Pensiya ishi

1-bob bo’yicha xulosa 
Davlat tomonidan ta’lim xizmatlari tizimini bozor iqtisodiyoti talablari 
asosida rivojlantirish bo’yicha iqtisodchi olimlar va davlatlar tomonidan katta 
e’tibor berilmoqda. Ammo, aytish mumkinki, xozirgi bozor munosabatlari 
sharoitida ta’lim xizmatlari tizimi ta’lim xizmatlari va mehnat bozorlari talablariga 
moliyaviy samaradorlik jihatdan uning ta’lim xizmatlari tizimini sifati jihatdan va 
undan foydalanish ta’lim olishga intiluvchilarni talablarini qondiradigan darajada 
bo’lishi kerak. Buning uchun: 

milliy ta’lim tizimini rivojlantirish strategiyasini ishlab chiqish iqtisodiy 
mintaqalarning kadrlarga bo’lgan talab va ehtiyojlaridan kelib chiqqan holda 
amalga oshirish zarur;

ta’lim tizimini ilmiy-tadqiqot ishlari bilan bog’liqlikda olib borishni tashkil 
etishni doimiy ravishda ta’lim tizimining rivojini ta’minlovchi muassasalar 
tomonidan amalga oshirilishi zarur
17
.
16
Alper Goksu Gonca Gungor Goksu. A Comparative Analysis of Higher Education Financing 
in 
Different 
Countries. 
Procedia 
Economics 
and 
Finance. 
2015, 
Pages 
52-58. 
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2212567115009454 
17
Rejapov X.X. Oliy ta’lim tizimida xorij tajribasi va ulardan foydalanish imkoniyatlari. 
“Iqtisodiyot va innovatsion texnologiyalar” ilmiy elektron jurnali. № 2, mart-aprel, 2017-yil. 

---

22 
2-BOB. O’RTA MAXSUS TA’LIM MUASSASALARI XARAJAT-
LARINI 
REJALASHTIRISH 
VA 
MOLIYALASH-
TIRISHNING AMALDAGI HOLATI 
2.1. 
O’rta maxsus ta’lim muassasalari byudjetini aniqlash 
amaliyoti 
 
Byudjet 
mablag’lari hisobidan ta’minlanadigan aksariyat byudjet 
tashkilotlari kabi, o’rta maxsus kasb-hunar ta’limi muassasalari ham o’z 
faoliyatlari bilan bog’liq ehtiyojlarini qondirish uchun zarur mablag’larning 
yetishmasligi muammosiga duch keladilar. Ushbu muammolar byudjet 
mablag’lariga bo’lgan ehtiyojni an’anaviy tartibda (ya’ni ish natijalaridan qat’i 
nazar, smetalarni guruhlar soni, o’quv soatlari soni, kvadrat metrlarda 
hisoblanadigan muassasa maydoni, o’tgan yildagi haqiqiy xarajatlar kabi natural va 
qiymat me’yorlaridan foydalanib ishlab chiqish) aniqlash bilan bog’liq holda 
yuzaga keladi. Muassasa tomonidan hisoblangan byudjet mablag’lariga bo’lgan 
ehtiyoj mahalliy (hududiy) moliya yoki boshqaruv darajasida ko’rib chiqiladi va 
byudjet imkoniyatlaridan kelib chiqib tuzatishlar kiritiladi. Bunda ta’lim 
muassasasi uchun ajratilayotgan byudjet mablag’larining haqiqiy miqdori aksariyat 
hollarda muassasa tomonidan aniqlangan, hisoblangan ehtiyojga nisbatan ancha 
kam bo’ladi. Alohida olingan muassasaning tasdiqlangan byudjeti moddalar 
bo’yicha batafsil yoyib chiqilgan xarajatlar ro’yxatidan iborat bo’ladi. Muassasalar 
oyma-oy ushbu ro’yxatga muvofiq xarajatlarning har bir moddasi bo’yicha byudjet 
mablag’larini oladilar. 
Amaliyotda muassasalar o’z ehtiyojlari uchun zarur bo’lgan xarajat 
miqdorlarini oshirib ko’rsatishdan manfaatdor bo’ladilar, ammo qat’iy xarajat 
moddalari asosida byudjetdan moliyalashtirish jarayoni ta’lim muassasalari 
rahbarlarining 
mablag’larni taqsimlash bo’yicha qarorlar qabul qilish 
mustaqilligini cheklab qo’yadi. Moliyalashtirishning ushbu tizimini qo’llash 
oqibatida ta’lim muassasalarini boshqarishdagi mustaqillik ma’lum darajada 
cheklanib qoladi. Shu sababli muassasa rahbarlari ta’lim sifati va samaradorligini 

---

23 
oshirish maqsadida o’z resurslarini samarali boshqarishdagi imkoniyatlari 
birmuncha cheklanib qoladi. 
Bu sohada islohotlarning zarurligi va muhimligini hisobga olgan holda 
respublikaning ayrim hududlarida byudjet mablag’larini rejalashtirish bo’yicha 
tajriba 
loyihalarini 
boshlash, 
ushbu 
loyihalar 
doirasida 
jon 
boshiga 
moliyalashtirining yangi tizimini sinab ko’rish to’g’risida qaror qabul qilindi. 
Loyiha dastlab umumta’lim muassasalarini qamrab oldi. Bu kabi loyihalar ta’lim 
muassasalari uchun ajratiladigan byudjet resurslarini boshqarish va muassasa 
byudjetini shakllantirishning muqobil mexanizmlarini joriy etish maqsadlarini 
ko’zlab o’tkazildi.
O’zbekistonda ta’lim sohasida o’quvchi jon boshiga moliyalashtirish usulini 
bosqichma-bosqich va barcha hududlarda joriy etish uchun zarur sharoitlar 
yaratildi (3-jadval). Barcha umumta’lim maktablari, maktabgacha ta’lim 
muassasalari, o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida bir nafar o’quvchiga 
(tarbiyalanuvchiga, talabaga) mo’ljallangan xarajatlarning bazaviy normativlarini 
joriy etish shartlarini qat’iy belgilovchi hukumat qarorlarining qabul qilinishi 
ushbu yo’nalishdagi muhim qadam hisoblanadi. 
2010-2011-yillarda o’rta maxsus, kasb-hunar hamda oliy o’quv yurtlari o’z 
xarajatlarini bir nafar talabani (o’quvchini) o’qitish xarajatlarining bazaviy 
normativlaridan kelib chiqib normativ rejalashtirish tizimiga o’tdilar. O’zbekiston 
Respublikasi Moliya vazirligi, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi O’rta maxsus, 
kasb-hunar ta’limi markazining 2011-yil 22-martdagi № 25/№ 08-son Qo’shma 
qarorining qabul qilinishi va 2011-yil uchun bir nafar o’quvchini o’qitish 
xarajatlarining bazaviy normativlaridan kelib chiqib o’rta maxsus, kasb-hunar 
ta’limi muassasalari xarajatlarini normativ rejalashtirish to’g’risidagi Nizomning 
tasdiqlanishi o’rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalari byudjeti mablag’lari 
miqdorini jon boshiga moliyalashtirish asosida aniqlash borasida navbatdagi 
qadam bo’ldi.

---

24 
3-javdal