Psixologiyasi. Pedagogik psixologiya

Inson intellektining rivojlanishi: rivojlanishning davr va bosqichlari.
J.Piaje rivojlanishning uchta asosiy davrlarini ajratgan:
1. Sensomotor intellekt (tugllgandan 1,5 yoshga qadar).
163

---

2. Aniq operatsion (reprezentativ) intellekt (1,5—2 yoshdan 11 
yoshga qadar).
3. Formal (rasmiy) — operatsion intellekt (11—12 yoshdan 14— 
15 yoshga qadar).
J.Piaje har bir bosqichni ikki yo‘l bilan ta’riflaydi: ijobiy 
(oldingi darajadagi tizimini murakkablashishi defferensiyatsi- 
ya (farqlanish) natijasi sifatida) va salbiy (keyingi bosqichlar- 
da bartaraf etiladigan o‘ziga xoslik va kamchiliklar nuqtayi na- 
zarida).
1. 
Sensomotor davr. J.Piaje tafakkur rivojlanishining tadqi- 
qini, hayotning birinchi ikki yilligida bolaning amaliy predmet- 
li faoliyatini tahlil qilishdan boshlaydi. Uning ta’kidlashicha, 
hatto nihoyatda mavhum bilimlar manbayini harakatda qidirish 
kerak, bilim tayyor kocrinishda (sirtdan) tashqaridan kelmaydi, 
inson uni ko‘rishi kerak. J.Piaje o‘zining 3 ta farzandi rivojla­
nishini kuzatib (qizlari Jaklin va Lyusena va o‘g‘li Loran) sen­
somotor rivojlanishning 6 bosqichini ajratgan. Bu tug‘ma me- 
xanizmlar va sensor jarayonlardan (ko‘chirish, refleksiya singari) 
ixtiyoriy atayin qollaniladigan uyushgan xulq-atvor shakllariga 
o‘tish bosqichlaridir.
Bola tug‘ilganidan to 15 yoshga qadar jarohat tuzilishlari va 
his-tuyg‘ular rivojlanishi bilan xarakterlanadi: u ko‘radi, eshi- 
tadi, teginadi, hidlaydi, murakkab va chigal tug‘ma qiziqish bi­
lan amalga oshiradi. Sensomotor intellekt ikkita kichik davrlarga 
ajratiladi: 7—8 oyga qadar go‘dakning o‘z tanasiga markazlashu- 
vi kuzatiladi. 9 oylikdan boshlab fazoviy sohada fazoviy intellekt 
chizmasini obyektivligi sodir bo‘ladi. Maqsadga erishish uchun 
vosita sifatida bola tomonidan ma’lum bir harakatlarni qo‘llani- 
lishi intellekt shakllanishining mezonidir. Shunday qilib, birinchi 
kichik davr oxiriga kelib bolalar o‘zining harakatlari va natijalari 
o‘rtasidagi aloqani kashf qiladilar. J.Piaje topshiriqlari nomini ol- 
gan. Ko‘pincha bu tajribalarni, shuningdek, muvozanatni saqlash 
testi, og‘irlik, uzunlik, hajm, son va boshqa deb ham ataladi. Mo- 
domiki, bunday turdagi barcha topshiriqlar umumiy tamoyillar-
164

---

ga asoslangan ekan, namuna uchun hajmning saqlanish testini 
ko‘rib chiqamiz.