Pedagogika tariyxı pán sıpatında. Eń áyyemgi dáwirlerden b e. VII ásirge shekemgi tálim-tárbiya hám pedagogikalıq pikirler. VII ásirden XIV ásirdiń birinshi yarımına shekem Orta Aziyada tárbiya, mektep hám pedagogikalıq pikirler

Óserbay Álewov “XX ásirdiń belgili alımı”, (London, 2001) Qaraqalpaqstan respublikasına xızmet kórsetken ilim ǵayratkeri, pedagogika ilimleriniń doktorı, professor. Ol Oraylıq Aziya xalıqlarınıń áyyemgi dáwirdegi jámiyetlik-filosofiyalıq hám pedagogikalıq oy-pikirleri tariyxın izertlew menen shuǵıllanıwshı jetekshi alımlardıń biri.

Bolajaq alım 1945-jılı 27-mayda Qaraqalpaqstandaǵı Kegeyli rayonınıń «Áyteke» awılında tuwılǵan. Ákesi Álew (Álewatdin maqsım) Qáliyla ulı Xiywa medresesinde tálim alǵan, awıldıń ulama aqsaqallarınıń biri bolǵan. Turmıs gárdishi menen bolajaq alımnıń shańaraǵı 1953-jılda Xojeli rayonındaǵı házirgi «Aq altın» xojalıǵındaǵı Sarıshúńgil awılına kóship baradı.

Ó.Álewov 1963-jılı Xojelidegi Sverdlov atındaǵı orta mektepti ayrıqsha bahalar menen pitkerip, sol jılı Nókistegi Qaraqalpaq mámleketlik pedagogikalıq institutınıń tariyx-filologiya fakultetiniń qaraqalpaq filologiyası bólimine oqıwǵa kiredi hám bul joqarı oqıw ornın 1967-jılı tamamlaydı. Sońınan Xojeli rayonındaǵı Narimanov atındaǵı segiz jıllıq mektepte oqıtıwshı hám oqıw isleri boyınsha direktor orınbasarı lawazımında jumıs basladı.

Studentlik dáwirinen-aq ilimge qumar Ó. Álewov 1970-jılı Ózbekistan Pedagogika ilimin izertlew institutına pedagogika teoriyası hám tariyxı tarawı boyınsha aspiranturaǵa kirdi. Oǵan belgili alım, Ózbekistan hám Qaraqalpaqstan respublikasına miyneti sińgen ilim ǵayratkeri, pedagogika ilimleriniń doktorı professor J.A.Orınbaev ilimiy basshı bolıp «Berdaqtıń pedagogikalıq kóz qarasları» degen temada kandidatlıq dissertatsiyasın 1974 - jılı Nizamiy atındaǵı Tashkent mámleketlik pedinstitutınıń qánigelestirilgen ilimiy keńesinde akademik S.R.Radjapov hám dotsent O.Álievlardıń opponentliginde tabıslı qorǵadı.

Alım 1970-jıldan 1983-jılǵa shekem Ózbekistan pedagogika ilimin izertlew institutınıń Qaraqalpaqstandaǵı filialında ilimiy xızmetker, ilimiy xatker lawazımında isledi. 1983-jılı Nókis mámleketlik universitetiniń pedagogika hám psixologiya kafedrasında úlken oqıtıwshı bolıp jumıs isledi. 1988-jılı dotsent, 1989-jılı universitettegi baslawısh tálim pedagogikası hám psixologiyası kafedrasınıń dáslepki shólkemlestiriwshisi hám kafedra baslıǵı bolıp tayınlandı.

1990-jılı universitet quramınan jańadan Nókis mámleketlik pedagogikalıq institutı ashılǵannan keyin ol qaytadan shólkemlestirilgen pedinistitutta usı kafedraǵa basshılıq jumısın dawam ettirdi. Alım 1992-1995 jılları instituttıń mektepke shekemgi tárbiya fakulteti dekanı bolıp isledi.

Ó.Álewov tek Qaraqalpaqstan ushın emes, al uzaq hám jaqın shet ellerdegi ilimpazlar ushın da qızıqlı bolǵan Oraylıq Aziya xalıqlarınıń pedagogikalıq oyları tariyxın tereń izertlegen jigirmaǵa jaqın kitaptıń, 200 den aslam ilimiy maqalalardıń avtorı. Ol dúńya júzi alımları óz pikirlerin bildirgen xalıq aralıq simpoziumlar menen konferntsiyalarda (Ńyu-York-1991, Termiz-1995. Tashkent-1996, Moskva-2002), Oraylıq Aziya xalıqlarınıń tálim-tárbiyalıq oy-pikirlerine, tárbiyalıq dástúrlerine dúńya júzi xalıqları alımlarınıń dıqqatın qarata bilgen ilimpaz. Onıń «Rossiya pedagogikası entsiklopediyasında» (1993. tom 1) «Qaraqalpaqstan» atlı maqalasınıń basılıp shıǵıwı qaraqalpaq xalqınıń madeniyatı, xalıq bilimlendiriwi tariyxı boyınsha dúńya zıyalılarına maǵlumat beriwi menen kózge túsken edi. Oniń akademik J.Bazarbaev penen birgelikte jaratqan «Maverannahr xalıqları pedagogikası» (Ózbek xalqınıń pedagogikası tariyxı) baǵdarlama-kontseptsiyası ǵárezsiz mámleketler awqamı kólemindegi pedagog-alımlar arasında 1992 jıl Moskvadaǵı Mádeniyat hám xalıq qádiriyatları Akademiyası jáne Ózbekstan xalıq bilimlendiriw ministirligi tárepinen ótkerilgen konkursta birinshi orındı jeńip alıp, oqıwlıq programması túrinde pútkil Ózbekstan pedinistitutlarında úyreniw ushın engizildi (Tashkent 1994j).

Oraylıq Aziya xalıqlarınıń jámiyetlik-pedagogikalıq oy-pikirlerin izertlew tarawında ayrıqsha jetiskenliklerge iye bolǵan alım 1995 jılı Nizamiy atındaǵı Tashkent mámleketlik pedagogikalıq institutınıń doktorlıq ilimiy dáreje beriwshi qánigelestirilgen keńesinde akademik S.Shermuxamedovtıń ilimiy másshláhátshılıǵınde, sonday-aq akademik B.O.Kadirov hám prof. A.Munavvarovlardıń opponentliginde «Qaraqalpaqstanda tálim-tárbiyalıq oylardıń qáliplesiwi hám rawajlanıwı» (Eń áyyemgi dáwirden XX ásirdiń 30 jıllarına shekemgi aralıq) degen temadaǵı monografiyası tiykarında (Nókis «Bilim», 1993. Kólemi 35,7 b.t.) pedagogika boyınsha doktorlıq dissertatsiyasın jaqlawǵa eristi. Ol birinshi márte Oraylıq Aziya alımları arasında kompleksli hám tolıq kólemde áyyemgi dáwirdegi qáwimlik jámiyetten baslap XX-ásirdiń 30-jıllarına shekemgi (qaraqalpaq xalqı mısalında) tálim tárbiyalıq oy-pikirlerdiń qáliplesiwi hám rawajlanıwı kontseptsiyasın jarattı.

Prof. Ó.Álewovtıń ilimiy basshılıǵında bir ilim doktorı T.Ótebaev hám bir neshe ilim kandidatları: P.Abdimuratov, P.Palwaniyazov, M.Xajieva, A.Jumabekov, T.Jiemuratov, Q.Seytmuratov, A.Bekimbetova, M.Aytımbetovlar jetilisip shıqtı,

Prof. Ó. Álwovqa 1979 jılı ilimdegi jetiskenlikleri ushın «SSSR bilimlendiriw ayrıqshası» kókirek nıshanı, eki márte Qaraqalpaqstan Respublikası Joqarı Keńesi Prezidumınıń (1977, 1994) húrmet jarlıǵı, «Qaraqalpaqstan Respublikasına xızmet kórsetken ilim ǵayratkeri» húrmetli ataǵı (2001 jıl) berildi. Alımnıń ómiri hám tvorchestvosına «Ózbek pedagogikası antologiyası»nan orın berildi (Tashkent-1999).

Jer júzindegi eń ullı joqarǵı oqıw ornı, Angliyadaǵı Kembridj universiteti janındaǵı Xalıq aralıq Biografiyalıq Orayı prof. Ó. Álewovqa pedagogika tariyxı ilimin izertlewdegi qosqan úleslerin esapqa alıp «XXI ásirdiń belgili alımı» ataǵın berdi (London 2001 j.) hám «XXI ásirdiń belgili adamları» degen entsiklopediyaǵa ómir bayanı, dórtiwshiligi haqqındaǵı maǵlıwmatlardı engizdi.