Naftion kislota (natriyli tuzi)

 
Brombenzol sintezi

---

82 
+ Br
2
Br
+ HBr
Fe
Reaktivlar: 29,4 ml benzol, 9,3 ml brom, 0,5 g temir qirindisi, NaOH 
(10% li eritmasi), kalsiy xlorid.
Ish mo’rili shkafda bajariladi! 
Brom bilan ishlash qoidalarini 7-betdan qarang. 
200 ml sig’imli ikki og’izli, froshtoss o’rnatilgan, tubi yumaloq kolbaga 
tomizgich voronka va qaytarma sovitkich ulanadi. Sovitkichning yuqori qismiga 
egik naycha ulanadi. Naychaning ikkinchi uchi reaksiya natijasida hosil bo’ladigan 
vodorod bromidni yutish uchun suvli kolbaga tushirib qo’yiladi, lekin uning uchi 
suvni tortib ketmasligi uchun suvga tegmasligi kerak (55-rasm). 
 
55-rasm. Brombenzol sintez qiladigan asbob 
1 – tubi yumaloq kolba, 2 – ikki shoxli forshtoss, 3 – tomizgich voroka, 4 – sovutgich, 5 – 
voronka, 6 – suvli stakan 
 
Kolbaga 0,5 g temir qirindisi va 19,4 ml benzol solinadi va unga chayqatib 
turib tomizgich voronkadan 9,3 ml brom tomiziladi. Odatda reaksiya birdaniga 
boshlanmaydi, shuning uchun brom oz-ozdan tomchilatib quyiladi va reaksiyaning 
boshlanishi kutiladi. Vodorod bromid ajralib chiqa boshlagandan so’ng qolgan 
bromni reaksiya sekin boradigan qilib tomchilatish kerak. Brom tez qo’shilganda 
va temperatura birdaniga ko’tarilganda qo’shimcha reaksiya borib n – 
dibrombenzol hosil bo’ladi. Reaksiya shiddatli borganda kolbani vaqtincha sovuq 
suv bilan sovutish kerak bo’ladi. Agar reaksiya uzoq vaqtgacha boshlanmasa kolba 
tagiga birpas issiq suvli hammom qo’yiladi. Bromning hammasi quyilib bo’lgach 
reaksion aralashmali kolba suv hammomida 30minut davomida temperatura 25
0
C 
dan 60-70
0
C ga ko’tarilguncha, ya’ni brom reaksiyaga kirishib uning qo’ng’ir tusli 
bug’i yo’qolguncha asta-sekin qizdiriladi. Kolbadagi mahsulot (dekantatsiya usuli 
bo’yicha) suv, natriy gidroksidning suyiltirilgan eritmasi va yana suv bilan 
yuviladi. Arakashma 500 ml sig’imli tubi yumaloq kolbaga solinadi va suv bug’i 
bilan haydaladi: sovitgichda n – dibrombenzol kristallari hosil bo’lguncha haydash 
davom ettiriladi. Distillat ajratgich voronkaga quyiladi, brombenzol suv qavatidan 
ajratiladi va 1 soat davomida kalsiy xlorid bilan quritiladi, so’ng havo sovitgich 
yordamida haydaladi. Haydash davomida 140-170
0
C da haydaladigan fraksiya 

---

83 
yig’ib olinadi va u yana qayta haydaladi. Brombenzolning asosiy qismi 152-158
0
C 
da haydaladi. Brombenzolning miqdori 12,5-14 g.
Brombenzol – benzol hidiga o’xshash hidli tiniq og’ir suyuqlik. Suvda 
yomon eriydi, spirtda, efirda, xloroformda, benzolda yaxshi eriydi. Molekulyar 
massasi 157,02; qaynash temperaturasi 156,2
0
C; suyuqlanish temperaturasi 30,6
0
C; 
20
4
d
1,195; 
20
D
n
1,5602.