Paxta moyi tarkibi va uni tozalash usullari Ism Familiya Oliy talim nomi

Paxta moyi tarkibi va uni tozalash usullari
Ism Familiya
Oliy talim nomi
Barchamizga ma’lumki kundalik turmushimizda asosiy ozuq mahsuloti sifatida paxta moyidan foydalanamiz. Paxta moyi paxtaning har xil turlaridan olinishi mumkin. Paxta moyi — chigitni presslab yoki erituvchilar bilan ekstraksiyalab olinadigan moy. Toza Paxta moyi koʻpgina organik erituvchilarda eriydi, och sariq shaffof suyuqlik, yarim quriydigan moylar guruhiga kiradi. Paxta moyi trigli-seridlari tarkibiga, asosan, toʻyinmagan yogʻ kislotalar: linol (41,7— 53,69%), olein (23,0—35,2%), toʻyingan kislotalar: palmitin (19,6— 23,4%) araxin (0,1—0,7%), stearin (1,9—2,7%), miristin (0,3—2,0%) kiradi. Paxta moyining zichligi 905–930 kg/m3, nur sindirish koeffitsiyenti 1,472— 1,477, yod soni 102—111, sovunlanish soni 191 — 199. Paxta moyi tabiiy hamda gidrogenlangan holda margarin, isteʼmol qilinadigan yogʻlar, sovun, alif moy va boshqa tayyorlashda ishlatiladi[1].
Paxta moyining asosiy xomashyosi haqida quyidagicha ma’lumotlarni keltirib o’tish mumkin: chigitli paxta — gʻoʻzaning tola va chigitdan iborat asosiy mahsuloti. Paxta tozalash korxonasida Paxtaga dastlabki ishlov berish jarayonida chigitdan, avval, toʻqimachilik sanoatining ehtiyoji uchun asosiy mahsulot — tola (uz. 20 mm dan uzun) ajratib olinadi. Shuning uchun butun dunyoda Paxta tolaning sifatiga qarab baholanadi. Keyin chigitdan kimyo va mahalliy sanoat korxonalarida qoʻllaniladigan lint (momiq) (uz. 20 mm dan kam) olinadi. Texnologik uskunalarda Paxtani qayta ishlash va tolani tozalash jarayonida oʻlik (pishib yetilmagan kalta tolali puch chigit, chigallashgan tolalar) va kalta Paxta momigʻi (uz. 5,0 mm dan kam) chiqadi. Paxtada 30— 35% tola va 50—55% chigit (chigitida 24—29% moy), 2—3% oʻlik tola, 3— 5% kalta momiq boʻladi [2].
Paxta moyini o’simlikdan ajratib olish jarayonida uni tozalik darajasini oshirishga alohida etibor qaratiladi. Bunday tozalash usullaridan biri bu adsorbsion tozalash usuli hisoblanadi
Jahon amaliyotida adsorbsion tozalashning ushbu turi keng qo'llanila boshlandi, chunki olingan mahsulotlar nafaqat iste'molchilar talabini qondiradi, balki yog'dan oksidlanish mahsulotlarini, erkin radikallarni va boshqa kanserogen aralashmalarni olib tashlashga imkon beradi. Yog'larni bunday tozalash uchun nafaqat yog'larni tozalashning maqbul rejimlarini tanlash, balki samarali adsorbentlar va oqartirilgan erlardan foydalanish kerak [3].
Tozalangan o'simlik moylarini ishlab chiqarishning zamonaviy texnologiyasini rivojlantirishning ustuvor yo'nalishlaridan biri bu yangi arzon va samarali adsorbentlarni yaratishdir. Hozirgi vaqtda yog ' - moy korxonalarida o'simlik moylarini tozalash uchun ishlatiladigan adsorbentlar yuqori narxga ega va qayta tiklanmaydi. Shuning uchun juda arzon va kam bo'lmagan adsorbentlarni olish usullari va texnologiyalarini ishlab chiqish iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiqdir. Ularning qiymatining sezilarli darajada pasayishiga ishlab chiqarish chiqindilaridan xom ashyo sifatida foydalanish orqali erishiladi.
Faollashgan ko'mirlar uglerod o'z ichiga olgan turli xil xom ashyolardan - yog'och, tosh va jigarrang ko'mir, torf va boshqalardan olinadi.faollashgan ko'mirlarni sanoat ishlab chiqarishda ko'mir, Hindiston yong'og'i qobig'i va yog'och ko'pincha xom ashyo sifatida ishlatiladi [4].
O'simlik chiqindilari - yog'och chiplari, jo'xori, paxta, guruch po'stlog'i, makkajo'xori po'stlog'i, yong'oq qobig'i va boshqalar qayta tiklanmaydigan ikkilamchi moddiy resurslarga tegishli. Boshqa xom ashyo turlari bilan taqqoslaganda, ijobiy tomoni shundaki, ularning zaxiralari o'simliklarning o'sishi va rivojlanishi tufayli doimiy ravishda to'ldiriladi.
Faollashgan ko'mirni olish uchun xom ashyo karbonatlanishga duchor bo'ladi-havoga kirmasdan yuqori haroratda yoqiladi. Shu bilan birga, hosil bo'lgan mahsulot teshiklarning o'ziga xos tuzilishini olish va adsorbsion xususiyatlarini yaxshilash uchun faollashadi.
Ko'mirni faollashtirish suv bug'lari yoki maxsus kimyoviy reagentlar bilan ishlov berish orqali amalga oshirilishi mumkin. Suv bug'ini faollashtirish 800 - 1000 °C haroratda qat'iy nazorat qilinadigan sharoitlarda amalga oshiriladi. Bunday holda, suv bug'lari va ko'mir o'rtasida g'ovak yuzasida kimyoviy reaktsiya paydo bo'ladi, natijada rivojlangan teshik tuzilishi hosil bo'ladi va ko'mirning ichki yuzasi ko'payadi. Bunday PR yordamida
Faollashtirilgan ko'mirlar bir gramm uchun 1500 sm2 gacha bo'lgan ichki sirt maydoniga ega va ajoyib adsorbentlardir. Biroq, bu maydonning hammasi ham adsorbsiya uchun mavjud emas, chunki adsorbsiyalanadigan moddalarning katta molekulalari kichik teshiklarga kira olmaydi.
Faollashgan ko'mirning g'ovak tuzilishiga ularni olish uchun boshlang'ich materiallar hal qiluvchi ta'sir ko'rsatadi.