1-Mavzu: Ta’limni tashkil etish masalalari

«Reyting» (inglizcha baholash, tartibga keltirish, klassifikatsiyalash) muayyan 
hodisani oldindan belgilangan shkala bo‘yicha baholash. Reyting tizimi 
o‘quvchilarning bilim sifatini nazorat qilish turi, metodi va shakli sifatida e’tirof 
etilib, uning yordamida o‘quvchilarning o‘quv fanlari bo‘yicha ta’lim standartida 
belgilangan barcha talablar bo‘yicha o‘zlashtirilgan bilimlari sifati baholanadi. 
Reyting tizimida o‘zlashtirish natijasi nazoratning ko‘rsatilgan barcha 
shakllardan o‘tish jarayonida to‘plangan ballarni qo‘shish yo‘li bilan aniqlanadi. Har 
bir nazorat turi uchun 10 balldan taqsimlanganda (o‘quv fani uchun 100 ball 
hisobida) unga 7, 5, 8, 7 ball qo‘yilsa, o‘quvchining chorak yoki yarim yillik uchun 
to‘plagan bali 27 ballni tashkil etadi, bu esa 55 foizdan kam, shuning uchun u 
yetarlicha reyting ballini to‘plamaguncha va barcha nazorat shaklidan o‘tmagancha 
attestatsiya qilinmaydi. Demak, reyting tizimi olingan baho bilan egallangan bilim 
o‘rtasida tafovut kelib chiqishining oldini oladi. 
Reyting tizimi yana bir qator afzalliklarga ega, chunonchi: 
 ta’lim jarayonida baholash tizimi imkoniyatlarini kengaytirish; 
 o‘quvchi bilimini eng adolatli mezonlar yordamida aniqlash; 
 ta’limni standartlashtirish jarayoni uchun zarur imkoniyatlarni ochib berish; 
 ta’lim standartlarida ko‘zda tutilgan o‘quv dasturiga kirgan majburiy ixtiyoriy 
mavzularning to‘laligicha o‘zlashtirilishi; 
 o‘quvchilarda o‘z ustida mustaqil ishlash intilish, erkin fikr yuritish, 
bilimlarni egallashga nisbatan izchil yondashuv yuzaga keladi; 
 o‘quvchilarda yomon baho olishga bo‘lgan qo‘rquv yo‘qolib, uning o‘rniga 
bilimlarni ixtiyoriy o‘zlashtirish, mavjud kamchilik va nuqsonlarni bartaraf etish 
yo‘lida mustaqil ishlash imkoniyati yaratiladi. Boshqacha aytganda, qo‘rquv o‘rniga 
intilish, rejalashtirish, harakat qilishga ehtiyoj tug‘iladi, o‘rganishga nisbatan 
qiziqish ortadi. 
Biroq, bugungi kunda ham maktab amaliyotida besh balli baholash tizimidan 
foydalanilayotganligi bois pedagoglar mazkur tizimning rag‘batlantiruvchi rolini 

---

oshirish yo‘llarini izlamoqdalar. Bu borada bir necha usullardan foydalanishmoqda. 
Xususan: 
-baholarni qo‘shish va ayrish alomatlari bilan ifodalash. Sinf jurnallarini 
yuritishning amaldagi qoidalari ifodaviy belgili baholarni qo‘llashga imkon 
bermaydi. Shu bois pedagog murosa qilib, sinf jurnaliga aniq baholarni qo‘yadi, 
plyus-minuslarni esa shaxsiy yon daftarchasida qayd etib boradi; 
- raqamni balli baho (qo‘shimcha baho) bilan to‘ldirishi. Bu usul instruktiv 
ta’qiqlarga ega emas, biroq pedagoglar tomonidan kam qo‘llaniladi, zero, bu usul 
dars davomida shusiz ham tanqisligi seziladigan vaqtni ko‘proq sarflashni talab 
etadi; 
- o‘qituvchining kundalik daftarga baho qo‘yish bilan birga ota-onalar uchun 
qaydlarni yozishi. Bu usul o‘quvchining oila oldidagi mas’uliyatini kuchaytirishga 
asoslanadi. Quyidagi holat inobatga olinmasa, bunda biror g‘ayri oddiylik yo‘q. 
Kundalikda qayd etilgan yozuvlar mazmuni bilan tanishish ularning asosan salbiy 
mazmunda ekanligini ko‘rsatadi. Ma’lumki, salbiy fikrlar o‘quvchilarda ta’lim 
olishga bo‘lgan rag‘batni barbod qiladi. Tadqiqot natijalarining ko‘rsatishicha, 5-6-
sinf o‘quvchilarida ta’lim olishga bo‘lgan rag‘batning pasayishini ta’minlovchi omil 
– aynan kundalikdagi salbiy mazmundagi qaydlardir.