“pedagogs” international research journal issn

“PEDAGOGS” 
 international research journal ISSN: 
2181-4027
_SJIF: 
4.995
 
www.pedagoglar.uz
 


Volume-32, Issue-1, April - 2023
 
129
Bir yil o’tgach,Uellsning assistenti Uilyam Tomas Grin Morton xuddi shu 
klinikada jag’ osti o’smasini olib tashlash operatsiyasida efirli narkozning 
“ilk”ommaviy taqdimotini o’tkazgan va katta shon-shuhratga sazovor bo’lgan. 
Hammaning esidan chiqib ketgan Xoras Uells esa1848-yilda xloroform bilan nafas 
olgan holda,son arteriyasi o’tgan joyda chuqur kesma o’tkazib,o’z joniga qasd qiladi. 
Bu narkoz holatidagi o’z joniga qasd qilishning ilk va ehtimol,yagona hodisasidir. 
Rossiyada efirli narkoz dastlab 1847-yil 7-fevral F.I.Inozemtsev tomonidan 
qo’llanilgan,bir hafta o’tkach esa 14-fevralda rus olimi va shifokori Nikolay Ivanovich 
Pirogov og’riqni qoldirish uchun operatsiya paytida uni qo’llagan. Xuddi shu yili 
shotlandiyalik akusher J.Simpson ilk bor xloroformni tug’ish paytida narkoz uchun 
ishlatgan. 
Narkoz – markaziy asab tizimini sun’iy ravishda chaqirilgan qaytar tormozlanish 
holati bo’lib,bunda tush ko’rish,es va hushni yo’qotish(amneziya),skelet mushaklarini 
bo’shashishi,ayrim reflekslarni pasayishi yoki yo’qolib qolishi kuzatiladi,hamda og’riq 
xissi yo’qoladi(umumiy og’riqsizlantirish yuzaga keladi). Bunday holat bir yoki bir 
necha anestetiklar ta’siri ostida yuzaga keladi. 
Narkoz uchun vositalar markaziy asab tizimidagi qo’zg’lishlarning 
neyronlararo(sinaptik) yetkazilishini ma’lum vaqtgacha cheklab qo’yadi. Bunda 
afferent impulslarni uzatilishi buziladi,”qobiq va qobiqosti”o’zaro munosabatlar,ya’ni 
oraliq,o’rta va orqa miya funksiyasi o’zgaradiki,bu narkoz holatini yuzaga kelishiga 
sabab bo’ladi. Narkozning asosiy maqsadi – organizmning operativ muolajalarga 
bo’lgan tezkor javob reaksiyasini va eng avvalo,og’riq hissini susyatirishdan iborat. 
Birinchi 
og’riqni 
qoldiruvchi 
dori 
vositalari 
giyohvand 
moddalardan(afyun,nasha,mingdevona,stikuma va hk)tarkib topgan turli xil 
o’simliklardan tayyorlangan damlamalar yoki qaynatmalardan iborat bo’lgan. 
Enteral narkoz – yuborish usuli bo’yicha rektal va og’iz orqali yuboriladigan 
narkozlarga bo’linadi. Parenteral narkoz – vena ichiga yuboriladi. Kombinatsiyalangan 
narkoz – harakatsizlantirish,hushni vaqtinchalik uzib qo’yish bilan kechadi. 
Etika – axloqiy me’yorlar to’plami. Deontologiya – tibbiy mutaxassislarning o’z 
vazifalarini bajarishdagi axloqiy me’yorlar majmuasi. Narkoz qilishda bu har ikkala 
belgiga ahamiyat berib also sedan chiqarmaslik lozim. Narkoz qilishda xato qilish 
odamning umrini tugatishni tezlashtirishi mumkin. Umumiy narkoz – sun’iy tarzda 
markaziy asab tizimining faoliyatini susaytirish bo’lib, bunda bemor chuqur uyqu 
holatida bo’ladi va bu jarayon qayta orqaga qaytarilishi mumkin. Narkozda kishi hech 
narsani sezmaydi, ixtiyoriy harakat qila olmaydi, es-hushi butunlay yoki qisman 
yo’qoladi, reflekslarning ayrim turlari ham yo’qoladi. Mahalliy narkoz – –inson 

---