Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya
Крайг Г. Психология развития.С.591-592
Yüklə 12,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 Крайг Г. Психология развития.С.591-592.
355 Unda boshqalar ham uning haqida o‘ylashi, uning tashqi ko‘rinishi- ga qiziqishi, fikrlari, xulq-atvori va hissiyotlariga qiziqadi, degan il- lyuziya paydo bo‘ladi. «Xayoldagi auditoriya» fenomeni egotsentrizm komponentlaridan biri bo‘lib, uni har doim tomoshabinlar kuzatadi, u esa har doim sahnaning o‘rtasida deb ishonadi. 0 ‘smirlik egotsen- trizmining boshqa komponenti bu shaxsiy afsonadir. Shaxsiy afso- na — bu shaxsiy kechinmalarga asoslangan muhabbat, hasad, uyat kabi hislarning o‘ziga xosligiga ishonishdir. Bunday egotsentrizm cho‘qqisi o‘spirinlik davriga o‘tishga to‘g‘ri keladi, bunda teng doshlari bilan o‘z hissiyotlarini bolishish, ular bilan yaqin ishonchli munosabatlarni o‘rnatish orqali barham berish mumkin. Men konsepsiyasi — o‘z-o‘zini anglashning yangi darajasi si fatida katta o‘smirlik davrida yangi markaziy tuzilma hisobla nadi. 0 ‘z-o‘zini anglashning yangi darajasini shakllanishi (o‘zi haqidagi tasavvur, Men konsepsiyasi) o‘z imkoniyatlari va xu susiyatlarini, o‘zining boshqalarga o‘xshashligi va betakrorligini, o‘zini shaxs sifatida bilish ehtiyojidan kelib chiqadi. 0 ‘smirlar- ning o‘zi bilan bogliq kechinmalari ko‘pincha salbiy bo‘ladi. Bu o‘smirning o‘ziga «tashqaridan» qarashiga, kattalarning bahosi va tasavvurlari interiorizatsiyasi qilinishiga bogliq. Ko‘pincha o‘smirlar o‘zlariga salbiy baho beradilar, kamchi- liklarining uzun ro‘yxatiga faqat bitta ijobiy xislat qo‘shiladi. Bu o‘smirning o‘ziga «tashqaridan» qarashiga bogliq, kattalarning salbiy bahosi ortib boradigan va ijobiy baho kamdan kam ko‘rsa- tiladigan tasavvurlari interiorizatsiya qilinadi. 0 ‘smirga o‘zini baholashning shaxsiy mezonlarini ishlab chi qishga, o‘zini «ichdan» ko‘rishga va o‘z yutuqlarini baholash- ga, shaxsining kuchli tomonlariga suyanishga o‘rgatmoq lozim. 0 ‘smirlik davrining oxiriga kelib kuchli o‘z-o‘zini anglash ro‘y beradi. Kattalarning bahosiga taqlid qilish yo‘qolib, o‘z-o‘zini tarbiyalash, o‘z-o‘zini ko‘rsatish, o‘z-o‘zini tasdiqlatish, o‘z-o‘zini namoyon qilishga intilish kuchayadi. , 0 ‘z oldiga kelajakda bajariladigan topshiriqlarni qo‘yishi o‘smirning o‘qish faoliyatiga yangicha ma’no beradi, o‘z-o‘zini 356 namoyon qilish, o‘z-o‘zini takomillashtirish, o‘z-o‘zini rivojlan tirishga o‘tiladi. Ilk o‘spirinlik davriga (15—18) o‘tishdagi inqiroz insonning shaxsiy taraqqiyot subyekti sifatida shakllanishi muam- mosi bilan bog'liq1. 18—21 yoshlarda ijtimoiy-psixologik va shax siy o‘z-o‘zini belgilash tugallanadi. 0 ‘zbekistonlik psixologlarning 0 ‘smirlik davri xususiyatlari borasidagi tadqiqotlariga e’tiboringizni qaratamiz. G.B.Shoumarovning shogirdi D.R.Rahmonovaning « 0 ‘smir- larda qo‘rqinch determinatsiyasi xususiy holatlarining tur li vaziyatlarda rivojlanishi» mavzusidagi ilmiy ishida mehribon- lik uylarida, oilada va mehnat tuzatish koloniyalarida yashovchi o‘smirlarda tadqiqot olib borgan bo‘lib, psixik og‘ishish che- garaviy zonasining uchta, ya’ni dezintegratsiyalashgan, bi ologik va ijtimoiy tarkibiy qismlarini aniqlashga imkon beradi gan qo‘rqinch determinatsiyasi mexanizmlarini yoritib bergan va o‘z ilmiy izlanishlariga tayangan holda shaxslararo muno- sabatlar jarayonida emotsional zo‘riqish tufayli yuzaga keladigan qo‘rqinchning o‘smirlar psixik holatiga jiddiy ta’sir ko‘rsatishini ta’kidlab o‘tgan. Uning fikricha, qo‘rquv fenomenologiyasi uni tashkil etuvchi biologik, ijtimoiy va dezintegratsion komponent- larga bog‘liqdir. Muallif dezintegratsion qo‘rquv deganda o‘smir emotsional sohasiga jiddiy rezonans olib keluvchi xayoliy sub- yektiv idrok etilgan xavf-xatarning shaxsda mavjudligini nazarda tutib, ushbu qo‘rquv biologik hamda ijtimoiy qo‘rquv xususiyat larini va uning darajalarini aniqlashda sababiy omil hisoblanishi- ni ta’kidlaydi2. D.R.Rahmonova qo‘rquvning ijtimoiy-psixologik xususiyatlarini yoritib berar ekan, oiladan tashqaridagi o‘smirlar- da emotsional namoyon bo‘lishiga hamda shaxsning psixik ho- latlari ko‘rsatkichlariga ko‘ra oilada tarbiyalanayotgan o‘smir- Yüklə 12,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|