Presentation Title

Presentation Title

Muhammad Al XOrazmiy nomidagi TATU Qarshi filiali TT va KT 

Fakulteti TT-11.22 guruh talabasi

 Ibragimov Og’abekning

Din tarixi fanidan bajargan

8-mustaqil ish

Reja:
1."Islom" dini va ularning manosi.
2."Ehli Sunna" mazhabi haqida ma'lumot.
3."Shia" mazhabi haqida ma'lumotlar.
4."Sufizm" diniy yo'nalish haqida.
5."Salafiyya" va "Wahhabizm" mazhablari haqida ma'lumotlar.
Islom dini, boshqa diniylarga nisbatan yangi bo'lishiga qaramay, insan hayotining asrlar davomida bo'lgan eng katta dinlardan biri hisoblanadi. Islomning asosiy manbalari uchta: Qur'on, Hadis va Ijma.
Qur'on, Islomning muqaddas kitobi hisoblanadi va allaqachon arab tili bilan yozilgan bo'lib, 114 suraga va 6236 oyatga bo'lingan. Qur'onning nazil bo'lishi, 610 yilda Muhammad bin Abdullodga (sallallohu alayhi va sallam) paydo bo'lgan va 23 yil davomida butunlay tarqaldi.
Hadislar, Muhammad sallallohu alayhi va sallamning nutqiga asosan yozilgan va onun fikr va amallariga oid ma'lumotlar hisoblanadi. Hadislar Muhammad sallallohu alayhi va sallamning mukofoti asosida o'qiladi.
Ijma, Islom dinida muxlislar, Islomiy qonunlar to'g'risidagi fikr-maqolalarini ijtimoiy ravishda o'rganishadi va bu fikrlar to'plami Ijma deb nomlanadi.
Islom, shariyat qonunlariga amal qilishni, jamiyatni ijobiy yo'ndashiga qaratadi va qo'shma hayotida insonlarga uning erkinliklarini ta'minlash maqsadini oladi. Islomda 5 ta amalga e'tibor qilinishi kerak, bu ular "panjatan" deb ataladi: shahoda, namoz, zakot, roza va hadj.
Islomning manosi "tovush" yoki "ittifoq" deb tarjima qilinadi. Islom dini, insonning yaratilishi, o'z vazifalari va dunyoda va ahiratda qilishi kerak bo'lgan amallari to'g'risidagi yagona rivojlangan diniy-tarixiy qonunlar to'plamidir. Islom dini, insonlarga qulon bo'lishni yoki boshqa insonlar bilan janglashni ta'qiqlamaydi. O'ziga xos yuksak maqsadlar, aql, shoirlik va adabiyotning ko'rsatilishi ham Islom dinida ahamiyatga ega hisoblanadi. Islom dini, insonning ijtimoiy hayotini tuzatishda, jamiyatning huquq va erkinliklarini himoya qilishda, baxt, saodat va dunyo va ahiratda muvaffaqiyatga erishishda katta ahamiyatga ega bo'lib, unga e'tibor keltirilishi kerak.
Ehli Sunna, Islom dinida Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va sallamning yolg'iz yaxlitligini, ularning ijtimoiy va diniy hayoti, ularning qonunlariga to'g'ri kelishini va ushbu qonunlarga amal qilishni yaxshi ko'rganlar to'plami hisoblanadi. Bu mazhabga Ommaviy va Abbasiy davlatlari davrida eng katta ahamiyat berilgan. Ehli Sunna va Jamaat, Ommaviy davrida yuzaga kelgan va "Ehli Sunna va Jamaat" atrofiy nomini olingan qurulus tashkil etgan. 
Ehli Sunna muxlislari, Qur'on, Hadis va Sahaba ashabining fikrlari, ijtimoiy hayoti, ashablarning amaliyoti va ularning izhor etgan ijodiy qarashlari to'g'risidagi fikrlarni muvofiqlashganlar hisoblanadi. Bu mazhabda Sufizm, Aqida, Fiqh va Usul al-Fiqh kabi fanni yo'nalishlar mavjud. 
Ehli Sunna va Jamaatda Qur'on va Hadislarga amal qilish, farz ibodatlarni amalga oshirish, Islomiy qonunlarga amal qilish, ta'zim va hurmat qilish, yorliqqa qarshi kurashish va aqlni foydali yo'nalishda ishlatishga e'tibor beriladi. 
Ehli Sunna va Jamaatda ummatning yiriklariga qarshi kurashish va ularga hurmat ko'rsatish kabi yirik axloqiy huquqlar o'z ichiga olgan. Bu mazhabda Muhammad sallallohu alayhi va sallam, tashqi qiyofa tayyorlovchilari, sahabalar, Tabi'in va Tabi' at-Tabi'in sahobalari kabi yirik insonlar yirik hurmat ko'rsatiladi. 
Ehli Sunna va Jamaat, Islomning eng katta mazhablari hisoblanadi va dunyoda ko'pgina musulmonlar bu mazhabga muvofiq amal qilishadi. Mazhabning eng katta firqalari shafi'iy, malikiy, hanafiy va hanabaliy firqalaridir. 
Ehli Sunna va Jamaat, islamdagi kerakli manbalardan foydalanishni, qonunlarga amal qilishni, Ijma va Kiyos kabi amaliyotlarni amalga oshirishni yaxshi ko'radi. Bu mazhabda aqliy-yorliq qarashlarning yanada mustahkam qilinishiga e'tibor beriladi.
"Shia" (yoki "Shi'at Ali") mazhabi Islom dinida, Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va sallamning yolg'iz o'g'li Ali ibn Abi Talibning (radiyallahu anhu) davlati yirikligiga taraqqiyotini yaxshi ko'rgan va unga xizmat qilganlar hisoblanadi. Shia mazhabining eng muqaddas kitobu Al-Kafi hisoblanadi. 
Shia, "Imam"lar deb ataladigan o'limdan keyingi Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va sallamning yirik yoshidagi yolg'onchilari yoki ayol qarindoshlari (radiyallahu anhum) o'rtasidagi o'zaro munosabatlari boyicha yuzaga kelgan. Bu yoshidagi yolg'onchilar (Imamlar) Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va sallamning og'irlikda aytilgan rivoyatlari boyicha jamiyatlariga rahbarlik qilganlar hisoblanadi.
Shia mazhabida Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va sallamning yolg'iz o'gli Ali ibn Abi Talib (radiyallahu anhu) yaxshi ko'rilgan. Bu esa, o'z navbatida, Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va sallamning oilasining davlatiga xizmat qilgan va ularning kushnashinlari bilan yaxshi munosabatlarga ega bo'lgan nufuzli xodimlardan biri edi. Shia mazhabiga ko'ra, Ali ibn Abi Talibning Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va sallamdan keyingi davlati yirikligi, onun Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va sallam tomonidan tayin qilingan vaqtni davom ettirishiga sabab bo'lgan.
Shia mazhabida, Imamlar paytida bo'lgan o'zaro munosabatlar, ularning ilmiy-falsafiysaviy qarashlari va uning tarixi asoslari kabi mavzular keng ko'zdan kechiriladi. Ayni paytda, "Ijtihad" va "Taqleed" kabi amaliyotlar ham keng tarqalgan mavzular hisoblanadi.
Shia mazhabining katta firqalari "Ithna Ashariyyah" (yoki "Twelvers"), "Ismailiyyah" va "Zaydiyyah" hisoblanadi. Ithna Ashariyyah firqasi, "Imamlar"ning 12 ta paytida bo'lgan munosabatlari bo'yicha yuzaga kelgan. Bu firqaning boshqa yirik xususiyatlari, Ali ibn Abi Talibning oilasiga va Imamlarga mutlaqot berilgan o'ta-mo'taqa hisoblanishi va Payg'ambar Muhammad sallallohu alayhi va s
Sufizm Islom diniy yo'nalishining ma'nolari va amaliyoti o'zaro baholashida turli fikr yo'nalishlari asosida shakllangan. Bu yo'nalishda diniy oqibat bilan cheklangan insonning ruhiyotini taraqqiy etishga harakat qilinadi.
Sufizm, Islom diniy tariqasidan biri hisoblanadi. Bu tariqaning asosiy maqsadi, insonning rabbiga yaqinlashishidir. Bu yo'nalishda, insonning hayotidagi maqsadlarini topish va butunlay amalga oshirishga qaratiladi. Bu yo'nalishda, Islomning asosiy qoidalariga qarshi kelishmasa ham, odatda diniy qoidalardan farqli kelishgan tafsilotlarga ega bo'lish mumkin.
Sufizmning asosiy amaliyoti, tarbiya va tasavvufiy mashg'ulotlardan iboratdir. Bu mashg'ulotlar orqali inson, o'z o'zining haqiqiy o'ziga yaqinlashadi va butunlay foydalanishga harakat qiladi. Bu mashg'ulotlar orqali inson, olam haqiqatiga kirish uchun zarur bo'lgan sabrlarni o'rgangan va onalar bilan muloqot qilish imkoniyatiga ega bo'lib, rozi bo'lgan har qanday narsani amalga oshirishni xohlaydi.
Sufizmning eng mashhur shaxslari, jahon mamlakatlaridan ko'p ta insonni ilhomga solgan doston va shoir Jaloluddin Rumi, Abu Said ibn Abulkhayr, Amir Kulol, Baha al-Din Naqshband va boshqalardir.
Sufizm, islom dinida muhim ahamiyatga ega bo'lib, u insonni xursand qilish, hayotdan to'liq foydalanish va butunlay o'ziga yaqinlashishni o'rgatadi. Bu yo'nalish, insonning ruhiyotini taraqqiy etish uchun juda kerakli amallarni o'rgatadi va insonni ilhomga soladi.
"Salafiyya" va "Wahhabizm" musulmonlar o'rtasida iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy, va diniy amallarni bajarish usullarini tartibga solgan diniy tafsilotlar va fikr yo'nalishlardir.
"Salafiyya" mazhabi, muhammadiy dinning oldi katta avlodlarining amal qilish usullari va o'ziga xos ijodiyatiga qarshi kelishni ko'rsatadi. Bu mazhabda, diniy amallar, musulmonlar o'rtasida o'tkazilgan avlodlarning amal qilish usullari va rasmlariga qarashni talab qiladi. "Salafiyya"ga ko'rsatiladigan taassurot, "Sahih" hadislarni amal qilishning eng yaxshi usulini talab qilishdir.
"Wahhabizm" esa "Salafiyya"ning bir turi hisoblanadi. Bu mazhabda, diniy amallarning o'zida shirik (bir-biridan boshqalarni ko'paytirish) va bid'at (dinamizning asosiy qoidalari bilan mos kelmaydigan amallar)ni talab qilish, musulmonlar o'rtasida o'tkazilgan qadimgi amallarni rad etish, uning asosiy maqsadlari hisoblanadi. Bu mazhabda, mazhabiylikdan qaytarib, yolg'iz Qur'on va Sunnat amal qilishning zarur bo'lishi e'tirof qilinadi.
"Wahhabizm"ning tashkil etilish sababi, Saudia Arabistonning "Abdul Wahhab"ning "Muhammad ibn Saud" bilan tuzilgan quyidagi davlatlar vaqtida dunyoqarashlariga javob bersa kerak bo'lgan harakatga tayyor bo'lishi hisoblanadi. "Wahhabizm", Saudia Arabistonda rasmiy din bo'lib, uning qoidalar va tushunchalari davlat tomonidan qo'llaniladi.
Salafiyya va Wahhabizm bir-biridan farqli mazhablar hisoblanadi. Salafiyya, amal qilishning uzoq avlodlariga qaytarilishini talab qiladi, Wahhabizm esa mazhabiylikdan qaytarib Qur'on va Sunnat amal qilishni o'zida majburiyat qiladi.