9-amaliy mashgulot mavzu: rangli metallar va qotishmalarni mikrostrukturasini o’rganish

4-rasm.Bosim ostida ishlov berilgan va yumshatilgan bronzaning strukturasi 
(sxemasi) 
2. Alyuminiy va uning qotishmalari. Alyuminiyning strukturasi (bosim ostida 
ishlov berilgan va yumshatilgan holatida) bir xil kristall donalaridan iborat. 
Alyuminiy va uning qotishmalarini temir va kremniydan to'la tozalash juda qiyin. 
Shuning uchun alyuminiy kristallarining orasida kremniyning kristallari (kulrang), 
FeAl
3
birikmalari (qo'ng'ir), xamda alyuminiy-kremniy-temirdan tuzilgan 

---

4 
o'chlamchi birikmalar uchrashi mumkin (6.6 rasm) Ular alyuminiyning va uning 
qotishmalarining plastikligini kamaytiradi. 
5-rasm. Alyuminiy strukturasining sxemasi. 
Alyuminiy qotishmalari ikki turga bo'linadi: 
a) 
quyma qotishmalar; 
b) 
bosim ostida ishlov beriladigan qotishmalar; 
Quyma qotishmalar. quyma detallar tayerlash uchun Al-Si, Al-Cu, Al-Mg 
qotishmalari qo'llaniladi. Ular ko'pincha boshqa elementlar bilan legirlanadi. (Al-
Si) qotishmalari Cu, Mg, va Mn bilan (Al-Mg) qotishmalari Si bilan, Al-Cu 
qotishmalari esa Mn, Cr, Ni bilan qotishmalarning kristall donalari mayda va 
mexanik xossalari yukori bulishi uchun ularning tarkibiga oz mikdorda mldifikator 
(ichki tuzilishini o'zgartiradigan) elementlar (Ti,Zr,B,V,Na) ham qo'shiladi. 
Alyuminiyning quyma qotishmalari A1 xarflari (alyuminiy liteyniy) va 
qotishmaning nomerini bildiruvchi sonlar bilan belgilanadi, masalan AL2. 
Siluminlar 
Silumin deb alyuminiyning kremniy bilan (Si-14%) quyma qotishmalarga 
aytiladi. Siluminlar juda yaxshi quymakorlik xossalariga ega va shuning uchun 
boshqa quyma qotishmalarga nisbatan kuproq qo'llaniladi. Siluminlar ikki turga 
bo'linadi. 
1 .Oddiy siluminlar
2.Modifikatsiyalangan siluminlar. 
1.Oddiy silumin. Uning strukturasi plastinksimon, birlamchi kremniy 
kristallardan (kulrang rangda) va evtiktek aralashma (

+ Si) dan iborat. Bu 
aralashma kremniy ninasimon plastinkalar shaklida. Bunday siluminning mexanik 
xossalari aytarli yaxsh emas: 
в

= 140 MPa,

= 3%
Oddiy silumining strukturasining sxemasi
2.Modifikatsiyalangan silumin. 
Modifikatsiyalangan silumin deb suyultirilgan xolatida tarkibiga 0,01-0,1% natriy 
qo'shilgan qotishmaga aytiladi. Siluminning mldifikatsiyalash natijasida 
kremniyning plastinkalari maydalashadi va qotishmaning mexanik xossalari 
yaxshilanadi: 

g = 180 MPa,  

= 8%. 

---

5 
Modifikatsiyalangan siluminning strukturasi kremniyning alyuminiydagi kattik 
eritmasi bulgan 

-kristallaridan va mayda donali evtektik aralashma (

+ Si) dan 
iborat (6-rasm)