V–SEMESTR I. Aromatik qatordagi elektrofil o`rin almashinish reaksiyalari Tajriba № 1: Nitrobenzol sintezi Tik nay o’tkazilgan probka (havo sovitgichi) bilan bekitilgan konussimon
quruq kolbaga konsentrlangan sulfat kislotadan (solishtirma og’irligi 1,84 bo’lgan)
12,5 ml va konsentrlangan nitrat kislotadan (solishtirma og’irligi 1,4- bo’lgan) 11
ml solinib aralashtiriladi va qizdiriladi. So’ngra aralashma vodoprovod jumragi
ostida sovitilgandan keyin, uning ustiga 9 ml benzol uch bo’lib solinadi, har gal
benzol qo’shilgandan keyin aralashma yaxshilab chayqatib turiladi. Aralashmaga
navbatdagi benzol qo’shilib, chayqatilgandan keyin aralashma qattiq qizib ketsa,
kolbani suvga botirib yoki vodoprovod jumragi ostida sovitish kerak. Natijada
kislotalar aralashmasi ustida sariq tusli nitrobenzol qavati hosil bo’ladi. Reaksiya
tugagach, aralashma 60°C temperaturada 15 minut qizdiriladi, so’ngra sovitiladi.
Aralashma sovigach, suvli stakanga quyiladi, kislotalarshshg ortiqchasi suvda
eriydi, nitrobenzol esa stakan tubida moyga o’xshash tomchilar tarzida ajralib
qoladi, bu tomchilar och sariq tusda bo’ladi. Nitrobenzol eritmadan ajratish
voronkasida ajratib olinib, avval suv bilan, so’ngra soda eritmasi bilan yuviladi.
Nitrobenzolning hidi achchik bodom hidiga o’xshaydi.
+ HO
NO
2
NO
2
+ H
2
O
benzol
nitrobenzol
Sulfat kislota suvning ajralib chiqishini osonlashtiradi va uni bog’laydi, bu esa
nitrat kislotaning suyulishiga yo’l qo’ymaydi.
Aromatik uglеvodorodlarni galoidlash rеaksiyalari bo`yicha boshqa sintеzlar: (brombеnzol, p-bromtoluol, 2,4,6-tribromfеnol, p-bromatsеtanilid, p- bromanilin, 2,4,6-tribromanilin, p-yodanilin, p-bromanizol,
-bromnaftalin) m- Dinitrobеnzol NO
2
+ NaNO
3
+ H
2
SO
4
NO
2
NO
2
+ NaHSO
4
+ H
2
O
