Pedagogik diagnostikaning tadqiqot metodlari

O’zaro hamkorlikka moillik

1

2

3

4

5

--------bo’sh------------------------------o’rta--------------------------------kuchli--------

Shuning uchun ham maktab o’quvchilarining koeffitsiyenti bola olgan bilimlari bilan belgilanadi. Past ko’rsatkich olgan o’quvchiga ko’proq e’tibor berish lozim. Lekin, asosiy e’tibor yaxshi va a’lochi o’quvchiga qaratiladi.

Ustiga ustak o’quvchi13-15 yoshida o’ziga katalardek muomala qalishni talab etadi. Lekin, o’qituvchilarning ayrimlari boladagi bunday psixologik kaffiyatlarni hisobga olmay, unga bola sub’yekt sifatida qaraydilar. Aynan mana shu sababli o’qituvchi va o’quvchi o’rtasida ixtilof kelib chiqadi.


PEDAGOGIK DIAGNOSTIKADA SO’ROQLASH METODI
Mazkur uslub pedagogik diagnostikada qadim-qadimdan qo’llanib kelinadi. U deyarli o’qish o’qitish jarayoni boshlangandan bo’yon mavjud. Agar diagnostikaning kuzatish usulida bolaning axloqiy-ma’naviy tamoyillari, qiziqishi, munosabati, fikrlash doirasi o’rganilgan bo’lsa, suhbat. Savol-javob ko’proq axborot to’plash imkoniyatini beradi. Bunda u yoki bu shaxs to’g’risida ob’yektiv yoki sub’yektiv ma’lumot olish imkoniyati mavjud.
Axborot – og’zaki, yozma, standartlashtirilgan, yakka, guruhlarga bo’lingan hoilda bir yoki bir necha bor so’rash asosida to’planadi.
PEDAGOGIK DIAGNOSTIKANING TEST METODI
Odatda tekshiruvchi tomonidan amalga oshirilgan barcha nazorat shakl va uslublari ham testga kiradi.
Nazoratning test uslubi ilmiy asoslarga qurilgan bo’lib, u ma’lum talab, qonun-qoidalar zaminida olib boriladi.
Test asosan psixolog olimlar tomonidan ishlab chiqilgan va amaliyotga tavsiya etilgandir. Test pedagogik diagnostika metodlari orasida eng qulay hisoblanib, u bir jihatdan sifatli ma’lumot berishi bilan ajralib turadi.
Test sinova mutzam takomillashib boradi. Unga turlibosqichlarda turlicha ta’rif berib kelingan. Masalan, nemis oilimi Liner “Test shaxsning turli xolatlarini, shaxsiy xususiyat, imkoniya va qobiliyatini aniqlovchi ilmiy metoddir” deb ta’riflaydi.
Test usuli chinakamiga pedagogik diagnostika metodi bo’lib, u o’quv jarayonining pirovard natijasini ob’yektiv aniqlab berishga qodir mezondir. U doimo tahlil asosiga qurilib, aynan shu xususiyatiga ko’ra pedagogik jarayon natijalarinig takomillashib borishiga yordam beradi. Ayni paytda testlar ta’limiy xulosalar bilan birga texnologik vaziyatni, istiqbolni, harakat yo’nalaishina ham belgilab beradi. Shunga ko’ra testlar qutidagilarga bo’linadi:

1. 
   ta’limiy muvaffaqiyatlarni aniqlaydigan test;
   
2. 
   shaxs taraqqiyotni va uning imkoniyatlarini belgilaydigan test;
   
3. 
   intellektni aniqlaydigan test;
   
4. 
   umumiy natijani aniqlaydigan test;
   
5. 
   muayyan hududda, maktabda u yoki bu fanni o’qitish samaradaorligini ko’rsatuvchi test;
   
6. 
   professional kasbga moyillik layoqatini, shaxsning funksional imkoniyatlarini aniqlovchi test;
   
7. 
   shaxs psixologiyasini ochib beruvchi test;
   
8. 
   shaxsning yo’naltirilganligini belgilovchi test;
   
9. 
   shaxsning qiziqishi, moyilligini aniqlab, shu sohani takomillashtirishga yordan beruvchi test;
   
10. 
    klinik test va h.k
    

Yuqorida bayon etilganidek, test ham baholash, pedagogik diagnostika hisoblanadi. O’quvchilar bilimini bu usulda baholash 1930 yilda boshlangan. Lekin, keyingi paytlarda u keng joriy qilinmoqda. Istiqbolda o’quvchilar bilimini baholashda test, reytin tizimi ustuvor bo’lib qoladi. Besh ballik baholash tizimi o’quvchini har tomonlama baholashga noqulayligi uchun undan voz kechish fikridamiz. Test imkonoyatlarini bayon etishni davom ettiramiz.
Amaliyotda o’zlashtirishga qaratilgan testlar tobora ko’proq o’rin olib bormoqda. O’zlashtirishga qaratilgan testlar:

• 
  muyyan predmetni o’zlashtirishga qaratilgan testlar;
  
• 
  o’zbek tilini o’zlashtirishga qaratilga testlar;
  
• 
  chiroyli yozuvni belgilashga yo’naltirilgan testlar;
  
• 
  o’qish tezligi va texnikasi baholovchi testlar;
  
• 
  so’z boyligini aniqlovchi testlar;
  
• 
  bolaning rivojlanishini va maktabga tayyorligini aniqlovchi testlar;
  
• 
  bolaning intellectual faoliyatini aniqlashga qaratilgan testlar;
  
• 
  bolaning didatik ko’nikma va malakasini belgilovchi testlar va h.k.
  

O’zlashtirish nima va u qanday aspektlarda namoyon bo’ladi?

1. 
   O’zlashtirish bu – o’quvchining fanni o’qib, o’rganishda eishgan natijalari;
   
2. 
   O’zlashtirish bu – o’quvchiga maktab, demakki, davlat va jamiyat tomonidan qo’yilgan talabga erishish;
   
3. 
   O’zlashtirish o’quvchining muayyan davrda qilgan mehnatining yakunidir.
   

Ma’lumki, ta’lim markazida unon, shaxs turadi va barcha ta’limiy jarayonlar uning qobiliyati, imkoniyati, ehtiyojiga qaratiladi. Pedagogik diagnostika esa, ana shu intilish, mehnat, faoliyat samarasini ham ijobiy, ham salbiy jihatdan belgilab beradi.
Test asosida o’quvchi o’zlashtirishini aniqlash pedagogik diagnostikaning metodi ekanligini yuqorida bayon etgan edik.
Oli Kyuforker maktabda amalgam oshiriladigan testlarni 3 ko’rinishga bo’ladi. Ular quyidagilar:

• 
  o’zlashtirishni muayyan ir davr ichida aniqlovchi test (masalan, urli sertifikatlar olish uchun tipshirilgan test);
  
• 
  o’quv qo’llanmasining ma’lum bir qismi, bo’limi, bobda olingan axborotlarni qay darajada o’zlashtirilganligini aniqlovchi test;
  
• 
  o’quv dasturi yoki darslikdagi bir qism mashg’ulotlar o’tkazoilgandan keyingi o’quvchi o’zalshtirishidagi yutuq va nuqson tamoyillarini aniqlsh testi.
  

Pedagogik diagnostikaning o’lchovi, ishonchlilik koeffisiyenti mukammal va ishonchli bo’lmog’i uchun:

• 
  qayta testdan o’tkazish metodi;
  
• 
  ikkiga bo’lingan holda parallelli testni amalgam oshirish, shu orqali olingan ma’lumotning ishonchliligini tekshirish mumkin.
  

Aniqlik, ishonchlilikni tekshirish maqsadida 4 xil usul qo’llaniladi. Ular:

• 
  mazmun tasdig’i;
  
• 
  har xil usullar bilan olingn natijalarni bir xil ko’rsatkichga olib kelish tasdig’i;
  
• 
  tahlillar natijalarining mos kelishi tasdig’i;
  
• 
  loyihalashning tasdig’idan iboratdir.
  

Pedagogik diagnostikada amal qilayotgan test sinovlari hududiy diagnostikani yo’lga qo’yishda ham katta imkoniyat va qulayliklarga ega.
Pedagogik diagnostikani ta’lim sohasining istalgan sohasini tahlil qilishda ham joriy etish mumkin. Masalan, Xalq ta’limi vazirligi xalq ta’limining xududiy boshqarma va bo’limlari faoliyatini uzoq yillardan beri 15 yo’nalish bo’yicha aniq tahlil etib bormoqda. Tahlil natijalari esa har qanday baxs va munozaralardan holidir.
Maqsad esa bitta – kamchilik va nuqsonlardan to’g’ri amaliy xulosalar chiqarish, faoliyatning asosiy va to’g’ri yo’nalaishini belgilab olish va ularni bartaraf qilishda sabot bilan islashdan iborat.


Foydalanilgan adabiyotlar:
a) asosiy adabiyotlar

1. 
   Mixaylichev Ye. A. Norov Sh. K. Didakticheskiye testы v sisteme mnogoetapnogo kontrolya znaniy studentov. Bux.ILPP, 1995. - 24 s.
   
2. 
   Usmonova M. N. Pedagogicheskiye testirovaniye: istoriya razvitiya i sovremennoye sostoyaniye. T.: Adolat. 1995. - 160 s.
   
3. 
   Farberman B. L. Ta’limda eng muhim yangilik. // Ma’rifat. 1995 y. 24 may.
   
4. 
   www.ziyonet.uz
   
5. 
   www.pedagog.uz
   
6. 
   www.tdpu.uz