O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi

 

---

17 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.3.-chizma. Ishlab chiqarish to’g’risidagi nazariyaning asosiy 
qoidalari 
Moddiy ishlab chiqarish sohasidagi mehnatnigina emas, balki har 
qanday boshqa foydali mehnatni ham unumli deb topishi, Seyning 
nazariyasini o’tmishdoshlarining qarashlaridan, shuningdek Rikardo va 
materialistlarning qarashlaridan farqlab turadi. 
 
Qisqacha хulоsalar
 
Mehnat to’g’risidagi fanning yuzaga kelishi va rivojlanishi insoniyat 
tarixiga bevosita ta’sir ko’rsatgan nazariyalar bilan bog’langan, zero ular 
insonning eng muhim, uni boshqa jonzotlardan farqlaydigan mohiyatiga 
— mehnat qilish qobiliyatiga, ya’ni tabiat ashyolarini ongli ravishda 
Jan Batist Sey (1767—1832). Ishlab chiqarish 
to’g’risidagi nazariyaning asosiy qoidalari 
boylik — inson foydalana oladigan 
jami ne’matlardir 
qiymat buyumga u ilgari ega bo’lmagan 
foydalilikni baxsh etish bilan yuzaga 
keladi 
ishlab chiqarish — buyumlarga qiymat 
baxsh etib, ularni foydali qiladi, u 
qishloq xo’jaligi, sanoat va savdo bilan 
cheklanishi mumkin 
buyumlarga qiymat baxsh etish. odam, 
kapital va er bajaradigan harakat 
tufayli amalga oshadi. 
buyum bo’lmagan ne’matlar ishlab 
chiqaruvchilar ham bo’lishi
mumkin
ishlab chiqarishning barcha 
qatnashchilari, buyumga foydalilik 
baxsh etib, uning narxini shakllan-
tirishda
qatnashadi 
oddiy (malakasiz) xodimning 
mehnatiga to’lanadigan haq uning 
o’z oilasini ta’minlashga etadigan 
narxdan oshmaydi 
kapital yuzasidan olinadigan foiz 
uni turli yo’nalishlarda ishlatish 
imkoniyatiga va bozordagi band 
etilmagan 
kapitallar 
miqdoriga
bog’liq bo’ladi 
buyumlar ishlab chiqaruvchilar —
xodimlar, korxona egalari va er 
egalariga ajratiladi 
buyumlarning qiymati bozorda ularga bo’lgan talabga 
va ularning taklif etilishiga bog’liq
bo’ladi 

---

18 
o’zgartira borib, ularni o’z talab htiyojlariga moslashtira olishga 
taalluqlidir.
Iqtisodiy tafakkur qadim zamonlardan buyumlar qiymati yuzaga 
kelishi sirini tushunib etishga urinib kelgan. Qadimgi yunon faylasufi 
Arastuning asarlarida tovarlar qiyoslana olishi muammosi tilga olingan 
edi. Siyosiy iqtisodning ajralmas qismi bo’lgan mehnat to’g’risidagi fanni 
rivojlantirishga ingliz iqtisodchi olimi Adam Smit nihoyatda katta hissa 
qo’shdi. 
A. Smitdan keyin iqtisodiyotda bir-biridan tubdan farq qiladigan, 
insoniyat tarixiy rivojlanishining borishiga benihoya muhim ta’sir 
ko’rsatgan ikki yo’nalish: qiymatga oid mehnat nazariyasi va ishlab 
chiqarish omillari nazariyasi shakllandi.