Pul, kredit va banklar

Banklar  bajaradigan  funktsiyasi  (operatsiyalari)  jihatidan  –emission, 
tijorat, investitsion, ipotekali va jamg’arma banklar sifatida tasniflanadi. Emission 
banklar  mamlakat  iqtisodiyotiga  pullarni  emissiya  qilish,  shuningdek,  kredit 

---

muassasalari  faoliyatini  tartibga  solish  va  pul  –  kredit  siyosatini  amalga  oshirish 
bilan shug’ullanadi. Bunday vazifani hozirgi paytda mamlakat Markaziy banklari  
bajaradi. Markaziy banklar bevosita mijozlarga bank xizmatlarini ko’rsatmaydi va 
tijorat faoliyati bilan shug’ullanishi ta’qiqlanadi. 
Tijorat  banklari  mamlakat  bank  tizimi  va  kredit  muassasalari  tarkibidagi 
muhim ahamiyatga ega bo’lgan moliyaviy muassasalar hisoblanadi. Ushbu banklar 
banklar bajarishi mumkin bo’lgan barcha operatsiyalarni bajaradi. 
Investitsion  banklarning  asosiy  faoliyati  passiv  operatsiyalari  natijasida 
shakllantirgan  moliyaviy  mablag’larini  asosiy  ulushini  qimmatli  qog’ozlarga 
investitsiya  qilishdan  iborat  bo’ladi.  Mamlakatda  investitsion  banklar  faoliyat 
yuritishi  uchun  qimmatli  qog’ozlar  bozori  rivojlangan  va  etarli  darajada 
investitsion muhit yaratilgan bo’lishi lozim. 
Ipoteka  banklari  jismoniy  va  yuridik  shaxslarga  garov  asosida  uzoq 
muddatli kreditlar berish bilan shug’ullanadi. Ipoteka atamasi ko’chmas mulklarni 
garovga qo’yish natijasida vujudga keladigan  moliyaviy  munosabat bo’lib,  uning 
o’ziga  xos  xususiyatlaridan  biri  garovga  qo’yilgan  ko’chmas  mulk  kredit  (qarz) 
oluvchining  tasarrufida  qolishidir.  Odatda  ipoteka  banklari  faoliyatining  asosiy 
yo’nalishini  ipoteka  krediti  berishga  qaratilgan  bo’lishi  lozim.  Biroq,  amaliyotda 
ushbu qoida doimo ham o’zining isbotini topmaydi, chunki hozirgi kunda faoliyat 
yuritayotgan ipoteka banklari kredit portfeli tarkibida nafaqat ipoteka krediti, balki 
boshqa  maqsadlarga  yo’naltirilgan  kreditlarning  hajmi  salmoqli  ulushni  tashkil 
etadi. 
Jamg’arma  banklarining  asosiy  mijozlari  jismoniy  shaxslar  bo’lib,  ushbu 
banklarning asosiy faoliyati aholidan muddatli omonatlarni jalb qilishga qaratilgan 
bo’ladi.  Jamg’arma  sifatida  shakllantirilgan  mablag’larni  yirik  tijorat  banklariga, 
savdo va qurilish tashkilotlariga investitsiya va kreditlar ko’rinishida joylashtiradi.