Pedagogika nazariyasi, Pedagogika tarixi) (Pedagogika oliy ta’lim muassasalarining barcha bakalavriat ta’lim yo’nalishlari uchun) Toshkent 2019

21.3. Diniy kitoblarning tarbiyaviy ahamiyati. Qur’oni Karim – axloqiy-falsafiy ta’limotlar manbai
Islom aqidalarining, uning axloqiy-huququiy tamoyillarining asosiy manbai «Qur’on»dir. Qur’on – dunyo madaniyatining ulkan boyligi, barcha musulmonlarning muqaddas kitobi bo‘lib, arab tilida «qiroat» ma’nosini anglatadi. Qur’on 114 suradan iborat. Qur’on kishilarni tenglikka, birodarlikka, tinch-totuv yashashga, ezgulikka undaydi. Shunga ko‘ra u katta axloqiy qimmatga ega. Qur’onning axloqiy qimmati haqida fikr yuritilar ekan, uning insonning ma’naviy kamolga etishida qay darajada muhim o‘ringa ega ekanligiga amin bo‘lamiz. SHuning uchun u mana necha asrlardan beri insoniyatning eng ulug‘ qadriyati sifatida ezozlanib kelnmoqda. Islom odamlarni yaxshilikka da’vat etadi, yomonlikdan qaytaradi. Insonparvarlikni targ‘ib etib, razolatni qoralaydi, odob-axloq, ruhiy-ma’naviy poklik va etuklikka, mahnat qilishga hamda er yuzini obod va go‘zal etishga undaydi. U adolat, tinchlik, tenglik, erkni tarannum etadi. Buni biz Qur’onning inson kamolotga erishishiga qay darajada o‘rin egallashini, uning insonga, butun borliqqa munosabatini, turmush tarzi va zulq-odob me’yorlarini tarkib toptirishda ulkan ahamiyatidan ham bilsak bo‘ladi.
Islom musulmonlarni taraqqiyot sari undab, insonlarni ilm olishga yo‘llaydi. Chunki, ilm bilan inson shaxsi kamolga etadi, jamiyat taraqqiy etadi. Olloh taolo oyati karimasida «Bu so‘zlarni faqat olimlar tushungaydirlar», deyilgan bo‘lsa, yana bir oyatda «Bilgan zotlar bilan bilmagan kimsalar tengmi?!» deyilgan. Ko‘rinib turibdiki, Qur’onda ilm olishga, ilm o‘rganishga va ilmli kishilarni hurmat qilishga da’vat etiladi. Zero, ilm tufayligina inson shaxsi kamolotga erishib boradi. Islomda insonning aqliy kamoloti va tafakkurini rivojlantirishga katta e’tibor beriladi. Bular ilm va haqiqatni dalillar bilan isbotlashda namoyon bo‘ladi. Qur’onda ilmni ishonchli dalillar bilan asoslash, taqlid qilishga yo‘l qo‘ymaslik masalalari talqin etiladi, har bir fikrni ko‘r-ko‘rona, mohiyatiga etmasdan asoslash qoralanadi.
Islomda bilim, aql inson kamoloti mezoni hisoblanib, inson ko‘rish, eshitish, aqlni ishlatish vositasida bilish qobiliyatiga ega bo‘ladi, deyiladi.
Ma’lumki, ilm-fan taraqqiyoti insonning axloqiy kamolga etishida katta ahamiyatga ega. Shunga ko‘ra xulq-odob qoidalarini tarkib toptirishga Qur’onda asosiy e’tibor beriladi. Har bir shaxsning, jamiyatning ravnaq topishida axloqning asosiy roli tasvirlanadi. Zero, jamiyat a’zosi bo‘lgan har bir kishining axloqsizligi jamiyatga qay darajada zarar etkazsa, yaxshi axloqli kishilar uning ravnaqiga shuncha hissa qo‘shadilar.
Qur’onda har bir mo‘min-musulmon bajarishi zarur bo‘lgan yaxshi xulqlar insonni haqiqiy kamolotga undovchi insoniy fazilatlardir, deb tushuntiriladi. CHunki, islom dinining asosiy maqsadi ham yomonlikning oldini olish, kishilarga yomonlikning hunuk oqibatlarini tushuntirish hamda ularni doimo to‘g‘ri yo‘ldan yurishga chaqirishdan iboratdir.
Qur’onda insonda imonning o‘ziga xos mezoni sanalgan sahovat, mehmonnavozlik, jasorat, sabr va qanoat, to‘g‘rilik, vafodorlik va sodiqlik, sadoqat, sahiylikka katta e’tibor berilgan.
Qur’onda ota-ona hurmati yuqori o‘rinda turadi, yana oilaning boshqa a’zolariga, qarindoshlar, etimlar, kambag‘allar, qo‘ni-qo‘shnilarga ham yaxshilik qilish ta’kidlanadi.