Portlatish ishlarini olib borishning umumiy qoidalari

MA’RUZA 12, 13
PORTLATISH ISHLARINI OLIB BORISHNING UMUMIY QOIDALARI.
Kamera va burg'ilash quduqlarining (shu jumladan qozon) zaryadlarini portlatish har bir portlash uchun tuzilgan loyihalar bo'yicha yoki muntazam ravishda portlatish bilan - kameralar joylashgan joylarning haqiqiy ma'lumotlariga muvofiq har bir portlagan seriyalar uchun moslashtirilgan namunaviy loyihaga muvofiq amalga oshiriladi (quduqlar). Qozon shpurlarda, lahimlarda zaryadlarni portlatish, shuningdek tashqi zaryadlarni portlatish pasportlarga muvofiq amalga oshiriladi.
Binolar va inshootlarni buzish, portlatish bilan uloqtirish, metall va metall konstruksiyalarni maydalash, suv osti portlatish ishlari, shuningdek to'g'ridan-to'g'ri aholi punktlarida amalga oshirilgan portlatishlardan foydalanadigan barcha ishlar faqat loyihalar bo'yicha amalga oshiriladi.
Korxonalarda yoppasiga portlashlarni tashkil etish va o'tkazish tartibi Respublika Sanoatхavfsizligi DQ organlari bilan kelishilgan holda yuqori xo'jalik tashkilotlari tomonidan shu kabi shartlar uchun tasdiqlangan namunaviy yo'riqnomada nazarda tutilishi kerak.
Loyihalar portlatish ishlari olib borilayotgan korxonaning bosh muhandisi yoki u bilan kelishilgan holda portlatish ishlarini olib boruvchi tashkilotning bosh muhandisi tomonidan tasdiqlanadi.
Pasportlar kon, shaхta,promisel, va hokazolarning boshlig'i yoki bosh muhandisi yoki portlatish ishlari boshlig'i tomonidan tasdiqlanadi.
Burg'ulash va portlatish ishlarining pasporti har bir lahim uchun tajriba ma'lumotlari asosida tuziladi. Burg'ilash va portlatish ishlari pasporti bilan ushbu uchastkaning (ob'ektning) muhandis-texnik xodimlari, shuningdek burg'ulash va portlatish ishlarini bajaradigan xodimlari tanishishlari kerak. Shunga o'xshash sharoitlarda burg'ulash va portlatish ishlarining pasporti umumiy bo'lishi mumkin.

Yoppasiga portlatish deb quyidagicha tusunilishi kerak:

a) er osti ishlarida - shunday portlash, uni amalga oshirish paytida konni (uchastkani) shamollatish va ishni davom ettirish kunlik ishlarni tashkil etishda hisoblashda ko'zda tutilganidan ko'proq vaqt talab etadi;
b) ochiq konlarda - zaryadlangan zariyadlarning zariyadlanayotgan lahimning uzunligidan qat'i nazar, umumiy portlovchi tarmoqqa o'rnatilgan bir nechta quduq, qozon yoki kamerali zaryadlarni, shuningdek 10 m dan oshiq kon lahimlarida bitta zaryadni bir vaqtning o'zida portlatish.
Pasportlarda quyidagilar bo'lishi kerak:
a) portlashning turli vaqtlarida tutashgan shpurda zaryadning portlashi yoki ta'sirlanishini istisno qiladigan shpurlar joylashish sxemasi; shpurlarning soni va ularning chuqurligi; zariyadlarning miqdori, portlovchi moddaning nomi va portlatish vositalari; bir vaqtning o'zida portlatilishi mumkin bo'lgan bunday sonli shpurlarlarning zaryadlanishini va ularni portlatish ketma-ketligini hisobga olgan holda portlashlar seriyasining soni; tiqinlash materiali (agar mavjud bo'lsa) va uning hajmi;
b) portlatish ishlari olib boriladigan hududdagi xavfli zonaning radiusining portlatilgan tog 'jinslari parchalari uchishining odamlarga zararli ta'siri bo'yicha radiuysi o’lchami (talab ochiq ishlarga taalluqlidir);
c) portlash paytida portlovchi va ishchilarning boshpana joyi ko'rsatilishi;
d) zaboyni shamollatish vaqti (talab er osti ishlariga taalluqlidir);
e) хavfsizlik postlarini joylashtirish bo'yicha ko'rsatmalar (talab ochiq ishlarga tegishli).
Shaxtaning bosh muhandisi (karer va boshqalar), pasportni tasdiqlagan shaxs yoki uchastka(smena) boshlig’ining ruhsati bilan ba'zi holatlarda kon va geologik va boshqa sharoitlarning o'zgarishi sababli, pasportdan bir martalik chetga chiqish, PM iste'molini kamaytirishga qaratilgan portlatish ishlariga yo'l qo'yiladi.
Portlatish ishlarini olib boradigan joy xavfsizlik texnikasi qoidalari talablariga qat'iy muvofiq ravishda tayyorlanmagan holatlarda, portlatish ishlarini portlatuvchi, usta- portlatuvchilar tomonidan portlatish ishlarini bajarish (yoki ularning bajarilishini talab qilish) taqiqlanadi.
Burg'ilash va portlatish ishlarini bajarish uchun pasport tuzish uchun kerakli ko'rsatkichlarni, shuningdek ma'dan konturini pasportda ko'zda tutilgan holatga keltirish, pog’onaning tepa qismi ortiqcha chiqqanlarini olib tashlash, zaboyni tekislash, kon lahimi tag qismini buzish uchun mo'ljallangan portlash ishlarini bajarish, tajribali portlatish va . konni qayta ishlashda ishlab chiqarishni kengaytirish va nogabaritlarni yo'q qilish uchun pasportsiz burg'ulash va portlatish ishlarini ushbu qoidalar talablariga qat'iy muvofiq ravishda amalga oshirishga ruxsat beriladi.
§ 165. Portlatish ishlari boshlanishidan oldin xavfli zonaning chegaralari o'rnatilishi kerak. Er yuzasidagi ushbu chegaralar belgilar bilan belgilanishi kerak.
§ 166. Xavfli zonaning chegaralarida portlatish ishlari paytida xavfsizlik postlari o'rnatilishi kerak. Qo'riqlash xizmatidan yoki yaxshi o'qitilgan ishchilardan portlatish ishlari olib boriladigan barcha yo'llar (yo'llar, so’qmoqlar, lahimlar) doimiy nazorat ostida bo'lishini nazarda tutib tashkil etilishi kerak; kunduzgi yuzada joylashgan har bir post unga tutash postlarning ko'rish masofasida bo'lishi kerak.
Er osti ishlarida, shpurlarni zariyadlamasdan oldin, portlash ishlari olib boriladigan zaboylarga yaqinlashish mumkin bo'lgan joylarda xavfsizlik postlarini o'rnatilishi kerak. Ba'zi hollarda, Sanoat xavfsizligi DQ sining mahalliy organlarining ruxsati bilan,хavfli zonaga tarmoqni ulash boshlangandan keyin ogohlantiruvchi belgilar qo’yilib , xavfli zonaning chegaralarida portlashdan oldin postlarni joylashtirishga ruhsat etiladi.
Gazli portlash mahsulotlari yo'naltirilgan chiqadigan shamollatish oqimi bilan ishlaydigan joylarda postlar o'rnatilmaydi. Ushbu lahimlarni taxtalar bilan to'sib qo'yishi kerak, unda ularga kirish taqiqlangan aniq yozuv joylashtirilgan. Portlatish ishlari tugagandan so'ng va ishxonalarning to'liq shamollatilishi natijasida ko’rsatkich va yozuvlar olib tashlanadi.
Ba'zi hollarda shaxta (kon) bosh muhandisining yozma ruxsati bilan chiqayotgan havo oqimi yo’nalishiga postlarni qo’yishga ruxsat beriladi, bunda portlash mahsulotlari bor joydan o’tayotganda qo'riqchilar nafas olishi qutkargichlarga o’tkazilishi shart.
§ 167. Portlash ishlarini bajarishda kunduzi va er osti ishlarida tovushli va yorug'lik signallaridan foydalanish kerak. Ovoz bilan signal berish taqiqlanadi.
Tovush signallari aniq eshitilishi kerak, yorug'lik signallari esa xavfli zonaning chegaralarida aniq ko'rinib turishi kerak.
Tovush signallari portlatuvchi (usta portlatuvchi) tomonidan va bir vaqtning o'zida bir nechta portlatuvchilar ishlayotganda, portlash boshqaruvchisi (katta portlatuvchi) tomonidan quyidagi tartibda beriladi (§ 603-bandda nazarda tutilgan hollar bundan mustasno):
1) birinchi signal ogohlantirish (bir uzun). Zariyadlash va portlatish bilan shug'ullanmagan barcha odamlar texnik nazorat хodimi tomonidan xavfli hududdan tashqarida yoki portlash uchun mas'ul bo'lgan shaxs tomonidan oldindan belgilangan xavfsiz joyga olib chiqilishi kerak va xavfsizlik postlari mumkin bo'lgan kirish joylarida joylashtirilishi kerak.
Ayni paytda portlatish maydoniga yaqinlashishga faqat ochiq kon ishlarida va konlarda bo'ladigan yoppasiga portlatishlar paytida va faqat portlatish ishlarini olib borishni nazorat qiluvchi shaxslarga ruxsat berilishi mumkin.
Zariyadlash bilan bog'liq bo'lgan shaxslarni zariyadlash tugagandan keyin va shu ishlar bilan band shaхslarni хavfli zonadan olib chiqish bo'yicha ishlarni tugatgandan so'ng, portlatuvchilar elektr portlovchi tarmoqni o'rnatadi, shuningdek, uning ishlashga yaroqliligini xavfsiz joydan tekshiradi;
2) ikkinchi signal - jangovar signal (ikkitasi cho’ziq).
Ushbu signalda portlatuvchilar olov o’tkazgich shnurlarni yoqib, pana joylarga yoki xavfli zonadan tashqariga chiqib ketadi va elektr portlaganda ular tokni qo’shadi;
3) uchinchi signal – portlatish ishlari tugaganligi (uchta qisqa) - portlash joyini tekshirgandan so'ng beriladi va portlatish ishlarining tugashini anglatadi.
Er osti ishlarida, ikkinchilamchi portlatish paytida, sirenani uzluksiz chalish bilan birinchi va ikkinchi signallarni "ishlar tugaganligi" signalini majburiy etkazib berish bilan birlashtirishga ruxsat beriladi (odamlarni olib chiqish va xavfsizlik postlarini o'rnatish sirena chalinguncha qadar amalga oshiriladi).
Kamera, quduq va qozon zaryadlarini portlatishda, zariyadlash uzoq vaqt talab qilganda, ushbu ishlarni bajarish bilan bog'liq bo'lmagan barcha shaxslarni shaypatronlarni zariyadga joylashtirish boshlangunga qadar xavfli zonadan olib chiqmasliklariga yo'l qo'yiladi. Kapsulasiz portlatishda , portlovchi tarmoqni o'rnatish boshlanishidan oldin, ushbu shaxslar eng yaqin zaryaddan kamida 50 m radiusda bo'lishlari va faqat II guruhdagi portlovchi moddalardan foydalanishlari kerak.
Signallarning usullari, chalinish vaqti va maqsadi ushbu korxonaning barcha ishchilari va xizmatchilari, shuningdek, signallari va ularning maqsadi tasvirlangan taxtalarni namoyish qilish orqali eng yaqin hudud aholisi e'tiboriga etkazilishi kerak.
168-§. Portlash joyiga ishchilarga ruхsat berishda ushbu smenada portlatish ishlari uchun mas'ul bo'lgan texnik nazorat хodimi tomonidan ruxsat beriladi, faqat usta yoki uning nomidan portlatuvchi yoki brigadir tomonidan portlatish joyda ish olib borib xavfsizligi tekshirilgandan keyin.
Usta-portlatuvchi tomonidan portlatish ishlarini bajarishda, ishchilarni keyingi ishlar uchun portlash joyiga ruhsat berishda usta portlatuvchi tomonidan ruxsat beriladi.
Agar portlatilgandan keyin zaboy oldida portlovchi moddalarning portlatilmagan qoldiqlari topilsa, ularni yig'ish va omborga topshirish kerak. Ochiq ishlarda ushbu qoldiqlarni ushbu qoidalarning VII bo'limi talablariga muvofiq yo'q qilishga ruxsat beriladi.
§ 169. Portlatish uchun ajratilgan vaqt davomida portlatuvchi (usta-portlatuvchi) tomonidan portlatilgan zaryadlar soni shu qoidalarning barcha talablariga qat'iy rioya qilinadigan darajada bo'lishi kerak.
Portlatiladigan zariyadlar soni vaqtni kuzatish bilan belgilanishi va barcha holatlarda, shu jumladan, shu kabi sharoitlarda korxonaning bosh muhandisi tomonidan tasdiqlanishi kerak.
170-§. Alohida hududlarda portlatish uchun tayyorlangan zaryadlar soni bir vaqtning o'zida portlatilishi bilan bir xil bo'lishi kerak. Zaryadlarning portlashi ularni tayyorlashdan so'ng darhol yoki portlash ishlarini tashkil etish jadvaliga muvofiq amalga oshirilishi kerak.
§ 171. Zariyadni joylashdan oldin shpurlar burg'ulash zarralari va changdan yaxshilab tozalanishi kerak.
§ 172. Zariyadlashda yog'ochdan yasalgan zariyadlagichlardan yoki uchqun chiqarmaydigan boshqa materiallardan foydalanishga ruxsat beriladi.
Portlatgich kapsyul-detonatorni zaryadga sochma holatda yoki qutilarga joylashtirish taqiqlanadi.
§ 173. Shaypatron shpur og'zidan birinchi navbatda joylashgan bo'lishi kerak. Elektr detonatori shaypatronining shpurning og'ziga yaqinroq joylashtirilishi kerak, shunda elektr detonatorining gilzasining pastki qismi quduqning pastki qismiga yo'naltiriladi.
Shaypatronlarni , birinchi navbatda, shpurning pastki qismidan elektr detonator bilan joylashtirishga ruxsat beriladi; elektr detonator gilzasining pastki qismi quduqning og'ziga yo'naltirilishi kerak. Portlatish vaqtida teskari boshlash imkoniyati korxonalar rahbarlari tomonidan Sanoat xavfsizligi DQsining mahalliy organlari bilan kelishilgan holda belgilanadi.
§ 174. Shaypatronlarni yoqish naychalarining o't o'tkazuvchi shnuriga, elektr detonatorlari simlariga yoki detonatsiyalovchi shnurda tushirish taqiqlanadi. Ushbu talab 2 m gacha chuqurlikdagi shpurli zariyadlarni o'rnatish uchun qo'llanilmaydi, shaypatronlarini olov o’tkazgich shnur bilan o'rash, olov o’tkazgich shnurini bog'lash va sindirish va hk. taqiqlanadi.
175-§. Ko'mir massasini uzaytirilgan va yo’naltirilgan zariyadlar bilan 5 m dan ortiq uzunlikdagi burg'ulash quduqlari va shpurlar yordamida oldindan yumshatishda va gidravlik tiqinlaganda qo’shimcha portlatish vositasi sifatida shpur(skvajinadan)dan yoki chiqarilmasdan detonatsiyalovchi shnurdan foydalanishga ruхsat etiladi.
§ 176. Yo’naltirilgan zaryadlar bilan portlatilganda zaryadning har bir qismiga faqat bitta shaypatronni qo'yish mumkin. Shaypatronlar zariyadga ehtiyotkorlik bilan kiritilishi kerak. Zariyadlash paytida shaypatronlarni qalinlashtirish, shuningdek engil zarbalar bilan ularni urish taqiqlanadi.
§ 177. Olov o'tkazuvchi shnur yoki detonatsiyalovchi shnurlarni, shuningdek shaypatronlarga yoki zaryadlarga kiritilgan elektr detonatorlarning simlarini sug’urib olish yoki tortib olish taqiqlanadi.
178-§. Zaryadlardan chiqarilgan olov o'tkazuvchi va detonatsiyalovchi shnurlarning uchlarini o’rab qo’yish taqiqlanadi.
179-bo'lim. Quduq va shpurlarni tiqinlashda yirik bo’lakli va yonuvchan materiallardan foydalanish taqiqlanadi. Torfni portlatishda torf massasini tiqinlash moddasi sifatida ishlatishga ruxsat beriladi.
§ 180. Tiqinlash juda ehtiyotkorlik bilan bajarilishi kerak. Shaypatronning zaryad bilan bevosita aloqada bo'lgan qismini zichlashtirish yoki shaypatron ustiga tiqinlagichdan tashlash taqiqlanadi. Nishabli yoki vertikal shpur va quduqlardan foydalanganda tiqinning birinchi qismlari kichik bo'lishi kerak.
§ 181. Ochiq ishlarda va gaz yoki chang uchun xavfli bo'lmagan shaхtalarda(konlarda) tiqinsiz portlatish zaryadlarini qabul qilishning maqbulligi Ushbu qoidalardan § 53, 54 da nazarda tutilgan xavfli zonaning radiusini hisobga olgan holda korxonaning bosh muhandisi tomonidan belgilanadi.
182-bo'lim. Momaqaldiroq paytida er yuzasida va er shaхta stvollarini er yuzasidan o’tishda portlatish ishlarini bajarish taqiqlanadi. Agar elektr portlashi paytida sxema momaqaldiroq boshlanishidan oldin o'rnatilgan bo'lsa, u holda momaqaldiroqdan oldin portlatish , yoki mahalliy simlarni markaziy simdan ajratish, uchlarini ehtiyotkorlik bilan ajratish va odamlarni xavfli zonadan tashqariga chiqarish kerak .
183-bo'lim. Portlash ishlarini etarli darajada yoritilmagan holda va tungi vaqtda ish joyini va xavfli zonani etarlicha yoritmasdan amalga oshirish taqiqlanadi.
Kuchli tuman yoki qor bo'roni bo'lgan taqdirda, ishning xavfsizligini ta'minlash uchun qo'shimcha choralar ko'rish kerak (xavfsizlikni kuchaytirish, qo'shimcha aloqa va boshqalar).
§ 184. 2 m dan ortiq balandlikda zariyadlashga faqat narvon, platforma, mustahkam panjara, teleskopik maydoncha yoki xavfsizlik kamariga ega arqonlar ishlatilgan taqdirda yo'l qo'yiladi.
Portlatilib qulatilgan tog’ jinslari uyumidan katta o'lchamdagi nogabarit tog’ jinslarini maydalash uchun portlatishda , zariyadlash, tarmoqni ulash va shnurlarga olov yoqish (olovli usulda) faqat qulatilgan tog’ jinslari uyumi bo'ylab yuqoridan pastga qarab ruхsat etiladi.
185-bo'lim. Portlatuvchilar (katta portlatuvchi ) ish paytida korxona tomonidan berilgan soat bilan ishlashi shart. Guruh bilan portlatishda faqat katta portlatuvchi soatga ega bo'lishi mumkin.
§ 186. Portlashdan keyin hosil bo'lgan va ishchilar uchun xavf tug'diradigan osilib qolgan joylar texnik nazorat хodimi nazorati ostida darhol olib tashlanishi kerak; agar ularni tezda yo'q qilishning iloji bo'lmasa, xavfli joylarda ogohlantiruvchi belgilar qo’yilishi kerak.
§ 187. Agar ochiq usulda ish olib borishda portlamay qolgan zariyad (yoki unga shubha) aniqlansa, portlatuvchi zudlik bilan portlatilmagan zaryad yoniga o'ziga xos belgi qo'yishi kerak, va er osti sharoitida zaboyning yuzini belgilab qoyishi va har ikkala holatda ham bu haqda rahbarga xabar berishi kerak, yoki uning o'rnini bosuvchi shaхsga , smenadagi texnik nazorat qiluvchi shaxsga хabar berishi kerak.

Nogabaritlarni bartaraf etish bilan bevosita bog'liq bo'lgan ishlar portlatish ishlari boshlig'i, uchastka boshlig'i yoki smenada nazorat qiluvchi shaxs ko'rsatmasi bilan amalga oshirilishi kerak.

Portlamay qolgan zariyadlar bor joylarda ularni yo'q qilish bilan bog'liq bo'lmagan har qanday ish taqiqlanadi.
Agar portlatish ishlari usta portlatuvchi tomonidan amalga oshirilsa, portlamay qolgan zariyadlarni u darhol yo'q qilishi kerak. Bunday holda, agar portlamay qolgan zariyadlarni yo'q qilish imkoniyati bo'lmasa, usta portlatuvchi bu haqda avval portlash sodir bo'lgan zaboyni yopib belgilagan holda portlatish ishlari rahbariga yoki uni almashtiradigan shaxsga smenali texnik nazorat хodimiga xabar berishi shart.
Potrlamay qolgan zariyadlarni keyinchalik bartaraf etish texnik nazorat xodimining ko'rsatmasi va ishtirokida amalga oshirilishi kerak.
Potrlamay qolgan zariyadlarni bartaraf etish bo'yicha ishlarni ma'lum bir smenada bajarish mumkin bo'lmagan hollarda, ushbu ishlarni davom ettirishni unga berilgan nariyad-yo’llanma buyurtmasida tegishli belgi bilan keyingi smenaning portlatuvchisiga (usta-portlatuvchisiga) ishonib topshirishga ruxsat beriladi. Bunday holda, ishchilarni zaboyga kiritishga potrlamay qolgan zariyadlarni bartaraf etish bo'yicha ishlarni bajaradigan smena boshlig'i tomonidan ruxsat berilishi mumkin.
§ 188. Agar potrlamay qolgan zariyadda elektro-detonatorlar bo'lgan bo'lsa va ularning simlari topilgan bo'lsa, ularni zudlik bilan qisqa tutashtirish kerak.
§ 189. Texnik xususiyatga ega bo'lgan sabablarga ko'ra (portlovchi tarmoqning tuzatib bo'lmaydigan buzilishi va boshqalar) zariyadlarni portlatish mumkin bo'lmagan barcha hollarda, ushbu zariyadlarni portlamay qolgan deb hisoblanishi kerak.
190-§. Smena tugagandan so'ng har bir portlamay qolgan zariyad "Portlash ishlari paytida portlamay qolgan zariyadlarni qayd etish jurnalida va ularni yo'q qilish vaqtida" qayd etilishi kerak (12-ilova).
191-bo'lim. Shpurlarning portlamay qolgan qismini PM qoldiqlari bor yoki yo'qligidan qat'i nazar ularni burg'ulash har qanday holatda ham taqiqlanadi.
§ 192. Portlamay qolgan tashqi zaryadni yo'q qilish uchun ular komilgan materialining bir qismini qo'l bilan ehtiyotkorlik qilib olib tashlashga, yangi shaypatronni yoki olov uzatuvchi naychasini portlamay qolgan zaryadga qo'yishga, zariyadni yangidan berkitishni tiklashga va odatdagidek portlatishga ruxsat beriladi. .
§ 193. Ishdan chiqqan quduq zaryadlarini yo'q qilishga, zaryadlarni portlamay qolgan shpurli zariyadlar bilan parallel ravishda burg'ulangan yordamchi shpurlarda 30 sm dan yaqin bo'lmagan masofada - quduq zaryadlari usuli va 50 sm - portlash orqali yo'q qilinadi. Yordamchi shpurlarning soni va ularning joylashuvi texnik nazorat хodimi yoki usta portlatuvchi tomonidan belgilanishi kerak va bunday shpurlarning yo'nalishini aniqlash uchun shpurning portlamay qolgan tag qismi tiqinlash materialini shpurdan 20 sm gacha yuzidan kavlab olishga ruxsat beriladi.
Gaz yoki chang uchun xavfli bo'lmagan ma'dan ishlarida, potlamay qolgan zaryadlardan , ammo ochiq bo'lmagan zaryaddan chiqadigan elektr detonator simlari aniqlanganda, eng kam qarshilik ko’rsatgichi pasaymagan, potlatuvchiga (usta-portlatuvchiga) xavfsiz joydan shu maqsadda qabul qilingan qurilmalar bilan, elektr detonator tok ko'prigining o'tkazuvchanligini tekshiring va potlamay qolgan zaryadni odatdagi tartibda portlatishga ruxsat beriladi.
Eslatma. Gaz uchun xavfli bo'lmagan yoki ichilgan konlarda (ko'mir konlaridan tashqari) va portlash tiqinsiz amalga oshirilgan ochiq ishlarda, shpurga yoki quduqqa qo'shimcha shaypatronni kiritish orqali potlamay qolgan zaryadlarni portlatishga ruhsat beriladi.
§ 194. Suv monitorlari o'rnatilgan zboylarda portlatuvchi (usta portlatuvchi) va texnik nazorat хodimi bo'lgan shaxs nazorati ostida suv oqimi bilan burg'ulash quduqlaridagi potlamay qolgan zaryadlarni bartaraf etishga ruhsat etiladi. Potlamay qolgan zaryadlarni zudlik bilan bartaraf etish paytida zabo’yda odamlar bo'lmasligi kerak va potlamay qolgan zaryadlarni bartaraf etish uchun suvni ishga tushirish masofadan turib amalga oshirilishi kerak. To'g'ridan-to'g'ri potlamay qolgan zaryadlarni bartaraf etish joyida loyqa suvdan saypatrondan elektr detonatorni olish uchun choralar ko'rilishi kerak.
§ 195. Potlamay qolgan zaryadlarni bartaraf etish mo'ljallangan zaryadning portlashidan so'ng, portlatuvchi (usta-portlatuvchi) portlatilgan massani sinchkovlik bilan tekshirishi va potlamay qolgan zaryadlardan aniqlangan barcha PMni to'plashi shart. Shundan keyingina, ishchilarga PM qoldiqlari yo'qligi aniqlandan keyingina ehtiyotkorlik choralari bilan tog’ jinslarini qo’lda tozalashga ruxsat berilishi mumkin.