Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

2.4 Boshqaruv standartlari: xususiyatlar, tizimni ishlab chiqish va qoʻllash 
Boshqarish sohasida standartlashtirishning maqsadi belgilangan talablar, 
normalar va tamoyillardan doimo foydalanish orqali muayyan darajadagi tartibga 
erishish orqali boshqaruv samaradorligini oshirishdan iborat. Loyihani boshqarish 

---

21 
sohasidagi modellar va standartlar soni muntazam oʻsib bormoqda, bu ham oʻz 
loyihalarini, ham boshqaruvini mintaqaviy, milliy, soha va korporativ xususiyatlarini 
hisobga olish tendensiyasini aks ettiradi. Xalqaro, milliy, mintaqaviy standartlar va 
individual tashkilotlar standartlari (korporativ standartlar) mavjud. Agar 
standartlashtirishda ishtirok etish har qanday mamlakatning tegishli organlariga ochiq 
boʻlsa, bu xalqaro standartlashtirishdir. Hududiy standartlashtirish faqatgina bir 
geografik, siyosiy yoki iqtisodiy mintaqa davlatlarining tegishli organlari uchun ochiq 
boʻlgan faoliyatdir. Milliy standartlashtirish - bu davlat, tarmoq, iqtisodiyotning 
muayyan sektorida, uyushmalar, ishlab chiqarish korxonalari, korxonalar va 
muassasalar darajasida turli darajalarda amalga oshirilishi mumkin boʻlgan aniq bir 
davlatda standartlashtirish. 
Loyihani boshqarish sohasidagi loyihalarni boshqarish standartlarini ishlab 
chiqishda ishtirok etadigan eng nufuzli tashkilot xalqaro loyihalarni boshqarish 
instituti - Project Management Institute (PMI) hisoblanadi. Bu nodavlat notijorat 
tashkilotdir, uning maqsadi tajriba almashish, loyiha menejerlari bilim va 
koʻnikmalarini almashish, sertifikatlashtirish dasturlari (CAPM, PMP, PGMP) orqali 
loyihalarni boshqarish sohasida professionallikni rivojlantirishdir. 1969 yilda tashkil 
etilgan PMI loyihasi menejment instituti loyihalarni boshqarish bilan shugʻullanadigan 
va 170 dan ziyod mamlakatlarda vakili boʻlgan professionallarni birlashtiradi.
PMI loyihalarni boshqarishning turli sohalarida standartlarni ishlab chiqadi, 
konferentsiyalar va seminarlar, ta’lim dasturlari va professional sertifikatlashni olib 
boradi. PMI standarti butun dunyoda loyihalarni boshqarish amaliyotida keng 
qoʻllaniladigan va keyinchalik paydo boʻlgan koʻplab boshqa standartlar uchun asos 
boʻlib xizmat qiladigan PMI ekspertlari tomonidan ishlab chiqilgan.
Eng taniqli va keng tarqalgan standart - PMBoK («Project Management Body 
of Knowledge»- "Loyiha boshqaruvi organi"). Dastlab, 1987 yilda Amerika loyiha 
menejeri instituti tomonidan nashr etilgan. 2000 yilda ikkinchi, 2004 yilda uchinchi, 
2008 yilda toʻrtinchi, 2012 yilda beshinchi va 2016 yilda esa ushbu standartning 
oltinchi nashri chop etildi. Qoidalar va standartlar loyihalarni boshqarishning xalqaro 
va disiplinlerarası xususiyatlarini ta’minlaydi. Ularning barchasi dunyo boʻylab loyiha 

---

22 
menejerlariga loyihani boshqarish uchun shunga oʻxshash falsafa va metodikani 
yoʻnaltiradi va shunga mos ravishda "bir xil til" gapirishadi. Shu bilan birga PMBoK 
standarti loyihani boshqarish uchun talablarni, birinchi navbatda, davlat xaridorining 
manfaatlari nuqtai nazaridan aks ettirayotganini ta’kidlash joiz. Loyiha rahbarlari 
xalqaro va milliy assotsiatsiyalari loyiha menejerlarini tayyorlashda va ularni 
sertifikatlashda faol ishtirok etmoqda. 
Oʻzbekiston Respublikasi Davlat standartida loyiha boshqaruvining prinsiplari 
va jarayonlari boʻyicha loyiha natijalariga erishishga ta’sir koʻrsatuvchi qoʻllanmalar 
keltirilgan [2]. Davlat standartining maqsadli auditoriyasi quyidagilarni oʻz ichiga 
oladi: 
- loyiha menejerlari va homiylarning loyiha boshqaruv tamoyillari va 
amaliyotlarini tushunishlarini yaxshilash;
- loyiha menejerlari, loyiha menejmenti komandalari va loyiha guruhi a’zolari 
milliy standartlar va loyihalar amaliyotini xalqaro standartlarga muvofiqlashtirish 
uchun umumiy asoslarni ta’minlash. 
Loyihaning natijasi mahsulotni, natijalarni, loyihaning foydali samarasini 
anglatadi. Natijada, loyihaning turi va maqsadiga qarab: ilmiy rivojlanish, yangi 
texnologik jarayon, dasturiy ta’minot, qurilish maydonchasi, amaliyot dasturlari, qayta 
tuzilgan kompaniya, sertifikatlangan sifat tizimi va boshqalar boʻlishi mumkin. 
Loyihaning muvaffaqiyati (natijasi) uning narxi (daromad), innovatsiya, sifat, vaqt, 
ijtimoiy, ekologik va boshqa xususiyatlar boʻyicha rejalashtirilgan darajaga qanchalik 
toʻgʻri kelishi bilan baholanadi. 
Boshqariladigan loyiha parametrlari: 
• loyiha ishlarining hajmi va turlari;
• qiymati, xarajatlar, loyiha xarajatlari;
• loyihaning vaqtini, davomiyligini va zaxiralarini, loyihaning bosqichlarini, 
bosqichlarini shuningdek, ishning oʻzaro munosabatini oʻz ichiga olgan vaqt 
parametrlari;

---

23 
• loyihani amalga oshirish uchun zarur boʻlgan resurslar, shu jumladan: inson 
yoki mehnat, moliya, logistika, qurilish materiallariga, mashinalarga, jihozlarga, 
qismlarga va qismlarga boʻlinadi, shuningdek resurslar cheklanganligi; 
• dizayn yechimlari sifati, amaliy resurslar, loyiha komponentlari. 
Loyiha va uni amalga oshirish jarayoni, amalga oshirilishi - murakkab tizim,
unda loyihaning oʻzi boshqaradigan kichik tizim sifatida ishlaydi va loyihani 
boshqarish - bu boshqaruvchi hisoblanadi. 
- 
Loyiha bir qator xususiyatlarga ega, chunki uni amalga oshirish ishlarini 
metodik tarzda tashkil etishga yordam beradi: 
- loyiha tashqi muhit deb ataladigan ma’lum bir muhitda paydo boʻladi, mavjud 
va rivojlanadi;
- loyihaning tarkibi uning amalga oshirilishida va rivojlanishida oʻzgarishsiz 
qoladi: unda yangi elementlar (ob’yektlar) paydo boʻlishi mumkin, uning ayrim 
qismlari uning tarkibidan chiqarilishi mumkin;
- har qanday tizim kabi loyiha elementlarga boʻlinishi mumkin, ammo ma’lum 
yoʻnalishlarga tanlangan elementlar oʻrtasida aniqlik kiritilishi va saqlanishi kerak. 
"Loyiha" va "tashqi muhit"ga loyiha paydo boʻlgan va rivojlanayotgan barcha faoliyat 
sohasini taqsimlash ma’lum darajada shartli hisoblanadi. Buning sabablari 
quyidagilardan iborat: 
1. Loyiha qat’iy barqaror emas: loyihani amalga oshirish jarayonida uning bir 
qator elementlari oʻz joylarini oʻzgartirishi, loyihaga tashqi muhitdan orqaga qaytish 
va qayta ishlashi mumkin. 
2. Loyihaning ayrim elementlari ham uning tarkibi, ham tashqarisida 
ishlatilishi mumkin. Bunga odatiy bir misol, bir vaqtning oʻzida muayyan loyihani 
amalga oshirishda va boshqa muammolarni (xususan, boshqa loyihani amalga oshirish 
boʻyicha) hal qilish boʻyicha ishlaydigan mutaxassislar boʻlishi mumkin.
Loyihaning asosiy ishtirokchilari orasida mijozlar, menejer va loyiha jamoasi, 
investor, ishlab chiquvchi, yetkazib beruvchilar va pudratchilar kiradi (1-rasm). 
Innovatsiya loyihasining asosiy ishtirokchilari loyihaning tashabbuskori yoki loyiha 
gʻoyasi ishlab chiqaruvchisi boʻlishi kerak. 

---

24