Piramida. Muntazam ko`pyoqlar haqida tushuncha Reja


Agar piramidaning yon yoqlari asos tekisligi bilan o'zaro teng burchaklar hosil qilsa, piramidaning balandligi asosga ichki chizilgan aylananing markazidan o'tadi



Yüklə 0,7 Mb.
səhifə3/4
tarix19.05.2023
ölçüsü0,7 Mb.
#117165
1   2   3   4
Piramida. Muntazam ko`pyoqlar haqida tushuncha

Agar piramidaning yon yoqlari asos tekisligi bilan o'zaro teng burchaklar hosil qilsa, piramidaning balandligi asosga ichki chizilgan aylananing markazidan o'tadi.
I s b o t i. Faraz qilaylik, SABCDE - asosidagi ikki yoqli burchaklari o'zaro teng bo'lgan qandaydir piramida bo'lsin. Bu ikki yoqli burchaklarning chiziqli burchaklarini quramiz. S nuqtadan SK AB perpendikular tushiramiz. Uch perpendikular haqidagi teoremaga ko'ra, OK  AB bo'ladi va  SKO — piramidaning asos tekisligi va  SAB yon yog'i hosil qilgan ikki yoqli burchakning chiziqli burchagi bo'ladi. Natijada  SKO to'g'ri burchakli uchburchak hosil qilindi.
So'ngra piramida asosidagi qolgan ikki yoqli burchaklarning chiziqli burchaklarini qurib, SO kateti va o'tkir burchagi bo'yicha o'zaro teng bo'lgan to'g'ri burchakli uchburchaklarni hosil qilamiz. Bu yerdan, ikkinclii katetlarning ham o'zaro tengligi kelib chiqadi. Demak, K nuqtalar O nuqtadan bir xil uzoqlikda joylashadi va ular piramida asosiga ichki chizilgan OK = r radiusli aylanaga tcgishli bo'ladi.
(piramida asosiga paral­lel kesimlar haqida). Agar piramidada uning asosiga parallel kesim o'tkazilgan bo'lsa:

1) kesim piramidaning asosi va yon qirralarini proporsional qismlarga bo'ladi;
2) kesimda asosga o'xshash ko'pburchak hosil bo'ladi;
3) asos va kesim yuzlarining nisbati piramida uchidan ulargacha bo'lgan masofalar kvadratlari nisbatlari kabidir.
I s b o t i. 1) Teoremaning shartiga ko'ra, o'zaro parallel A1 B1...F1 va AB...F tekisliklar piramidaning yon yoqlari bilan kesishadi va mos kesishish chiziqlari o'zaro paralleldir.

Bundan tashqari, piramidaning S uchidagi tekis burchak-larning tomonlari parallel to'g'ri chiziqlar bilan kesilgan. Fales teoremasiga binoan,  ASB,  BSC,..., FSA burchaklar uchun, mos ravishda,

munosabatlarni olamiz. Bulardan talab qilingan

munosabatlar kelib chiqadi.


2)  A1B1S1 ~ABS yoqdagi A1B1 va AB kesmalarning o'zaro parallelligidan (A1A1 \\AB),  A1B1S1  ABS va, demak,

Endi BSC yoqdagi B1C1 va BC kesmalarning ham o'zaro parallelligidan (B1 \\BC1) LBxC{S~KBCS va, demak,
 B1 C1 S1 ~ BCS
Olingan ikkita proporsiyani taqqoslab,

munosabatni olamiz. Yuqoridagiga o'xshash tahlil o'tkazib,



bo'lishini ko'rsatish mumkin. Bu jarayonni davom ettirib, piramidaning kesimi va asosi tomonlari o'zaro proporsionalligini olamiz:

Kesim va asosning tomonlari parallelligidan, A1B1...E1 va AB...E ko'pburchaklarning mos burchaklari o'zaro teng bo'ladi:

Ko'pburchaklarning o'xshashligi ta'rifidan A1B1...F1 ~AB...F bo'ladi.



  1. Ma'lumki, o'xshash ko'pburchaklar yuzlarining nisbati ularning mos tomonlari kvadratlari nisbati kabidir. Shuning uchun


Faraz qilaylik, 0 va O1 lar piramida OS balandligining mos ravishda, asos va kesim bilan kesishish nuqtalari bo'lsin. Ikkita o'xshash uchburchaklar juftlarini,  A1SO~ ASO va  A1 SB1~ ASB larni qaraymiz. Uchburchaklarning o'xshashligidan,

kelib chiqadi, bundan

bo'ladi. U vaqtda piramidaning kesimi va asosi uchun

ya'ni talab qilingan ifodani olamiz. Teorema isbotlandi.
Faraz qilaylik, ixtiyoriy piramidaning yon yoqlari asos tekisligi bilan o'zaro teng   burchak hosil qilsin. Piramida asosidagi ikki yoqli burchakning chiziqli burchagini yasash uchun piramida­ning S uchidan SK CD kesma va pi­ramidaning SO balandligini o'tkazamiz (20.8- chizma). Uch perpendikular haqidagi teoremaga ko'ra, OK CD va ikki yoqli burchakning chiziqli burchagi  SKO =   bo'ladi. Piramida yon yoqlarining asos tekisligiga proyeksiyalarini yasaymiz. SCD yon yoqning proyeksiyasi  COD dan iborat

bo'ladi. Qolgan proyeksiyalarni ham shunga o'xshash yasaymiz. Yon yoqlarning proyeksiyalari piramidaning asosini ustma-ust tushmasdan va egilmasdan to'ldiradi. Shu sababli, shakl ortogonal proyeksiyasining yuzi haqidagi teoremani qo'llash mumkin:

Shunday qilib, agar piramidaning asosi va asosdagi ikki yoqli burchagi ma'lum bo'lsa, uning yon sirtining yuzi

formula bo`yicha hisoblanar ekan.

Ta`rif. Agar ko`pyoqning barcha yoqlari o`zaro teng muntazam ko`pburchaklar va uning barcha ko`pyoqli burchaklari yoqlarining soni bir xil bo`lsa, bunday ko`pyoq muntazam ko`pyoq deyiladi.


Muntazam ko`pyoqlardan kub va muntazam tetraedr sizga ma`lum.

Muntazam ko'pyoqlarning yana uch turi mavjud. Bular muntazam sakkizyoq (muntazam oktaedr, 78- rasm), muntazam yigirmayoq (dodekaedr, 19-a rasm), muntazam o'nikkiyoq (ikosaedr, 79-b rasm).
Muntazam ko'pyoqlarning aytib o'tilgan beshta qavariq turidan boshqa hech qanday turi mavjud emas (buni qadimiy yunon faylasufi Platon kashf qilgan deb taxmin qilinadi).

Yüklə 0,7 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin