O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti f. T. Bazarova

Geografik 
Hudud 
Shahar 
Qishloq 
Iqlim va boshqalar 
Ijtimoiy-iqtisodiy 
Daromad 
Ma’lumot 
Mutaxassisligi 
va boshqalar
Psixografik: 
Hayot tarzi 
Yangilikka intilish 
Guruh motivatsiyasi va 
boshqalar 
Demografik: 
Jinsi, yoshi, oila soni va 
boshqalar 
Holat 
Kam xarajatliligi 
Imtiyozliligi 
Qulayligi va boshqalar 
Iqlim va boshqalar 
Xulq -atvor: 
Firmaga nisbatan ishonch 
Presstij darajasi 
Tovarga munosabati 
Tez-tez iste’mol qilinishi va 
boshqalar 
Segmentlash 
tamoyillari 

---

169 
ga ajratish) ni klassik yoki demografik segmentatsiya, deyiladi. 
Mezonlarning 2-guruhidan foydalanib bozorni segmentlash “mukam-
mal” yoki psixogrfik segmentatsiya, deyiladi. Keyingi yillarda bozorni, 
ayniqsa, kundalik ehtiyoj tovarlari bozorini segmentlashda vizual 
xronologik belgilar ajratib ko‘rsatilmoqda. Ularga insonning hayot 
siklini aniq iste’molchi yoki iste’molchilarning guruhini tavsiflovchi 
belgilar kiradi. Shu bilan birga bozorni segmentlashning har bir turida 
amaliyotda alohida foydalanadi, deb hisoblamaslik kerak. Qoidaga ko‘ra 
bozorni uning segmentlarini tahlil qilganda marketologlar mezonlar 
kombinatsiyalarini qo‘llaydilar. Shu bilan birga tovar turiga bog‘liq 
holda iste’mol tovarlarini va ishlab chiqarish – texnika yo‘nalishi 
segmentlari mezonlari farqlandi. Masalan, F.Kotler iste’mol tovarlari 
bozorini segmentlashda uning 3 ta segmentga ajratish imkoniyatini 
ko‘rsatib, unga oilaning daromadini, oila a’zolari miqdori (soni) ni, 
yoshini kiritgan. 
Iste’mol tovarlari bozori shartli ravishda 36 ta segmentga (bo‘lakka) 
bo‘lingan, bu esa potensial xaridorlar soni ko‘proq bo‘lishiga olib 
kelgan. 
Psixografik mezonlar segmentatsiyaning subyektiv belgilariga 
kiradi. Mezonlarning bu guruhiga hayot tarzi va muomalasi aks etib 
turadigan xaridorlarning asosiy tavsiflari birlashtirilgan. Psixografik 
mezonlar xarakteri chizgilari, odatlari, xaridorlarning o‘zlari haqidagi 
tasavvurlari, xulq-atvor motivlari, shaxs sifatidagi xarakteristikalari, 
xaridorlik muomalasi omillari kabi belgilarni o‘z ichiga olishi mumkin. 
Korxonalar tomonidan sotib olinadigan sanoat tovarlari bozorlarini 
segmentlash mezonlari geografik, ishlab chiqarish – iqtisodiy va kasbiy 
– shaxsiy belgilarga asoslanadi. Iqlim, relyef, urbanizatsiya darajasi 
kabilar bilan tavsiflanuvchi geografik belgilar tarmoqlar va aniq tovarlar 
iste’molchisi bo‘lgan korxonalar, texnologik jarayonlar, iste’molchi 
firmalar miqyoslari, kompaniya joylashgan mintaqa yoki mamlakatdagi 
iqtisodiy konyunkturalar darajasi, savdoni tashkil etish metodlari, 
logistika talablari va boshqalar holatlarni xarakterlovchilar to‘liq ishlab 
chiqarish – iqtisodiy belgilarga kiradi. Bu yerda ishlovchilar soni 
tashkiliy struktura, savdo dinamikasi, fond va kapital fondi kabi firma 
demografik (tuzilmaviy) belgilar alohida ahamiyatga ega bo‘lishi 
mumkin. Segmentlash siyosatining ikki jihati bo‘lishi mumkin.