ƏLƏKBƏr сabbarli heydəR ƏLİyev və naxçivan tariXİ
Yüklə 20,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
143 III FƏSİL HEYDƏR ƏLİYEV VƏ NAXÇIVANDA ELM, TƏHSİL VƏ MƏDƏNİYYƏTİN İNKİŞAFI MƏSƏLƏLƏRİ 3.1. Heyd ər Əliyev və Naxçıvanda elm və təhsilin inkişafı H ər bir xalqın milli mənliyinin, milli şüurunun formalaşması onun mədəniyyətinin, elminin, təhsilinin inkişafı ilə şərtlənir. Bəşəri sivilizasiyanın yüksək pillə- sin ə yüksəlmək üçün uzun və şərəfli yol keçmiş xalqlar h ər şeydən əvvəl elm və mədəniyyətin inkişafına borclu- dur. T əsadüfi deyil ki, sivilizasiyanın ən sintetik göst əricisi elmin, təhsilin inkişafı hesab olunur [90, s. 5]. Bu baxımdan Azərbaycanda elmin və təhsilin çoxəsrlik z əngin ənənəsi mövcuddur. Heydər Əliyevin Azərbaycan- da hakimiyy ətə gəlişindən sonra elm və təhsilə olan qayğı ön plana ç əkilmiş, bu istiqamətin sürətlə inkişaf etdirilm əsi dövlət siyasətinin aparıcı sahələrindən birinə çevrilmişdir. Heydər Əliyevin çoxşaxəli dövlətçilik fəaliy- y ətində başqa təxirəsalınmaz və vacib məsələlərlə yanaşı, elm, m ədəniyyət və tariximizlə bağlı tədbirlərin ke- çirilm əsinə qayğı və rəhbərlik mühüm yer tuturdu. Heyd ər Əliyev hələ 1969-cu ildə Azərbaycana r əhbərliyə başladığı ilk günlərdən təhsilin inkişafı bu uzaqgör ən siyasətçi və böyük strateqin daim diqqət m ərkəzində olmuşdur. Belə ki, 1969-cu ilin əvvəllərində muxtar respublikada t əhsil sahəsində gerilik özünü göst ərirdi. Həmin dövrdə muxtar respublikada mövcud olan 193 m əktəbdən 35-i ibtidai, 76-ı əsas və 82-i orta 144 m əktəb idi. Artıq 1980-ci illərin ortalarında məktəblərin sayı 214-ə çatmışdı ki, onlardan da 14-ü ibtidai, 39-u əsas, 161-i orta m əktəb idi [49, s. 35]. Başqa sözlə, məktəblərin h əm sayında, həm də təhsilin məzmununda və keyfiyyət göst əricisində əsaslı dəyişikliklər baş vermiş, ibtidai və əsas məktəblərin sayı azalmış, əvəzində tam orta m əktəblərin sayı təxminən iki dəfə artmışdı. O ill ərdə Heydər Əliyevin müdrik siyasəti n əticəsində ölkəmizin hər yerində məktəb tikintisi geniş vüs ət aldı. Naxçıvan Muxtar Respublikasında məktəb binala rının tikintisi diqqət mərkəzində dayandı. Bu işlərin ardıcıl həyata keçirilməsi üçün sovet orqanlarının kənd ümumt əhsil məktəblərinin iş şəraitinin yaxşılaşdırılması haqqında qərarları ilə əlaqədar olaraq Naxçıvan VPK-nın Bürosu 13 dekabr 1973-cü il tarixli iclasında “Muxtar respublikada m əktəb tikintisinin vəziyyəti haqqında”, 10 dekabr 1975- ci il tarixli iclasında isə “Kənd ümumtəhsil m əktəblərinin iş şəraitinin yaxşılaşdırılması haqqında” [182, v. 4-7] m əsələləri müzakirə edərək müvafiq qərarlar q əbul etdi. Q ərarların icrası istiqamətində görülən işlərin nəti- c əsi kimi Naxçıvan şəhərində 8, Şərur rayonunda 46, Ba- b ək rayonunda 12, Culfa rayonunda 15, ümumilikdə mux- tar respublika üzr ə 103 məktəb binası inşa edildi. Həmin ill ərdə ümumtəhsil məktəblərinin strukturunda da ciddi d əyişikliklər baş verdi. Əgər 1970-ci ildə muxtar respub- likada 210 gündüz ümumt əhsil məktəbi, o cümlədən 52 ibtidai, 85 əsas, 73 orta məktəb var idisə, 1990-cı ildə onların sayı müvafiq olaraq 217, 18, 34 və 165 idi. 1970- ci ild ə muxtar respublikanın gündüz ümumtəhsil məktəb- l ərində 59059 nəfər şagird təhsil alırdısa, 1990-cı ildə onların sayı artaraq 63633 nəfərə çatmışdı [195, s. 63]. 145 1970-ci ill ərdə Naxçıvan MSSR-də dərs mənimsə- m ə, orta məktəbi başa vurma kimi göstəricilər üzrə n əticələr də yaxşılaşmışdı. Əgər 1970-1971-ci tədris ilində ümumt əhsil məktəblərində müvəffəqiyyət faizi 97,5 faiz t əşkil edirdisə, 1985-ci ildə bu göstərici rekord səviyyəyə – 99,98 faiz ə çatmışdı. Artıq 1984-cü ildə muxtar respublikada 210 ümumt əhsil məktəbi, 61 məktəbəqədər uşaq müəssisəsi, 6 texniki-peşə məktəbi və 4 texnikum f əaliyyət göstərirdi [17, 1971, 14 oktyabr]. 1970-1980-ci ill ərdə muxtar respublikanın orta m əktəblərinin hamısı tədris-texniki və elmi-metodiki vəsa- itl ərlə tam təmin edildi. Məktəblərin zəngin laboratoriya- la rı, fənn kabinetləri, kitabxanaları fəaliyyət göstərməyə başladı. 1970-1980-ci ill ərdə Heydər Əliyevin xüsusi qay- ğısı nəticəsində muxtar respublikada məktəbəqədər tərbiyə mü əssisələrinin şəbəkəsi genişləndirilərək, yeni obyektlər tikilmişdi. Uşaq bağçalarının sayı Naxçıvan şəhəri üzrə 7- d ən 13-ə, Şərur rayonu üzrə 4-dən 10-a, Babək rayonu üzr ə 4-dən 6-ya, Culfa rayonu üzrə 5-dən 10-a, Şahbuz rayonu üzr ə 4-dən 7-yə qədər yüksəlmişdi. 1970-1980-ci ill ərdə bütövlükdə muxtar respublika üzrə 24 məktəbə- q ədər tərbiyə müəssisəsi inşa edilmişdi. 2003-cü ildə isə bu r əqəm bir qədər də artaraq 82-yə çatmışdı [192, s. 12]. Az ərbaycanda mütəxəssis hazırlığının mühüm forması olan peşə təhsilinin yüksəliş dövrü Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci dövrünə təsa- düf edir. 1969-cu ild ə “Texniki-peşə təhsili sistemi mək- t əblərində ixtisaslı kadrların hazırlanmasını daha da yaxşı- laşdırmaq tədbirləri haqqında” Azərbaycan KP MK və Az ərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1969-cu il sentyabr, “Az ərbaycan SSR-də texniki-peşə təhsilinin daha da 146 inkişaf etdirilməsi haqqında” 1971-ci il noyabr tarixli q ərarları bu istiqamətdə çox mühüm rol oynadı [50, s. 76]. 1970-ci ill ərdə Azərbaycan SSR-də texniki-peşə t əhsili yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuş, texniki- peşə məktəblərinin sayı 1965-ci illə müqayisədə 1,7 dəfə, orada t əhsil alan şagirdlərin sayı isə 2,5 dəfə artmışdı [159, s. 137]. Bu dövrd ə bütün respublikada olduğu kimi, Naxç ıvan MSSR-də də texniki-peşə təhsili sisteminin inkişafına ciddi diqqət yetirilirdi. 1972-ci il oktyabrın 18- d ə Naxçıvan VPK Bürosu “Naxçıvan MSSR peşə-texniki m əktəblərində ideya-tərbiyə işinin vəziyyəti haqqında” m əsələni, 1993-cü il yanvarın 31-də isə “Naxçıvan MSSR- in texniki- peşə məktəblərində “Sov.İKP MK və SSRİ Nazirl ər Sovetinin “Peşə-texniki təhsil sisteminin daha da t əkmilləşdirilməsi haqqında” qərarının yerinə yetirilməsi- nin gedişi haqqında” məsələni müzakirə etdi. İxtisaslı kadrların hazırlanmasını yaxşılaşdırmaq və tərbiyə işinin s əviyyəsini artırmaq məqsədi ilə Naxçıvan MSSR Nazirlər Soveti ya nında Texniki-Peşə Təhsili İdarəsi yaradıldı [124, s. 160]. 1970-1980-ci ill ərdə bu siyasətin davamı olaraq texniki- peşə təhsili məktəblərinin maddi-texniki bazasının möhk əmləndirilməsi sahəsində də böyük işlər həyata keçi- rildi. Ulu önd ərin hakimiyyətə gəlişi orta ixtisas məktəb- l ərinin fəaliyyətində böyük canlanma yaratdı. 1971-ci ildə Naxçıvan Politexnik Texnikumu, 1975-ci ildə isə Orta İxtisas Musiqi Məktəbi fəaliyyətə başladı. Muxtar respub- likada ali v ə orta ixtisas məktəblərində tələbələrin sayı əhəmiyyətli dərəcədə artdı. Əgər 1970-ci ildə burada 1,1 min t ələbə təhsilə cəlb olunmuşdusa, 1980-ci ildə artıq 3,8 min t ələbə təhsil alırdı [195, s. 63]. Naxçıvan Sovxoz Tex- 147 nikumu (hazırkı Naxçıvan Dövlət Texniki Kolleci – Ə.C.) is ə muxtar respublikanın kənd təsərrüfatı müəssisələrini ixtisas lı kadrlarla təmin edən əsas təhsil ocağı idi. Heyd ər Əliyev o illərdə Naxçıvanda elmin inkişafı üçün daha geniş imkanlar yaradılmasına çalışır, muxtar respublikaya h ər səfərində Naxçıvan Elm Mərkəzinə, dig ər elmi müəssisələrə baş çəkməyi unutmurdu. Xüsusən 1980- ci ilin mayında muxtar respublikaya səfərində, o, Naxçıvan Elm Mərkəzinə, Batabat Astrofizika Rəsədxa- nasına, Ordubadda yerləşən “Xəzər” xüsusi konstruktor bürosuna getmiş, elmi-tədqiqat işlərinin vəziyyəti ilə yaxından tanış olmuşdu. Həmin dövrdə Naxçıvanda elmin inkişafına qiymət verən Heydər Əliyev deyirdi: “İndi elmin inki şafı sahəsində Naxçıvan, necə deyərlər, təkər üst ədir. Əgər siz imkanlardan istifadə edə bilsəniz, Naxçı- van g ələcəkdə elmin inkişafında öz yaxşı yerini tuta bilər. El min inkişafı nəticəsində isə Naxçıvanın ümumi istehsal qüvv ələri, bütün təbii sərvətləri həm muxtar respublikamız üçün, bizim v ətənimiz üçün yaxşı istifadə oluna bilər” [184, v. 112-113]. Heyd ər Əliyev respublika rəhbəri kimi həyata keçirdiyi t ədbirlərlə o dövrdə Naxçıvanda elmin inkişafı istqam ətində çox böyük addımlar atdı və bunun sayəsində muxtar respublikada böyük elmi poten sial yaradıldı. Hazırda Naxçıvanda elmin sürətli inkişafı məhz Heydər Əliyevin uzaqgörən fəaliyyəti nəticəsində yaradılan möhk əm təmələ əsaslanır. “T əhsil millətin gələcəyidir” deyən Heydər Əliyev, heç t əsadüfi deyil ki, Azərbaycanda ikinci dəfə hakimiyy ətə gəldikdən sonra da təhsilə qayğını ön plana ç əkmiş, ölkənin sosial-iqtisadi inkişafında təhsilin aparıcı mövqey ə malik olduğunu nəzərə alaraq, bu sahədə 148 t ərəqqiyə nail olmaq üçün bütün potensial imkanlardan istifad ə üçün hərtərəfli şərait yaratmışdır. Təhsilə daim yüks ək əhəmiyyət verən böyük dövlət xadimi bildirirdi: “...M əktəb, maarif, təhsil işi ilə həmişə sıx bağlı olmu- şam... Hesab edirəm ki, cəmiyyət haradan olursa-olsun, n ədən olursa-olsun kəsib təhsilə xərcləməli, gənc nəslin t əhsilinə, müəllimə kömək etməlidir. Bu, mənim prinsipial mövqeyimdir. 25 il bundan önc ə Azərbaycana rəhbər seçil əndə də bu mövqedə olmuşam, indi müstəqil Az ərbaycanın dövlət başçısı kimi də bu mövqedəyəm. M ən həyatımın bütün mərhələlərində məhz belə mövqedə durmuşam” [60, s. 7]. Heyd ər Əliyev müstəqil Azərbaycanda ölkənin g ələcək perspektivi naminə təhsilin daha da keyfiyyətinin yüks əldilməsi məqsədi ilə ümumtəhsil məktəblərinin maddi-texniki bazas ının möhkəmləndirilməsi istiqamətin- d ə ciddi islahatlar həyata keçirməyə başladı. Bu baxımdan 4 oktyabr 2002-ci il tarixli “Az ərbaycan Respublikası ümumt əhsil məktəblərinin maddi-texniki bazasının möh- k əmləndirilməsi haqqında” və 17 fevral 2003-cü il tarixli “Az ərbaycan Respublikasında yeni ümumtəhsil məktəblə- rinin tikintisi, mövcud m əktəblərin əsaslı təmiri və müasir t ədris avadanlıqları ilə təmin olunmasına dair (2003-2007- ci ill ər) Proqram”ın təsdiq edilməsi haqqında Prezident S ərəncamları bu sahədə böyük əhəmiyyətə malik oldu [49, s. 37]. S ərəncamların icrası zamanı yeni-yeni məktəb bi naları tikildi və mövcud məktəb binaları əsaslı təmir olunub yenid ən istifadəyə verildi. Dünya sivilizasiyasının tarixi göstərir ki, elmə, t əhsilə, mədəniyyətə yüksək qiymət verən xalqlar, dövlət- l ər və dövlət başçıları bununla nəinki öz ölkələrinin iqtisa- di v ə mədəni yüksəlişini təmin edir, həm də ümumdünya 149 m ədəniyyət xəzinəsinə böyük töhfə vermiş olurlar. Bu baxımdan qardaş Türkiyə Cümhuriyyətinin qurucusu M.K.Atatürkün bir müdrik k əlamı əlamətdardır: “Ən böyük şəxslər özündən çox mənsub olduğu cəmiyyəti düşünən, onun varlığının və xoşbəxtliyinin qorunması yo- lunda h əyatını verən insanlardır” [60, s. 10]. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev məhz belə böyük insan v ə uzaqgörən dövlət xadimi, öz xalqının və ölk əsinin ardıcıl, dönməz, yenilməz xeyirxahı idi. Öz v ətəni Azərbaycana münasibətdə hər iki aspektd ən Heydər Əliyevin böyük şəxsiyyət və novator dövl ət rəhbəri kimi fəaliyyəti diqqətəlayiqdir. Çünki bir çox sah ələrdə olduğu kimi, elm və təhsil sahəsində də ölk əmizin əldə etdiyi uğurlar, inkişaf məhz onun adı və f əaliyyəti ilə bağlıdır. Azərbaycan elmi və milli ali təhsili son 40 il ə yaxın bir dövrdə keçmiş ittifaq miqyasında və beyn əlxalq aləmdə geniş dairədə tanınmış, özünəməxsus nüfuz qazanmışdır. Heyd ər Əliyevin təhsilə və elmə göstərdiyi diqqət v ə qayğı onun müstəqil Azərbaycana rəhbərliyə başladığı ilk günl ərdən özünü göstərirdi. 1998-ci ilin mart ayında “Az ərbaycan Respublikasında təhsil sahəsində islahatlar üzr ə Dövlət Komissiyasının yaradılması haqqında” S ərəncam imzalayan Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev 1999-cu ilin iyulunda “Azərbaycan Respublika- sında təhsil sahəsində islahat Proqramı”nı təsdiqlədi. H əmin Proqramda Azərbaycan təhsil sisteminin beynəl- xalq standart lara uyğunlaşdırılması, eyni zamanda milli t əhsil ənənələrimizə sədaqət və varisliyə əməl olunması n əzərdə tutulurdu [50, s. 89]. Heyd ər Əliyev eyni zamanda, təhsildə islahatların elmi şəkildə, hərtərəfli düşünülmüş şəkildə aparılmasının 150 t ərəfdarı idi: “İslahatlar, xüsusən təhsil, elm sahəsində islahatlar çox ağıllı, düşünülmüş şəkildə həyata keçiril- m əlidir. Dəb naminə yox, yalnız və yalnız əldə etdiyimiz s əviyyədən daha yuxarı qalxmaq üçün təhsilin səmərə- liliyini, elmin s əmərəliliyini artırmaq üçün aparılmalıdır” [59, s. 89]. Onun göst ərişinə uyğun olaraq orta ümumtəhsil m əktəblərinin bütün şagirdləri pulsuz dərsliklərlə təmin edildi. T əbii ki, bütün bunlar təhsildə Heydər Əliyev qayğısının və himayəsinin ən bariz nümunəsi idi. Az ərbaycan Respublikasının ayrılmaz tərkib hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respublikasında da elmin və milli t əhsilin inkişafı, məhz Heydər Əliyevin yorulmaz f əaliyyəti sahəsində mümkün olmuşdur. Bu sahədə özünün q ədim və zəngin ənənələri ilə tanınan Naxçıvanda elm v ə təhsil Heydər Əliyevin rəhbərliyi illərində daha da inki şaf etdirilmişdir. AMEA Naxçıvan Bölməsinin yara- dılması və formalaşdırılması, dövlət və özəl ali təhsil ocaqlarının təşkili bu dövrün məhsulu olmuşdur. Heydər Əliyevin milli dövlətçilik və inkişaf strategiyasının mühüm t ərkib hissəsini ölkənin ayrı-ayrı regionlarında ali t əhsilin və elmin inkişaf etidirilməsi, yaradıcı ziyalı poten- sia lının təkcə paytaxtda deyil, respublikanın digər region- larında da formalaşdırılaraq artırılması təşkil edirdi. Heyd ər Əliyev təhsillə bərabər, elmin inkişafına da xüsusi diqq ət və böyük qayğı göstərirdi. Bu baxımdan AMEA Naxçıvan Bölməsinin yaradılması onun muxtar respublika da elmin inkişafına verdiyi ən böyük töhfələr- d ən biridir. H ələ sovet hakimiyyəti illərində Azərbaycan KP MK v ə respublika hökumətinin qərarı ilə Azərbaycan SSR EA Naxçıvan Regional Elm Mərkəzinin (REM) yaradıl- 151 ması bölgədə elmin inkişafına mühüm təsir göstərdi. M ərkəzin yaradılmasının təşəbbüskarı məhz Heydər Əliyev idi. Onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan KP MK və respublika hökum əti 8 yanvar 1974-cü il tarixli qərarında Naxçıvan REM nəzdində Naxçıvan şəhəri ətrafında respublikanın bitki ehtiyatlarının tədqiqi və öyrənilməsi m əqsədilə Botanika bağının yaradılması məsələsini qoymuşdu [25, v. 94]. Qısa müddətdə REM-in maddi- tex niki bazası və zəruri kadr potensialı formalaşdırılmış, normal iş şəraiti yaradılmışdı. Həyata keçirilən tədbirlərin n əticəsi olaraq Naxçıvan REM-də elmin müxtəlif sahələri üzr ə tədqiqatlar aparılmış, burada muxtar respublikanın t əbii və mənəvi sərvətlərinin, tarix və mədəniyyət abidə- l ərinin öyrənilməsi sahəsində səmərəli işlər görülmüş, faydalı elmi nəticələr əldə edilmişdi [83, s. 113]. Heyd ər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi ill ərdə Naxçıvan MR-da REM-lə yanaşı, digər elmi t ədqiqat müəssisələrinin də yaradılmasına və inkişaf etdirilm əsinə xüsusi diqqət yetirilmişdi. Qısa müddətdə Naxçıvan Kompleks-Zona Təcrübə Stansiyası, Elmi- T ədqiqat Baytarlıq Stansiyası və “Araz” Elmi-İstehsalat Birliyinin t əşkil olunması və onların səmərəli fəaliyyəti say əsində muxtar respublikada böyük nailiyyətlər əldə edilmiş [83, s. 113], XX əsrin 70-ci illərində Şamaxı Astrofizika R əsədxanasının Batabat bölməsi yaradılmışdı. Naxçıvan Muxtar Respublikası Ali Məclisinin S ədri Vasif Talıbovun 24 mart 1996-cı il tarixli Sərəncamı il ə Naxçıvan şəhərində həmin il iyulun 11-13-də “Uluslar- ara sı qaynaqlarda Naxçıvan” mövzusunda beynəlxalq elmi simp ozium keçirilmiş, simpoziumda Azərbaycan və Naxçıvan elmi ictimaiyyəti ilə yanaşı, Türkiyə alimləri də iştirak etmişdi. Bu tədbirin elmi-siyasi əhəmiyyətini 152 n əzərə alaraq Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heyd ər Əliyev onun iştirakçılarına göndərdiyi təbrik m əktubunda simpoziumun qarşısında duran elmi-siyasi v əzifələri müəyyənləşdirmişdi [197, s. 3]. Əlbəttə, bütün bunlar bilavasitə Heydər Əliyevin Naxçıvanda elmə və təhsilə göstərdiyi qayğının nəticəsi idi . Elmin inkişafını daim diqqət mərkəzində saxlayan dövl ət başçısının 7 avqust 2002-ci il tarixdə AMEA Naxçıvan Bölməsinin yaradılması barədə verdiyi Sərən- cam regionun müxt əlif yönlü problemlərinin araşdırılıb öyr ənilməsinə, burada gənc istedadların elm sahəsinə daha ge niş cəlb olunmasına şərait yaratdı. Elm tariximizdə misilsiz d əyərə malik olan bu sənəd qədim Naxçıvan diyarının, orta əsrlərdə olduğu kimi, yenidən zəngin elm m ərkəzlərindən birinə çevrilməsinə real imkanlar yaratdı. Naxçıvan MR Ali Məclisində AMEA-nın Naxçıvan Bölm əsinin yaradılması ilə bağlı keçirilən müşavirədə Az ərbaycan Prezidenti Heydər Əliyev demişdi: “Mən bununla Naxçıvan Muxtar Respublikasının indiyə qədər çox az öyr ənilmiş qədim tarixinin, mədəniyyətinin, elmi- nin, ədəbiyyatının yenidən, dərindən araşdırılması və onlar haqqında elmi əsərlərin, populyar kitabların, yaxud başqa n əşrlərin hazırlanması məqsədi daşıyıram. Eyni zamanda, Naxçıvanın özünəməxsus təbiəti, təbii sərvətləri, torpağı, t əbii abidələri də, təəssüf olsun ki, indiyə qədər lazımi də- r əcədə öyrənilməyib, bəlkə də düz olardı deyim ki, öyrə- nilm əyibdir. Bunlara, mənim irəli sürdüyüm məsələlərin öyr ənilməsinə böyük ehtiyac var...” [16, s. 16]. Prezident Heyd ər Əliyevin həmin Sərəncamına uyğun olaraq, AMEA Naxçıvan Bölməsində 6 elmi- t ədqiqat institutu – Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya İnstitutu, İncəsənət, Dil və Ədəbiyyat İnstitutu, 153 Bioresurslar İnstitutu, Təbii Ehtiyatlar İnstitutu, Batabat Astrofizika R əsədxanası və Əlyazmalar Fondu yaradıldı. Hazırda AMEA Naxçıvan Bölməsi muxtar respub- likada elmi mühitin canlanma sına və elmi məktəblərin formalaşmasına öz layiqli töhfələrini verməkdədir. Bölmə f əaliyyət göstərdiyi müddət ərzində Naxçıvan MR Ali M əclisinin, AMEA Rəyasət Heyətinin hər cür diqqət və qay ğısı ilə əhatə olunmuşdur. 2003-2005-ci illərdə Naxçıvan şəhərində Bölmə və onun ayrı-ayrı institutları üçün binalar ayırılmış, həmin binalarda yenidənqurma işləri aparılmış, yüksək səviyyədə təmir edilmiş, yeni avadanlıqlar və inventarlar alınmışdır. Təbii Ehtiyatlar İnstitutunda və Bioresurslar İnstitutunda 11 laboratoriya qurul muş, onlar ən müasir cihaz və avadanlıqlarla təchiz edilmişdir [200, 2006, 7 avqust]. Az ərbaycanın ali məktəbləri ailəsində özünəməxsus yeri v ə mövqeyi olan Naxçıvan Dövlət Universitetinin yaranması və inkişafında da Heydər Əliyevin böyük və əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. Belə ki, Heydər Əliyevin hakimiyy ətə gəldiyi dövrdə muxtar respublikada yeganə ali t əhsil ocağı 1967-ci ildə fəaliyyətə başlayan Azərbay- can Pedaqoji İnstitutunun Naxçıvan filalı idi. 1972-ci il iyunun 20-d ə Azərbaycan KP MK Bürosunun “Naxçıvan şəhərində Pedaqoji İnstitutun təşkili haqqında” Azər- baycan KP MK- nın Birinci katibi Heydər Əliyev t ərəfindən imzalanmış qərarı qəbul edildi. Qərarda deyilirdi: “Naxçıvan şəhərində V.İ.Lenin adına Azərbay- can Pedaqoji İnstitutunun filialının bazası əsasında Naxçıvan Pedaqoji İnstitutun təşkili haqqında Azərbaycan SSR Nazirl ər Sovetinin təklifi qəbul edilsin. Azərbaycan SSR Nazirl ər Soveti bu məsələ üzrə müvafiq qərar qəbul etsin” [24, v. 71]. 154 Heydər Əliyev sonralar Naxçıvan DPİ-nin böyüyüb genişlənməsi, maddi-texniki bazasının möhkəmləndiril- m əsi istiqamətində də mühüm addımlar atdı. Onun imzası il ə qəbul edilmiş Azərbaycan KP MK və respublika hökum ətinin 8 yanvar 1974-cü il tarixli qərarına Pedaqoji İnstitut üçün 1976-1977-ci illərdə 5 min kv. metr sahəsi olan yeni t ədris korpusunun tikintisi barədə xüsusi bənd salınmışdı [25, v. 192]. Müst əqil ali məktəbin yaradılması Naxçıvan Muxtar R espublikasının elmi-mədəni inkişafına, burada habel ə elmi-siyasi potensialın genişlənməsinə ciddi təsir göst ərdi. Bu ali təhsil ocağının fəaliyyətini daim diqqət m ərkəzində saxlayan Heydər Əliyev Naxçıvan Muxtar R espublikasının yaradılmasının 50 illik yubileyi ilə əlaqədar bu qədim diyara gələrək 1974-cü il oktyabr ayının 4-də Naxçıvan DPİ-nin müəllim və tələbə heyəti ilə gör üşmüş, pedaqoji institutun bazasında müstəqil dövlət universiteti nin yaranması zərurəti haqqında ilk fikirlərini ir əli sürmüşdü [98, s. 11]. Onun bu ideyası 29 dekabr 1990- cı ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 584 saylı q ərarı ilə həyata keçirilmiş, Pedaqoji İnstitutun bazasında Yusif M əmmədəliyev adına Naxçıvan Dövlət Universiteti (NDU) yaradılmışdı [99, s. 9]. Heyd ər Əliyev NDU-nun fəaliyyətini daim diqqət m ərkəzində saxlamış, universitetin kollektivi ilə müxtəlif vaxtlarda görüşlər keçirmişdi. O, Naxçıvanda yaşayıb fəa- liyy ət göstərdiyi 1990-1993-cü illərdə muxtar respubli- kanın elm adamları ilə mütəmadi görüşür, onlara öz d əyərli məsləhətlərini verirdi. Ümumiyyətlə, Heydər Əli- yev özünün çoxillik dövl ətçilik fəaliyyəti dövründə yaradıcı ziyalılara, elm, təhsil, mədəniyyət xadimlərinə h əmişə böyük diqqət və qayğı göstərmiş, öz ətrafında milli 155 ziyalıların ən tanınmış, adlı-sanlı nümayəndələrini birləş- dirmiş, onlarla birgə işləməyə üstünlük vermişdi. Siyasi və dövl ətçilik fəaliyyətinin Naxçıvan mərhələsində də, o, bu ənənəyə sadiq qalmışdı. 1992-ci ild ə NDU-nun 25 illik yubileyinin dövlət s əviyyəsində keçirilməsində Naxçıvan MR Ali Məclisinin S ədri kimi onun mühüm rolu olmuşdur. Heydər Əliyev 12 noyabr 1992-ci ild ə NDU-da olmuş, “Bazar iqtisadiyya- tına keçid şəraitində sərhədyanı ticarətin və iqtisadi əlaqə- l ərin təşkili” mövzusunda keçirilən simpoziumda iştirak etmiş, dərin məzmunlu çıxışı ilə qiymətli tövsiyələr ver- mişdi: “İndi Azərbaycan müstəqil dövlətdir. Azərbaycan xalqı öz milli azadlığına nail olubdur. İndi Azərbaycan bir müst əqil dövlət kimi dünyanın hər bir dövləti ilə, hər bir ölk əsi ilə müstəqil əlaqə yaratmağa və bu əlaqələrdən öz ölk əsinin, öz dövlətinin gələcək inkişafı üçün istifadə etm əyə malik olan bir dövlətdir. Bu baxımdan Naxçıvan Dövl ət Universiteti indi sərbəst bir ali məktəbdir. Onun Az ərbaycanın bütün ali məktəbləri ilə əlaqəsini inkişaf etdirm əyə daha da əlverişli şərait var və eyni zamanda dünyanın bütün ölkələri ilə, orada olan ali məktəblərlə, elm m ərkəzləri ilə, elm ocaqları ilə əlaqə saxlamağa imkanları vardır. Çox yaxşı bir haldır ki, artıq bu barədə mü əyyən addımlar atılıb, qonşu İran İslam Respublikası, Türkiy ə Cümhuriyyətinin ali təhsil ocaqları ilə, elmi m ərkəzləri ilə Naxçıvan Dövlət Universiteti arasında mü əyyən əlaqələr yaranıb və bu gün Naxçıvan Dövlət Universitetinin bu yubiley m ərasimində İran İslam Res- publi kasının və Türkiyə Cümhuriyyətinin ali məktəblə- rinin v ə dövlət adamlarının iştirakı buna sübutdur. Sizi əmin edə bilərik ki, Naxçıvan MR Ali Məclisi və Nazirlər Kabineti bu sah ədə Naxçıvan Dövlət Universitetinin 156 f əaliyyətinə lazımi köməklik edəcək və lazım olan şəraitləri yaradacaqdır” [98, s. 19]. Heyd ər Əliyev 1993-cü ildə Azərbaycan Respubli- kasının Prezidenti seçildikdən sonra da Naxçıvan MR-ə diqq ət və qayğısını əsirgəməmiş, elm və təhsilin inkişafı üçün böyük s əy göstərmişdir. Belə ki, o, NDU-nun yenid ən qurulmasına və daha da inkişaf etdirilməsinə daim böyük qayğı ilə yanaşmışdı. 1999-cu ildə tələbələrin istifad əsinə verilən 1600 yerlik yeni tədris korpusu Heydər Əliyevin Azərbaycan ali təhsilinə, konkret olaraq NDU-ya böyük v ə dəyərli töhfəsi idi. 1999-cu il oktyabrın 11-də h əmin tədris korpusunun açılışı mərasimində ölkə Prezi- denti universitetin keçdiyi şərəfli yola yüksək qiymət ve- r ərək deyirdi: “Mən bu gün böyük iftixar hissi keçirirəm ki, 30 il bundan önc ə əsasını qoyduğumuz bu gözəl təhsil ocağı indi böyük şöhrətə malikdir. Qonşu ölkələrdən – Türkiy ədən, İrandan buraya təhsil almaq üçün tələbələr g əlir və bu universitetin dünyanın başqa universitetləri ilə elmi, t əhsil və başqa əlaqələri vardır. Bunlar hamısı bir daha onu sübut edir ki, Nax çıvanda təhsilə, elmə, m ədəniyyətə həmişə qayğı göstərilir, yüksək münasibət göst ərilir və naxçıvanlılar da nəyə qadir olduqlarını dünyaya h əmişə nümayiş etdiriblər” [130, s. 67]. Heyd ər Əliyevin milli təhsilə qayğısı nəticəsində NDU özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoydu. NDU- nun inkişafı özünü onda göstərirdi ki, əgər 1995-ci ild ə burada cəmi 1700 tələbə təhsil alırdısa, 2000-ci ildə t ələbələrin sayı 3053-ə çatmışdı. Hazırda NDU Azərbay- can ali m əktəbləri arasında xüsusi yer tutur. Burada yüks ək ixtisaslı kadrların hazırlanmasına xüsusi diqqət yetirilir. Beyn əlxalq əlaqələrin inkişafına ciddi qayğı göst ərilir. Universitet Amerikanın Perdu, Fransanın Paris, 157 İngiltərənin Preston, Almaniyanın Braunşvayq, Türkiyə- nin İstanbul, Ankara, Ərzurum, Elazığ, Qars, Van univer- sitetl əri, İran İslam Respublikasının Təbriz Universiteti, habel ə Koreyanın və digər ölkələrin ali təhsil müəssisələri il ə geniş əlaqələrə malikdir. NDU-nun əməkdaşlıq etdiyi t əhsil ocaqları sırasında Türkiyə universitetləri xüsusi yer tutur. Bu əməkdaşlığın inkişafının göstəricisi və qardaş Türkiy ə dövlətinə ehtiramın nəticəsi olaraq 1996-cı ildə NDU- da Atatürk Elmi Araşdırmalar Mərkəzi yaradıl- mışdır [100, s. 33]. NDU-nun ən mühüm struktur bölmələrindən biri “Heyd ər Əliyev Universiteti”dir. Universitetin daxilində xüsusi siyasi-ideoloji m əktəb kimi fəaliyyət göstərən bu qurumun yaradılması müstəqil dövlətçiliyin ideoloji əsas- larının inkişafı və möhkəmləndirilməsi uğrunda ölkəmiz- d ə gedən məqsədyönlü proseslərin nəticəsi kimi meydana çıxmışdır. NDU Elmi Şurasının 6 mart 1997-ci il tarixli q ərarı ilə yaradılmış “Heydər Əliyev Universiteti”nin ilk m əşğələsi 5 aprel 1997-ci ildə keçirilmişdir. Yarandığı günd ən böyük liderin adını daşıyan bu elmi-ideoloji m əktəb milli dövlətçilik, siyasi mədəniyyət və idarəçilik m əktəbi olduğunu öz ardıcıl fəaliyyəti ilə sübut etmişdir. 30 oktyabr 1997-ci ild ə NDU-nun 30 illik yubileyi d ə Prezident Heydər Əliyevin diqqətindən kənarda qalma- mış, o, yubiley münasibəti ilə universitetin kollektivinə t əbrik teleqramı göndərmişdi [98, s. 25]. NDU Elmi Şurasının 1999-cu il 9 oktyabr tarixli q ərarı ilə Azərbaycanda milli təhsilin, elm və mədəniyyə- tin inkişafı sahəsindəki görkəmli xidmətlərinə görə Azər- baycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əlirza oğlu Əliyevə Naxçıvan Dövlət Universitetinin fəxri doktoru alimlik d ərəcəsi verilmiş və NDU-nun fəxri doktoru 158 diplomu 11 oktyabr 1999-cu ild ə Prezidentin universitetə g əlişi zamanı ona təqdim edilmişdi. Öz çıxışında Heydər Əliyev NDU-nun fəxri doktoru olması ilə daha çox fəxr etdi yini bildirmiş və qeyd etmişdi ki, “mənim üçün bu, bir d ə ona görə əzizdir ki, mən ilk təhsilimi Naxçıvanda almışam. Əziz müəllimlərim Naxçıvanda mənə orta təhsil verib, m əni həyata buraxmışlar. Ona görə də Naxçıvan t əhsili, məktəbi mənim üçün əzizdir. Naxçıvan Dövlət Universiteti is ə Naxçıvan təhsilinin ən yüksək zirvəsidir. M ən bütün bunlara görə də fəxr edirəm” [98, s. 43]. Bir sözl ə, bu gün Azərbaycan Respublikasının ali t əhsil sistemində özünəməxsus yeri olan, Naxçıvan Mux- tar R espublikasının əsas elm, təhsil, ictimai fikir və mədə- niyy ət mərkəzlərindən sayılan, Azərbaycan elminə, dövlət qurucu luğuna və milli ali təhsilinə sanballı töhfələr verən NDU-nun bu s əviyyəyə çatmasında ümummilli liderimiz Heyd ər Əliyevin qəbul etdiyi tarixi qərarlar və yürütdüyü elm ə himayəçilik siyasəti böyük rol oynamışdır. Bu gün NDU möhk əm milli əsaslara malik olan, dövl ətçilik təmayüllü və dünyaya inteqrasiya etmiş müasir tipli ali m əktəbdir. Dünya birliyində və ölkənin ali təhsil sistemind ə özünəməxsus yeri olan NDU daim yeniləşmək v ə inkişaf etmək istiqamətində tarixi yolunu dönmədən davam etdirm əkdədir [102, s. 13]. Heyd ər Əliyev ölkədə təhsilin hərtərəfli inkişafını daim diqq ət mərkəzində saxlamış, vaxtaşırı onun tərəqqisi namin ə addımlar atmış, öz tövsiyələrini vermişdir. İstər orta t əhsil, istərsə də ali təhsil sistemində bir çox islahat- ların keçirilməsinə nail olmuş, bu sahədə bir çox zəruri s ərəncamlar imzalamışdır. Gənclərin təhsilinə xüsusi diqq ət ayıran böyük liderin “Təhsil sahəsi xalqımızın bu günü, mill ətimizin, dövlətimizin gələcəyi üçün ən vacib 159 bir sah ədir” mövzusunda 31 avqust 1991-ci il tarixli nit- qind əki fikirləri diqqətəlayiqdir: ”İndi bizim təhsilimizin m əqsədi gənc nəslə, uşaqlara təhsil verib, onları gələcəyə hazırlamaqdır. Amma bununla yanaşı, ən böyük məqsədi Az ərbaycan vətəndaşı hazırlamaqdır, müstəqil Azərbay- can c əmiyyətinin ləyaqətli üzvünü hazırlamaqdır. Hər bir insan g ərək eyni zamanda vətəndaş olsun. Mütləq vətən- daş olsun! Sadəcə ona görə yox ki, Azərbaycan vətənda- şıdır, gərək dövlətinə sadiq, millətinə sadiq, ənənələrinə sadiq, xalqına sadiq vətəndaş olsun” [60, s. 458]. Heyd ər Əliyevin təhsil sahəsində həyata keçirdiyi islahatlar arasında ali təhsil pilləsinin həm məzmun, həm d ə struktur və kəmiyyət baxımından inkişafı mühüm m əsələ kimi qarşıya qoyulmuşdu. Gənc dövlətimizin g ələcəyini elmdə, təhsildə görən Heydər Əliyev bir çox t əhsil müəssisələrinin yaradılmasına və inkişafına xüsusi fikir verirdi. Az ərbaycan Prezidentinin “Azərbaycan Res- publikasında təhsil sisteminin təkmilləşdirilməsi haqqın- da” 13 iyun 2000-ci il tarixli f ərmanı ilə ölkəmizdə peda- qoji kadrlar hazırlayan geniş struktura malik elmi təhsil mü əssisəsi – Azərbaycan Müəllimlər İnstitutu və onun 12 bölg ədə regional filialları yaradıldı [10, 2000, 14 iyun]. Az ərbaycan Müəllimlər İnstitutunun Naxçıvan filialı kimi fəaliyyətə başlayan Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu da məhz bu qayğı və diqqətin bəhrəsi idi. İnstitut f əaliyyətə başladığı ilk günlərdən ona bəslənilən ümidləri doğrultdu. Təlimin yüksək səviyyədə aparılması, gəncləri- mizin milli-m ənəvi dəyərlərə yiyələnməklə milli ruhda t ərbiyə olunması əsas məsələ kimi qarşıya qoyuldu. Bu sah ədə bir çox uğurlar əldə edildi. Məhz bunun nəticəsidir ki, Naxçıvan Müəllimlər İnstitutu 26 avqust 2003-cü ildən müst əqil institut kimi fəaliyyətini davam etdirir. 160 Az ərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyev 2002-ci ilin iyun və avqust aylarında muxtar respublikaya tarixi s əfərləri zamanı bölgənin təhsilini daim diqq ətdə saxladığını və öz qayğısını nümayiş etdir ərək təhsil müəssisələrinin fəaliyyəti ilə də maraq- lanmış, onların inkişafını təmin etmək məqsədi ilə lazımi göst əriş və tapşırıqlar vermişdi. Heyd ər Əliyev Azərbaycanda elm və təhsilin inkişafından bəhs edərkən bildirirdi ki: “XX əsrdə Az ərbaycan xalqının ən böyük nailiyyətlərindən biri ölk əmizdə elmin, təhsilin sürətlə inkişaf etməsidir. Biz tarixi keçmişimiz haqqında söhbət açanda tarixin bütün m ərhələlərində Azərbaycan xalqının görkəmli elm xadiml əri haqqında qürur hissi ilə danışırıq və bu, xalqımızın nə qədər istedadlı olduğunu nümayiş etdirir. Biz bununla daim f əxr edirik... Azərbaycanda elm XX əsr- d ə çox sürətlə inkişaf etmişdir. XX əsrdə Azərbaycanda xalqın təhsillənməsi, yüksək təhsil ocaqlarının, institutların yaranması, elmi-tədqiqat işlərinin təşkil olun- ma sı XX əsrdə Azərbaycanda elmin sürətlə inkişafını nümayiş etdirən faktlardır. Bunlar bizim milli s ərvətimizdir, biz bu nailiyyətlərlə fəxr edirik və yaranmış elmi potensialı qorumalı, saxlamalı, ondan indi və g ələcəkdə də müstəqil Azərbaycanın inkişafı naminə daha s əmərəli istifadə etməliyik” [58, VIII c., 1998, s. 360]. T əhsilin inkişafına diqqətin nəticəsi idi ki, 2001- 2002-ci t ədris ilində muxtar respublikanın orta ümum- t əhsil məktəblərini bitirən 4731 nəfər məzundan 1451 nə- f əri ali və orta ixtisas məktəblərinə qəbul olmuşdu [228, 2003, 8 yanvar]. Bel əliklə, sadalanan faktlardan da göründüyü kimi, ist ər sovet hakimiyyəti illərində, istərsə də milli 161 müst əqillik dövründə yürütdüyü elm siyasəti ulu öndər Heyd ər Əliyevin milli quruculuq siyasətinin tərkib hissəsi olmuşdur [85, s. 11]. Böyük dövl ət xadimi Heydər Əliyev ömrünün əsas hiss əsini Azərbaycan xalqına, onun rifahının yüksəlmə- sin ə, dünya xalqları arasında şərəfli yer tutmasına, elmin, t əhsilin və mədəniyyətin inkişafına sərf etmişdir. Elə bunun n əticəsidir ki, XX əsrin sonuncu onilliyinin başlan- ğıcında milli istiqlaliyyətini qazanmış xalqımız tezliklə öz elminin, t əhsilinin və mədəniyyətinin səviyyəsi ilə dünya xalqları arasında özünə layiq yer tutdu. Ümummilli lider Heyd ər Əliyevin Azərbaycana r əhbərlik etdiyi illər ərzində təhsil sistemi ölkənin üstün inkişaf edən sahəsinə çevrilmiş, təhsilə dövlət qayğısı artırılmış, “Millətin tərəqqisi onun təhsil sistemi ilə bağlıdır” həqiqəti bərqərar olmuşdur. Elm v ə təhsil sahəsində dövlət siyasətinin konseptual əsaslarını müəyyən etmiş Heydər Əliyevin bu siyasi x ətti hazırda Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla və yeni dövrün tələblərinə uyğun islahatlar yolu ilə davam etdirilir. Belə ki, onun r əhbərliyi ilə Azərbaycanın təhsil sistemi XXI əsrdə özünün yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymuşdur. Yüklə 20,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|