O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

 
4.5-jadval 
Bozordagi raqobatli vaziyat turlari 
 
Sof monopoliya 
Bozorda tovar sotadigan bitta sotuvchi ishtirok 
etadi 
Oligopoliya 
Tarmoqda bir nechta yirik kompaniyalarning 
hukmronligi 
Monopolistik raqobat 
Farqlanuvchi takliflar bilan chiquvchi ko‘p sonli 
raqobatchilar (differensiyalangan tovar, turlicha 
namoyish qilish) 
Sof raqobat 
Bir turdagi tovarlarni taklif qiluvchi (differensiya-
lanmagan) ko‘p sonli raqobatchilar 
Raqobatli vaziyatning har biri marketing faoliyatiga o‘z cheklash-
larini kiritadigan to‘rtta asosiy turini ajratish qabul qilingan. Marketolog 
uchun bozordagi raqobatli vaziyatni bilish shuning uchun muhimki, shu 
yo‘l bilan u samarali tovar, narx, sotish (o‘tkazish) va kommunikatsion 
siyosatni ishlab chiqadi. 

---

104 
Monopoliya. Monopoliya sharoitida firma orttirilgan bozorga oid 
kuchga ega bo‘ladi. Qisqa muddatli monopoliya vaziyatida kompaniya-
lar ularning bevosita raqobatchilari bo‘lmasa, yangi tovarni bozorga olib 
chiqishda o‘z o‘rniga ega bo‘ladi. Monopoliyada bozorda bittagina 
ishlab chiqaruvchi ustunlik qiladi va u xaridorlarning katta qismiga 
xizmat ko‘rsatadi. Natijada uning tovari qisqa muddat davomida 
bevosita raqobatchilarga ega bo‘lmaydi. Bu – novatorning monopoliya-
sidir. Bunday vaziyat hayot siklining tovarning bozorga kirib kelishiga 
to‘g‘ri keladigan bosqichiga, endi vujudga kelayotgan, texnologik 
innovatsiyalar bilan tavsiflanadigan sektorlarga to‘g‘ri keladi. 
Monopoliya vaziyatida firmaning bozordagi mavqeyi juda yuqori 
bo‘ladi. Biroq unga bozorning o‘sib borayotgan potensialini va yuqori 
daromadlarini qo‘lga kiritishga intilayotgan yangi firmalar tahdid sola 
boshlaydi. Natijada monopoliyaning kutilayotgan muddati muhim 
omilga aylanadi, bu omil innovatsiyaning miqyosiga va yangi 
raqobatchilar uchun kirish to‘siqlarining yuqoriligiga bog‘liq bo‘ladi.