O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Mijozlar (xaridorlar) guruhlari bozorning 5 ta turi doirasida 
shakllanishi mumkin: iste’mol bozori, ishlab chiqaruvchilar bozori, 
vositachilik bozori, davlat muassasalari bozori va xalqaro bozor. 
Bozorning har bir turida sotuvchi bilishi zarur bo‘lgan o‘ziga xos 
xususiyatlar mavjud, shu bois firma o‘z mijozlarini sinchiklab o‘rganishi 
zarur. 
Raqobatchilar –bir xil tovar va xizmat turlarini ishlab chiqaruvchi 
turdosh firmalar yoki individual tadbirkorlardir. 
Aloqador auditoriyalar - bu firmaga qiziqish bildiruvchi va uning 
qo‘yilgan maqsadlariga erishish qobiliyatiga ta’sir etuvchi shaxslar yoki 
tashkilotlar guruhidir. Ular moliyaviy doiralar, ommaviy axborot 
vositalari, jamoatchilik bo‘lishi mumkin. Firma ularning e’tiborini har 
tomonlama jalb etishga harakat qilmog‘i lozim, chunki ular(banklar, 
aksionerlar) faoliyatga ijobiy ta’sir etishlari mumkin. Boshqalarga 
nisbatan firma ehtiyotkorona munosabatda bo‘lishi, ularning diqqati 
qaratilgan obyektga aylanib qolmasligi kerak.
Firma va uning yetkazib beruvchilari, marketing vositalari, 
mijozlari va aloqador auditoriyalar yangi imkoniyatlar ochuvchi yoki fir-
maga yangi xabarlar tahdid soluvchi ancha kengaytirilgan mikrosxema 
kuchlarning doirasida vazifalarni amalga oshiradi. Bu kuchlar o‘zlarida 
nazoratga bo‘ysunmaydigan omillarni aks ettiradi, firma uni ehtiyotlik 
bilan kuzatib borishi va e’tibordan chetda qoldirmasligi zarur. 
Ichki marketing muhiti – bu marketing xizmati va firmaning turli 
bo‘linmalari o‘rtasidagi marketing salohiyatiga va marketing 
maqsadlariga ta’sir qiluvchi munosabatlar yig‘indisidir. Ichki marketing 
muhitining shakllanishida faoliyat doirasi, umumiy maqsadlar, tashkilot-
dagi marketingning roli, uning funksiyalari, uni firma umumiy 
faoliyatiga qo‘shilib ketishini belgilab beruvchi yuqori rahbariyat qarori 
katta ahamiyat kasb etadi. Korxona (firma, kompaniya) ichki tuzilmasi 
esa ichki muhit, deb ataladi. 
Boshqaruvni 
marketing 
xarakteriga ega tashkilotlarda yuqori 
rahbariyat va marketing xizmati ichki marketing muhitini tashkiliy 
madaniyatning bir qismi sifatida shakllantiradi va nazorat qiladi. Agar 
tashkilotning hamma bo‘limlari (moliyaviy xizmat, ITTKI, moddiy-
texnik tashkilot xizmati, ishlab chiqarish va hisob-kitob bo‘limlari) 

---

101 
faoliyati marketing yondashuviga asoslangan va uning hamma ishchilari 
marketingga oid fikrlay olishga ega bo‘lsalar, bunda tashkilotning qulay 
marketing muhiti, uning marketing potensiali va uning iste’molchilarga 
yuqori xarid qiymatiga ega bo‘lgan tovarlar yetkazib bera olish 
qobiliyatlariga egaligi haqida to‘xtalish mumkin.