Polietilen quvur va fittinglar

POLIETILEN QUVUR VA FITTINGLAR.
J.R.Cho’liyev dotsent. J.A.Yuldoshev. magistrant.
Qarshi muhandislik-iqtisodiyot instituti
Bizga ma’lumki, hozirgi kunda polimer mahsulotlariga, jumladan polietilen (PE) asosida ishlab chiqariladigan materiallarga bо‘lgan talab kundan-kunga oshib bormoqda. PE smolasini Rossiya va boshqa davlatlardan sotib olinishi esa mahsulot tannarxining yanada oshishiga olib kelar edi. Shu sababga kо‘ra kо‘pgina PE ni qayta ishlaydigan korxonalar о‘z ish faoliyatini tо‘xtatishga majbur bо‘lgan edi. Endilikda Qashqadaryo viloyatda PE smolasi ishlab chiqaradigan yirik sanoat korxonasi о‘zimizning mahalliy xom-ashyolar asosida ishlaydi. Arzon mahalliy xom-ashyo esa bu gazdir.
Qashqadaryo viloyatining “Sо‘rtangazkimyo” majmuasi tomonidan PE smolasi ishlab chiqarilishi yо‘lga qо‘yilgach, u asosida turli xildagi kompozitsion polimer materiallari, shuningdek har xil diametrdagi quvurlar, ular uchun fitinglar, ularning tarkibiga qо‘shiladigan qо‘shimchalar ham ishlab chiqariladi.
Texnologik liniyaning normal ishlashi uchun esa barcha zaruriy narsalar mavjud: xom-ashyo, elektroenergiya, suv, avtotransport yuradigan yо‘l, temir yо‘l, siqilgan havo bilan ta’minlaydigan kompressor zavodi va boshqalar juda yaqinda joylashgan.
Hududning relyefi bir tekis, iqlimi tez о‘zgaruvchandir. Yozning issiq kunlarida havoning о‘rtacha harorati 40-42⁰S ni, qish faslida esa sovuq havoning harorati -1⁰ ni tashkil etadi. Yozning jazirama issiq kunlarida havoning harorati 45-46⁰S gacha kо‘tariladi. Shamolning yillik о‘rtacha esishi 4,5 m/s ni, yillik yog‘ingarchilik miqdori esa 256 mm ni tashkil etadi. Ishlab chiqarish uchastkasi hududida shamolning о‘rtacha esishi (%) quyidagi 1-jadvalda keltirilgan:
1-jadval

Shimol	Shimoliy sharq	Sharq	Janubiy sharq	Janub	Janubiy g’arb	G‘arb	Shimoliy g‘arb
22	19	17	7	19	11	14	21

Termoplastiklar uzoq vaqt davomida sezilarli yuklar qo'llaniladigan ilovalarda tobora ko'proq foydalanilmoqda. Plastik quvurlar, xususan, polietilen quvurlar, suv yoki tabiiy gaz kabi suyuqliklarni tashish uchun quvurlarni shakllantirishda keng qo'llanilishi bilan mashhur. Bunday quvurlar quvur qismlari yordamida alohida quvurlarni bir-biriga ulash orqali amalga oshiriladi. Polietilen kabi organik polimer materiallardan tayyorlangan quvur va quvur qismlarini o'z ichiga olgan shaklli tuzilmalar keng tarqalgan bo'lib ma'lum bo'ldi va suyuqliklarni tashish kabi turli maqsadlarda qo'llaniladi. Polietilen materialdan tayyorlangan quvur tizimlari, ayniqsa, bunday tizimlarni ishlab chiqarish qulayligi nuqtai nazaridan ma'qul deb topildi. Misol uchun, quvur qismlari va quvurlarni kimyoviy erituvchilar, yopishtiruvchi vositalar yoki bu qismlarni birlashtirish uchun isitish usullaridan foydalangan holda osongina yig'ish mumkin, masalan, polietilen quvur qismlari polietilenni eritish uchun armatura va quvurni isitish orqali polietilen quvurga ulanishi mumkin. Har bir bo'lakning aloqa qilish joyida yoki yuzasida, so'ngra har bir bo'lakning qizdirilgan yuzalarini birlashtirish va isitiladigan qismlarni sovutish, buning natijasida unitar konstruktsiya tuzilishini ta'minlash uchun polietilenni eritish amalga oshiriladi.

Yuqori bosimli tizimlarda metall quvurlarga afzallik beriladi. Metall quvurlar bilan bog'liq muammo shundaki, u zang yoki korroziyaga moyil. Shuning uchun bugungi kunda yuqori bosimli tizimlar tobora ko'proq plastmassadan ishlab chiqarilmoqda. Plastmassa quvurlar korroziyaga uchramaydi va plastik quvurlarning og'irligi kamayishi o'rnatishni osonlashtiradi. Biroq, plastik quvurlar orasidagi ulanishlar, ayniqsa, ular metall quvurlarga ulangan joylarda muammoli ekanligi isbotlangan.
ADABIYOTLAR RO‘YXATI
1. Toxtamurod Abdurashidov. Plastmassalarni qaytaishlash texnologiyasi. Toshkent 2010.
2. Babayev T. Yuqori molekulyar birikmalar. O`zbekiston 2015
3. A.V.Umarov, G.I.Muxamedov, X.O.Quchqarov. Polimerli kompozit materiallar fizikasi:Namangan 2017.
4. M.A.Askarov, A.S.Rafikov, D.O.Abdusamatova, Polimerlar fizikasi va kimyosi. “Excellent Polygraphy” Toshkent – 2020
5. Xolmuminov A.A., Matyakubov B.M., Salimov Sh.M. Polimerlar fizikasi (Darslik) Toshkent 2020.