Toshkent arxitektura qurilish instituti o. Sh. Mamanazarov loyiha boshqaruvi

NPVa(ia)>NPVв(iв), boʻlsa "a" loyihasi qabul qilinadi 
bu yerda: NPVa(ia) -"
a" loyihasining sof joriy qiymati, tavakkalchilikka 
moslashtirilgan hisoblash stavkasi boʻyicha hisoblanadi; 
NPVв(iв) - "
b" loyihasining sof joriy qiymati, tavakkalchilikka moslashtirilgan 
hisoblash stavkasi boʻyicha hisoblanadi; 
i = SS + xatar uchun mukofot, unda SS - kapitalning qiymati. 
 
 
 

---

110 
11.4. Loyiha xatarini boshqarish 
Moliyaviy xatarlar turli vositalar orqali hal etiladi. Moliyaviy tavakkallarni 
bartaraf etish vositalari ularni oldini olish, ushlab turish, uzatish, darajasini pasaytirish 
hisoblanadi. Xatarni oldini olish xavf-xatarli voqeadan oddiy toʻsqinlikni bildiradi. 
Biroq, tadbirkorlik sub’yekti uchun xavfdan qochish koʻp hollarda daromaddan voz 
kechishni anglatadi. Xatarni ushlab qolish - bu xavfni investorga qoldirib qoʻyish 
demakdir, ya’ni. uning mas’uliyati haqida. Shunday qilib, investor, shovqin kapitali 
investitsiya, oldindan ishonch hosil qiladi, u oʻz mablagʻlari bilan xavf kapitali 
mumkin boʻlgan zararni qoplashi mumkin. Xatarlarni oʻtkazish investorning 
moliyaviy xatar uchun javobgarlikni boshqasiga, masalan, sugʻurta kompaniyasiga 
topshirilishini anglatadi. Bunday holda, xavfni oʻtkazish moliyaviy xavfni sugʻurtalash 
yoʻli bilan yuzaga keldi. Xavfni pasaytirish - yoʻqotish ehtimoli va hajmini 
kamaytirish. Moliyaviy tavakkalni hal qilishning muayyan vositasini tanlashda 
investor quyidagi tamoyillardan kelib chiqishi kerak: 
- oʻzingizning sarmoyangizdan koʻra koʻproq xavf qila olish mumkin emas; 
- xavfning oqibatlari haqida oʻylash kerak; 
- kichik uchun katta xavf qilish mumkin emas. 
Birinchi tamoyilning amalga oshirilishi sarmoyalarni investitsiyalashdan oldin 
investorga kerak: bu xatar boʻyicha mumkin boʻlgan maksimal zarar miqdorini 
aniqlash; sarmoya kiritilgan kapital miqdori bilan taqqoslash; uni oʻzining barcha 
moliyaviy resurslari bilan taqqoslash va ushbu kapitalning yoʻqolishi investorning 
bankrotligiga olib kelmasligini aniqlash. 
Kapital qoʻyilmalardan tushgan zarar miqdori ushbu kapital hajmiga teng 
boʻlishi mumkin, undan kam yoki undan koʻp boʻlishi kerak. Toʻgʻridan-toʻgʻri 
investitsiyalardagi yoʻqotishlar odatda korxonalar mablagʻlari hajmiga teng. Investor 
talabga javob boʻlgan biznesda 100 mln. soʻm investitsiya qildi. Ish tugadi. Investor 
100 mln. soʻmni yoʻqotdi. Biroq, pulning sotib olish qobiliyatining pasayishi, ayniqsa, 
inflyatsiyani hisobga olgan holda, yoʻqotish hajmi investitsiya qilingan pul miqdoridan 
katta boʻlishi mumkin. Bunday holatda mumkin boʻlgan zararning miqdori inflyatsiya 

---

111 
indeksini hisobga olgan holda aniqlanishi kerak. Agar investor yiliga 500 mingta 
shartli birlikni qabul qilish umidida 2018 yilda xavfli biznesda 100 ming shartli birlikni 
mablagʻ bilan investitsiya qilgan boʻlsa, bu ish bankrot boʻlgan va pulni qaytarmagan 
boʻlsa, zararni 2018 yilgi inflyatsiya koʻrsatkichi (22%) bilan hisoblash kerak, yani 
2200 ming shartli birlik (22 • 100) mavjud. 
Portfel investitsiyalari, ya’ni ikkilamchi bozorda sotilishi mumkin boʻlgan 
qimmatli qogʻozlarni sotib olish bilan zararning miqdori odatda sarflangan kapital 
miqdoridan kam boʻladi. Mumkin boʻlgan maksimal yoʻqotish darajasi va 
investorning oʻz moliyaviy resurslari miqdori bankrotlikka olib keladigan xavf 
darajasini ifodalaydi. U xatar darajasi (koeffitsienti) bilan oʻlchanadi: