Ўзбекистон Республикаси Олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги Бухоро давлат университети

dP= - qd φ yoki dP + qd φ =0 (1) 
( bu yerda q- zaryad zichligi, φ- potensial ). Plastinkalar orasidagi har bir plastinkadan l 
masofada turuvchi tekislikdagi bosimni P
1
bilan, plastinkalar tashqarisidagi suyuqlik hajmining 
bosimini P
0
bilan belgilaylik. Bu holda kemgaytiruvchi P bu ikkala bosim orasidagi ayirmaga 
teng bo`ladi: 
π = P
1
–P
0
(2) 
o`rta qavatdagi elektr potensiallar φ
e 
ga: plastinkalardan tashqarida elektr potensiallar esa 
nolga teng bo`lsin. endi tenglamani integrallasak, quyidagi ifodaga ega bo`lamiz:
φ
e
π = P
1
–P
0 
=∫
0
qd φ (3) 
Zaryad zichligi q ni topish uchun Gui va Chepmen tenglamasi 
)
(
.
_)
(
RT
Fq
RT
Fq
e
e
z
C
F
C
C
z
F
q










(4) 
Dan foydalanish mumkin. Agar suyuqlikni ion zaryadlari z ga teng binar elekrtolit eritmasi 
deb faraz qilsak, Gui va Chepmen tenglamasi quyidagi ko`rinishni oladi: 

RT
ZF
zFC
q



2
(5) 
U holda yoruvchi bosim uchun 

---













C
RT
l
zF
d
RT
zF
ZFC
e
2
0
2




(6) 
Kelib chiqadi. O`zaro itarilish energiyasi U
0
ni esa: 



i
dl
U

2
0
(7) 
ga muvofiq hisoblash mumkin. 
B.V. Deryagin va uning shogirdlari elekrtolitlarning suvdagi eritmalari bilan olib borgan 
tajribalarida (6) tenglamani uyiltirilgan eritmalar uchungina tatbiq etish mumkinligini 
ko`rsatdilar. B.V.Deryagin ikkita sferik zarracha orasidagi o`zaro itarilish energiyasini hisoblab 
topishga muvaffaq bo`ldi. 
Zolning barqarorligiga ta`sir ko`rsatuvchi ikkinchi kuch- zarrachalar orasida o`zaro tortilish 
kuchlaridir. Bu kuchlar tabiati jihatdan xuddi ikki neytral zarracha orasida ta`sir etuvchi 
kuchlarga o`xshaydi. Molekulalararo kuchlarning kelib chiqish sabablaridan biri dipollar 
orasidagi o`zaro ta`sir (Debay effekti), ikkinchisi bir molekulaning ikkinchi molekula ta`sirida 
qutblanishi (Keezom effekti) va uchinchisi- maxsus dispersion kuchlarning ( F.London 
kuchlarining ) paydo bo`lishidir. 
Koagulyatsiya hodisalari tabiatda va turmushda keng tarqalgan. Qand sanoatida qand 
lavlagi sharbatini( ya`ni diffuzion sharbatni) tozalashda kolloidlarning koagulyatsiya jarayonida 
foydalaniladi. Diffuzion sharbat tarkibida shakar va suvdan tashqari, ko`pincha, shakarmas 
moddalar ham uchraydi; ular kolloid dispers holatda bo`ladi. Diffuzion sharbatni shakarmas 
moddalardan tozalash maqsadida sharbatga 2-2,5 % kal`siy oksid qo`shiladi. Bunda ba`zi 
shakarmas moddalar koagulyatsiyaga uchraydi. Sharbat ikkinchi marta saturatsiya jarayoni 
natijasida tozalanadi. Saturatsiya jarayonining mohiyati shundaki, sharbatga karbonat angidrid 
yuboriladi. Bu vaqtda kal`isy oksid bilan CO
2
orasida reaksiya sodir bo`lib, kal`siy karbonat 
cho`ka boshlaydi. Bu modda o`zining cho`kish jarayonida eruvchan shakarmas va rangdor 
moddalarni o`ziga yutib, sharbatni tozalaydi. Koagulyatsiyaning qo`llanilishiga doir ikkinchi 
misol sifatida tuproq hosil bo`lishini qarab chiqamiz. Tuproq juda murakkab kolloid sistema deb 
qaraladi. Tuproq zarrachalarining katta-kichikligi, ularning shakli, tabiati tuproqning yutish 
qobiliyatiga, binobarin ekin unumiga katta ta`sir ko`rsatadi. Ichiladigan suvni tozalash uchun 
ham kolloidlarning o`zaro koagulyatsiyalanish hodisasidan foydalaniladi. Suvdagi organik 
moddalar, odatda manfiy zaryadli bo`ladi. Suvga xlor qo`shilib suvdagi bakteriyalar 
yo`qotilgandan keyin, suvga oz miqdorda temir sul`fat yoki alyuminiy sul`fat qo`shiladi.hosil 
bo`lgan gidroksidlarning musbat zaryadli kolloidlari suvdagi organik moddalarning manfiy 
zaryadli kolloidlarinikoagulyatsiyalaydi. Natijada hosil bo`lgan koagulyatlar cho`kadi va suv 
tiniydi. 
Takrorlash uchun savolar 
1. Liofob kolloid eritmalarning agregativ va kinetik barqarorlik nimadan iborat? 
2. Sedimentatsion barqaror sistemalarga misollarlar keltiring. 
3. Shul`se- Gardi qoidasi nima? 
4. Koagulyatsiya chegarasi nima? 
5. Koagulyatsiyani qanday usullar bilan tezlatish mumkin? 
6. Kolloidlarning barqarorligi va koagulyatsiyaga oid qanday fizik nazariyalarni bilasiz? 
7. Sust koagulyatsiya nima? 
8. Tabiatdan va turmushdan koagulyatsiyaga oid misollarni keltiring.