Pul, kredit va banklar

Qog‘oz pullarning muomalaga kiritilishi. Manbalarga ko‘ra, dastlabki qog‘oz pullar X 
asrning  oxiri  XI  asrning  boshlarida  Xitoyda  chiqarilgan.  Xitoyda  qog‘oz  pullar  muomalaga 
chiqishida  mamlakatda  qog‘ozning  kashf  etilganligi  va  bosma  mashinalarining  yaratilganligi 
muhim  ahamiyat  kasb  etgan.  Dastlab  muomalaga  chiqarilgan  qog‘oz  pullar  “erkin  tanga”, 
keyinchalik  “qimmatbaho  qog‘oz  tangalar”  deb  yuritildi,  ular  mamlakatda  erkin  aylanadigan 
to‘lov vositalari bo‘lsada oltin yoki tovarlar bilan ta’minlanmagan edi.  
Qog‘oz pullar kvadrat shaklda bo‘lib, bir tomonida imperatorning nomi va dinastitsiyasi 
haqidagi  ma’lumotlar,  ikkinchi  tomonida  esa  “G‘aznachilik  boshqaruvi  iltimosiga  ko‘ra  qaror 
qilindi,  hukumronlik  qiluvchi  imperator  tomonidan  tasdiqlangan  va  ushbu  yozuv  bo‘lgan  bu 
qog‘oz  tanga  qiymatga  ega  va  haqiqiy  kumush  tanga  qatorida  to‘lovga  qabul  qilinishi  shart. 
Ushbu tartibni buzgan har qanday shaxsning boshi kesiladi” degan mazmundagi so‘zlar bitilgan 
edi.  
Xitoyda  muomalaga  chiqarilgan  qog‘oz  pullarning  hajmi  ortib  ketganligi  va  ularni 
tartibga solish mexanizmlari mavjud bo‘lmaganligi bois juda tez vaqt ichida qadrsizlanib ketadi. 
Natijada 1500 yillarga kelib qog‘oz pullarni muomalaga chiqarish bekor qilinadi.   
Yevropada  dastlabki  qog‘oz  pullar  Stokgolim  banki  tomonidan  1661  yilda  emissiya 
qilingan. Yevropada qog‘oz pullar emissiyasining namoyandalaridan biri shotlandiyalik Djon Lo 
(1671 – 1729) hisoblanadi. Uning ta’limotiga ko‘ra, muomalaga chiqarilgan qog‘oz pullar ishlab 
chiqaruvchilar  faolligini  oshiradi  va  davlatning  xazinasini  to‘ldirishda  juda  qulay  vosita 
hisoblandi. U o‘zining ta’limotini 1716 – 1720 yillarda Frantsiyada o‘zi tashkil etgan bank orqali 
amalga  oshirishga  erishdi.  Biroq,  muomalada  qog‘oz  pullar  haddan  ortiq  ko‘payib  ketishi 
natijasida pullarning qadri tushib ketdi va uning ta’limoti inqirozga yuz tutdi. 
                                                           
2
O‘zbekiston hududida tanga va qog‘oz pullarning chiqarilishi va amal qilishi bilan bog‘liq materiallar 
F.Mullajonovning O‘zbekiston Respublikasi bank tizimi kitobi (–T.: «O‘zbekiston» 2001y. 6 – 27 betlar)dan  
foydalanilgan holda tayyorlandi. 

---