O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Marketing rejasi. Muvaffaqiyatga erishish uchun firma o‘z tovari 
uchun samarali bozor yaratishi kerak. Bunday bozorlarni yaratishdagi 
asosiy qadamlarni biznes-rejaning marketing bo‘limi tariflaydi. 
Marketing rejasi – mo‘ljallangan savdo hajmiga erishish va 
xaridorlarni zabt etish yo‘li bilan maksimal foyda olish. Odamlarni 
tovarga jalb etish ularga ehtiyojlariga mos va narxni ham to‘g‘ri 
keladigan mahsulot (xizmat)larni taklif etish bilan bajariladi. Shu bois 

---

118 
bu bo‘limda iste’molchi uchun aniq marketing yo‘nalishiga amal 
qilinishi zarur. Korxonaning marketing rejasi albatta mahsulotga tegishli 
barcha ma’lumotlar, raqobatchilarning afzallik tomonlari, firmaning 
marketing borasidagi maqsadlariga qarab tuziladi. Marketing rejasi 
muhim hujjat hisoblanib, firma maqsadlaridagi vazifalarni kim, nimani, 
qachon, va qanday qilib bajarishi kerak, degan savolga javob beradi. 
Marketing rejasi quyidagi bo‘limlardan iborat. 
• Korxona rejasi. 
• Mahsulot hajmi va ishlab chiqarish muddatlari. 
• Moliyaviy reja. 
• Sotuv va logistika rejasi. 
• Kommunikatsiya va sotuvni rag‘batlantirish rejasi. 
• Istiqboldagi hamkorlar bilan ishlash rejasi. 
Marketing rejasining bajarilganligi nazorati va auditi butun 
marketing faoliyatini baholab firmaning kelgusida nima qilishligi haqida 
asos yaratib, uning strategik rivojlanish rejasini belgilaydi. 
Sotuv tarqatish jarayoni juda murakkab bo‘lib, bu davrda bozordagi 
joriy konyunktura, bozordagi vaziyat, uning sig‘imi, amaldagi mahsulot 
sotilish hajmi kabi ko‘rsatkichlar tahlili olib borilishi zarur. Savdo — 
sanoat yarmakalari, yangi tovarlarning xususiyatini namoyish etish, 
imtiyozli sotuvlar, rag‘batlantirish kabi tadbirlar sotuv jarayonini 
jadallashtiradi. 
Marketing jarayonining sotuvdan keyingi bosqichi ikki fazani o‘z 
ichiga oladi:
1-xaridor bilan ishlashni.
2-iste’molchi bilan ishlashni. 
Talabni o‘rganish, xaridorning xulq-atvorini o‘rganish, uning 
tovarni sotib olish haqida qaror qabul qilishiga ta’sir etuvchi omillarni 
aniqlash xaridor bilan ishlash funksiyalariga kiradi. 
Iste’molchini o‘rganish fazasi uning bozordagi xulq-atvorini o‘r-
ganish, firma mahsulotlariga bo‘lgan munosabatini o‘rganish, raqobatchi 
tovarining afzallik (ustun) tomonlarini aniqlash bilan bog‘liq. Axborotlar 
tahlili asosida marketing rejasiga o‘zgartirishlar kiritiladi. 
Umumlashtirib aytilganda, marketing jarayoni marketing qo-
nuniyatlariga va prinsiplari (tamoyillari)ga asoslanadi. 
Marketing rejasi tadbirkor o‘z maqsadli bozori uchun foyda-
lanmoqchi bo‘lgan marketing kompleksining hamma elementlari 
yig‘indisi: tovar, narxlar, tarqatish (sotish) metodlari, tovarni ilgari 

---

119 
surish kabi choralarni qamrab olishi kerak. Bu yerda quyidagi savollarga 
javob beriladi. 
− Daromadi darajasi, jinsi, yoshi, mashg‘uloti, hayot tarzi, oilaviy 
ahvoli va boshqalar bo‘yicha korxonaning maqsadli bozorini 
(segmentini) shakllantiruvchi xaridorlarning asosiy tavsiflari qanday? 
− Bozorda o‘z pozitsiyasini belgilay borib, firma o‘xshash tovarlar 
taklif qilib raqobatchilarni surib chiqarishi mumkinmi yoki o‘z o‘rnini 
topishga urinadimi? 
Tovar siyosati firma tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar 
raqobatbardoshligini oshirishi bo‘yicha birinchi navbatda, sifat tavsifini 
yakuniy iste’molchilar talablariga mos keladigan darajada yaxshilash, 
narx siyosati firma tovariga narx hisoblash metodikasini, narx va 
sifatning o‘zaro aloqasini, xaridorlar uchun chegirmalar va imtiyozlar 
tizimini tariflashni ko‘zda tutadi. Bu yerda narxning tanlangan darajasi 
firmani ta’minlaydigan sof daromad ko‘rsatiladi. 
Savdo siyosati ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni samarali 
sotilishi uchun optimal savdo tarmog‘i qanday tashkil etilishi – 
to‘g‘ridan to‘g‘ri iste’molchigami yoki vositachilar orqali tarmoqlar 
yaratishni ham qo‘shib, ulgurji va chakana savdo do‘konlari oralig‘ida 
saqlash uchun omborxonalar, servis markazlar, tovarning harakatlanish 
yo‘nalishlarini belgilash, ta’minot, transportga yuklash-tushirish, yukka 
ishlov berish ishlari va tashkil qilish kabilarni ko‘rsatadi. 
Yangi tovarlar yaratish (innovatsiya siyosati), ularning assortimenti-
ni optimallashtirish (assortiment siyosati), tovarning hayot siklini 
uzaytirish bo‘yicha choralarni ko‘zda tutadi. 
Siljitish siyosati (kommunikatsiya siyosati) talabni shakllantirish va 
tovar savdosini rag‘batlantirish (FOSSTIS) bo‘yicha faol masala qanday 
hal qilinishi; firma reklamaning qanday turlarini qo‘llashni mo‘ljal-
layapti, jamoatchilik bilan aloqalar (Public Relationss), savdoni, xususiy 
savdoni rag‘batlantirish vositalari, u ko‘rgazma va yarmarkalarda 
ishtirok etadimi, kabilarni tushuntiradi.