buyurtmasi bilan yaratilgan nemislarning Volks wagen Juk avtomobili 
urushdan keyingi Amerikada muvaffaqiyatli sotilish imkoni tug‘ildi. 

---

384 
26. Eng yangi tadqiqotlarning ko‘rsatishicha, skeptik odamni biror 
narsa sotib olishga ko‘ndirish, bu reklamadagi aniq faktni bekor qilish 
(bosh tortish) va his-tuyg‘u tomoniga urg‘u berishdir. Va aksincha, 
skeptizmga moyil bo‘lmagan odamlarni reklamadagi faktorlar va 
axborotlar ko‘proq ishontirar ekan. 
27. 
1440–yilda bosma stanok kashf qilinguniga qadar reklama 
ovozli e’lon tarzida mavjud bo‘lgan. 
28. Reklama beruvchilarning eng katta guruhini oziq-ovqat mah-
sulotlari ishlab chiqaruvchilari tashkil etar ekan. 
29. Tadqiqotlarga ko‘ra ayollar jurnallarida erkaklar jurnallariga 
nisbatan vaznni kamaytirish uchun vositalarni ilgari suruvchi reklama va 
maqolalar 10,5 marta ko‘p. Ayollarning silliq, yaltiroq muqovali 
jurnallarining 75% muqovasida o‘z tanasini parhezlar, mashqlar yoki 
plastik xirurgiya yordamida qanday o‘zgartirish mumkinligi haqida 
kamida bitta maqola chiqar ekan. 
30. Ronald Makdonald birinchi marta 1963–yilda reklamada 
paydo bo‘ldi. 2010–yilda esa Corporate Accountability international 
tashkilotidagi amerikalik faollar, uni 50 yildan buyon bolalarni zararli 
ovqatga “mahkum qilib”, ularni semirib ketishiga va nosog‘lom 
ovqatlanish bilan bog‘liq kasalliklar epidemiyasini tarqatishida 
ayblashgan. 
31. «Dove»ning «Go‘zallik evolyutsiyasi» («Evolution of Beauty») 
reklamasi bir kechada virusli reklama bo‘lib qoldi: milliondan ortiq 
odam You Tubeda ushbu qiziqarli rolikni ko‘rgan edi. 
32. 
Embient kutilmagan joylarda (zinalar, jamoat hojatxonalari, 
ustunlar va boshqalar) reklama-qonuniymi, qonunsizmi yoki kutilmagan 
joylarda (ko‘chalar, savdo markazlari) ularni o‘tkazish shunchalik 
muvaffaqiyatlimi, deya o‘rganishdi, chunki reklamachilar yangidan 
yangi reklama tashuvchilarni o‘zlashtira boshlagan edilar. Biroq 
tadqiqotchilar reklamaning bunday ko‘rinishi iste’molchilarda 
ishonchsizlik va begonasirash tuyg‘ularini uyg‘otishini, odamlar shubha-
lanuvchan bo‘lib qolishini va har bir inson o‘zaro munosabatda reklama 
ta’siri hamda reklamadagidek rejalashtirilgan harakatlarni bajarishayot-
ganini ko‘rishlarini aniqlashdi. 
33. 1938-yilda radioda berilgan reklamalardagi daromad matbuot 
nashrlaridagi reklamalardan keladigan daromaddan oshib ketdi. 

---

385 
34. 2000-yilda AQShning internet reklamalarga qilgan xarajati 8,1 
milliard dollardan oshdi. 2013-yil uchun bu miqdor 42 mlrd. dollarga 
chiqdi.