O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 
 
 
 
V bob. MARKETING DASTURI 
 
5.1. Marketing dasturi tushunchasi 
 
Tashkilotlarni strategik boshqaruv faol marketing konsepsiyalariga 
asoslangan. Strategik rejalarni realizatsiya qilish umumfirma taktik yoki 
operativ rejalari tizimini tuzishni ko‘zda tutadi. Masalan, ishlab 
chiqarish rejasi, marketing rejasi, moliyaviy reja va boshqalar. 
Jamlangan (yig‘ma) reja ko‘p hollarda biznes-reja ko‘rinishida rasmiy-
lashtiriladi. 
Bozorda aniq faoliyat ko‘rsatishi uchun korxona biznes rejasining 
asosi – marketing dasturini qo‘llaydi. Marketing dasturini tuzishda 
boshqaruvning marketingga oid rejalar xarakteri (marketing-menejment) 
bozor muhitini o‘rab olgan o‘zgarishlarga moslashishni ta’minlabgina 
qolmasdan, bozorga faol ta’sir etishga qodir va iste’molchilar talablarini 
firmaning o‘z vazifalari va strategik maqsadlariga mos holda shakllan-
tira oladigan tadbirlarni ham o‘z ichiga olishini bildiradi. Marketing 
dasturi biznesning rivojlanishidagi ko‘pgina muqarrar muammolarning 
oldini olish va munosib kutib olishga yordam beradi. U o‘z xatti-
harakatlarini o‘ylab ko‘rish imkonini beradi. U hodisalarni shunchaki, 
kuzatish emas, oldindan tayyorlangan reja asosida boshqarish imkonini 
beradi. Marketing dasturlarini ishlab chiqishda korxonaning 
imkoniyatlari (resurslari) tahlili, rivojlanish maqsadlarini aniqlash, 
strategiyalarni aniqlash, maqsadga erishish rejalari va uning bajarilishini 
nazorat qilish kabi tadbirlar tizimi aks ettiriladi.
Firmaning boshqa rejalariga nisbatan biznes-reja (marketing dasturi) 
tashqi yo‘nalganlikka ega, sotilishi maksimal imkoniyatli yutuq kel-
tirishi lozim bo‘lgan o‘ziga xos tovarga aylanadi.
Marketing dasturi endigina tuzilayotgan yangi korxona uchun ham, 
avvaldan mavjud bo‘lgan tashkilotning navbatdagi rivojlanish bosqichi 
uchun ham ishlab chiqilishi mumkin. Tuzilgan biznes-rejaning darajasi 
tadbirkor va uning ishining ishonchliligi va jiddiyligi ko‘rsatkichi 
bo‘ladi. Qoidaga ko‘ra, biznes-reja tadbirkor va ehtimoliy investor 
(masalan, bank) orasida muzokaralar boshlanishi uchun asosiy nuqta 

---

111 
hisoblanadi. Biznes-reja, ayniqsa, xorijiy firmalar bilan muzokaralar 
o‘tkazishda zarur bo‘ladi. Aksariyat ko‘plab firmalar tashqi moliya-
lashtirishga o‘ta ehtiyojmand bo‘ladi. Biroq birorta bank, birorta xorijiy 
investor kreditdan samarali foydalanishini, uni o‘z vaqtida, foizi bilan 
qaytara olishini ishonchli isbotlab, talabnomasini asoslay olmaydigan 
biznesmenga sarmoya bermaydi. 
Boshlovchi tadbirkor uchun biznes-reja – bu u investorlarning 
e’tiborini jalb qilishi mumkin bo‘lgan hujjatdir. Biznes-reja faraz 
qilinayotgan loyihaning foydaliligini ko‘rsatishga imkon beradi. U 
investorlarni, ko‘zda tutilganlarni muvaffaqiyatli amalga oshirishga 
imkon beruvchi, ishlab chiqarishni rivojlantirishni jozibador (jalb 
etuvchi) imkoniyatlar topilganiga, korxona loyihaning maqsad va 
vazifalarini amalga oshirishning samarali, realistik va izchil dasturiga 
egaligiga ishontira olishi mumkin. Investor o‘z pulini yetarlicha ishonch 
bilan unga foyda olishni kafolatlaydigan loyihagagina qo‘yadi. 
Marketing dasturi quyidagi muhim muammolarni hal qiladi:
-biznesning istiqbolini rivojlanishning miqdoriy va sifat ko‘rsat-
kichlari ko‘rinishida tahliliy aniqlashtiradi; 
-korxonaning yashovchanligi (gullab-yashnashi) va kelgusi barqa-
rorligi darajalarini aniqlaydi, tadbirkorlik faoliyati riskini pasaytiradi; 
-e’tiborni jalb etadi va qiziqish uyg‘otadi, firmaning potensial 
investorlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanishini ta’minlaydi. 
Tashkilotning an’anaviy rejasidan farqli ravishda marketing dasturi 
tashkilotning ichki maqsadlarinigina emas, shuningdek, yangi ishda 
foydasi tegishi mumkin bo‘lgan shaxslarning tashqi maqsadlarini ham 
hisobga oladi. Investorlar bilan bir qatorda yangi biznesdan manfaatdor 
shaxslar potensial iste’molchilar va firmaning mol yetkazib beruvchilari 
ham hisoblanadi.