Planetar uzatmalar h’aqida umumiy malumot

Planetar uzatmalar h’aqida umumiy malumot 
 
Tarkibida eng kamida bita qO’zg’aluvchan O’qqa O’rnatilgan tishli g’ildiraklari bO’lgan uzatma 
planetar uzatma deyiladi. Odatda, bunday uzatma markaziy g’ildirak Ι, uning atrofida vodila vositasida 
O’z O’qi bilan h’arakatlanadigan g’ildirak-satellit 2 h’amda asosiy g’ildirak 3 dan tuzilgan bO’ladi (4-
rasm). 
          
 
Planetar uzatmalarning tuzilishi ixcham, bir pog’onada uzatish sonining qiymati katta bO’lganligi 
tufayli turli soh’alarda ishlatilishi mumkin. Masalan, stanoklarda, avtomobillarda aylanma h’arakatni 
qO’shish, ayirish kerak bO’lgan h’ollarda avtomatik ravishda bu h’arakatlarni boshqarish uchun 
shuningdek, nisbatan katta bO’lmagan quvvatlarni uzatish uchun h’amda kinematik mexanizm sifatida 
ishlatilishi mumkin. 
Uzatmalar tarkibida detallarning kO’p bO’lishi va ularni tayёrlash h’amda yig’ishda yuqori 
aniqlik darajasi talab etilishi planetar uzatmalarning kamchiligi h’isoblanadi. 

 
109

Biroq, bu uzatmalarning mavjud afzalliklari tufayli, ulardan mashinasozlik va boshqa soh’alarda 
keng kO’lamda foydalaniladi. 
Planetar uzatmaning kinematikasini aniqlash uchun Villis usulidan foydalaniladi. 
 
Savol va topshiriqlar 
 
1. Tishli uzatmalarda FİK qanday aniqlanadi? 
2. FİK aniqlashda quvvat nimalarga sarf bO’ladi deb h’isoblanadi? 
3. Tishli g’ildiraklarni tayёrlash uchun qO’llaniladigan materiallarni sanab kO’rsating. 
4. Joiz kuchlanishlar qanday h’isoblanadi? 
5. Joiz kuchlanishlarning qiymati materialning qanday xarakteristikalariga bog’liq? 
6. Novikov uzatmasi h’aqida nima deya olasiz?  
7. TO’lqinsimon tishli uzatma qanday tuzilgan? 
8. Planetar tishli uzatmaning tuzilishi va ishlash printsipini aytib bering. 
 
 
26-maruza 
ChERVYaKLİ UZATMALAR 
Maruza rejasi. 
1. Chervyakli uzatmalarning elementlari, xossalari, afzallik va kamchiliklari, geometrik 
O’lchamlari. 
2. Uzatmaning sirpanish tezligi va FİK. 
3. Chervyakli uzatma ilashmasida tasir etuvchi kuchlar. 
 
 
Adabiёtlar. 
 
1.  İvanov M.N. Detali mashin. M., «Vısshaya shkola», 1991g. 198…215 betlar. 
2.  Guzenkov P.G. Detali mashin. M., «Vısshaya shkola», 1986g. 224…236 betlar 
3.  Sulaymonov İ. Mashina detallari. T., «O’qituvchi», 1981y 194…201 betlar. 
4.   Erdedi A.A. va b., Texnik mezanika T., «O’qituvchi», 1987y 378…385; betlar. 
7.  Frolov M.İ. Texnicheskaya mexanika. Detali Mashin. M., «Vısshaya shkola», 1990g., 
239…252 betlar. 
 
8.1 – Umumiy malumot 
 Chervyakli 
uzatma 
bu kinematik juft bO’lib, chervyak va chervyak  g’ildiragidan tuzilgan, 
O’qlari esa O’zaro ayqash h’olatda joylashgan (1-rasm). Ayqashlik burchagining qiymati h’ar xil bO’lishi 
mumkin, biroq amalda, u asosan 90
0 
ga teng bO’ladi. Chervyakli uzatmaning ishlash printsipi vintli 
juftning ishlash printsipi kabi bO’lib, afzalliklari: bir pog’onali uzatmada uzatish soni kinematik 
uzatmalar uchun u = 500 gacha, quvvat uzatadigan uzatmalarda u = 8-80 bO’lib, eng katta qiymat 120 
gacha bO’lishi mumkin; ravon va shovqinsiz ishlaydi; O’z-O’zini tO’xtaydigan qilib tayёrlash mumkin 
(bunday uzatmalarda FİK 50% dan kam). FİK nisbatan kichikligi (η = 0,7-0,92) uzatiladigan quvvatning 
qiymati chegaralanganligi – 50-100 kVt; uzatma tO’xtovsiz ishlaganda qizib ketishi; rangli metallarni 
ishlatilishi bu uzatmalarning kamchiligi h’isoblanadi. 
                                                          
 
 
Lekin shu yuqorida kO’rsatilgan kamchiliklardan qatiy nazar bu uzatmalar mashinasozlik 
sanoatida va xalq xO’jaligida kO’p ishlatiladi. 
 
Chervyakli uzatmalarning uzatish soni qiymatini quyidagicha aniqlash mumkin: