Bunda
m atn
ifodali
o ‘qib
berilgach,
savol-javob
yordam ida o'quvchilar
avlod, shod, obod
so'zlarining
oxirida kelgan
«d»
undoshi o'rniga uning jarangsiz jufti
bo'lgan
«г»
talaffuz qilinishini, a m m o yozuvda
«d»
harfi
bilan yozilishini aytib, tekshirish yo'lini (bunday so'zlar
oxirida qaysi h a rf yozilishini aniqlash uchun shu so'zga
unli qo‘shib o'qilishi kerakligini) eslaydilar. Masalan:
avlod — avlodi, sliod — shodon, obod — obodon
kabi. Ish
quyidagi tartibda davom ettiriladi.
So'z oxirida kelgan jarangli undosh o'rniga
uning
jarangsiz jufti eshitiladigan so'zlarning yozilishini m ustah-
kam lash
m aqsadida
ko'rsatish
d ikta n tin in g
ikkinchi
usulidan ham foydalanish m um kin. Bunda m atn to'liq
yozilmay, balki o'rganilishi lozim bo'lgan mavzuga doir
so'zlargina
(shod, avlod, obod)
yoziladi.
O'qituvchi «Mening Vatanim» she’ri m atn in i bir m arta
ifodali o'qib beradi. So'ng o'quvchilarga o'qitib so'z-
latadi. Matndagi
shod, avlod, obod
so'zlarini doskaga
yozadi. Doskadagi so'zlar ikki-uch o'quvchiga o'qitilgach,
suhbat yordam ida o'quvchilar shu so'zlarning aytilishi
va
imlosini, so'zlarning oxirida qanday h a rf yozilishini
tekshirish yo'lini tushuntiradilar yoki o'qituvchining o'zi
tushuntirib beradi. S hundan so'ng doskadagi so'zlar parda
bilan berkitib qo'yiladi va aytib yozdiriladi. Shu so'zlar
yozib bo'lingach, yozuv taxtasidagi so'zlar ko'rsatiladi,
o'quvchilar yozganlarini tekshiradilar.
Ko'rsatish d iktantini o'tkazish uchun m ustahkam lanishi
ko'zda tutilgan mavzuga doir m atnn i «Ona tili» yoki
«O'qish kitobi»dan, shuningdek, badiiy adabiyotlardan
tanlash ham m um kin.
M a zk ur to 'p lam d a ko'rsatish diktanti uchun tavsiya
etilgan m atn la rd a n o'qituvchi o ‘z o'quvchilarining
bilim
saviyasi, qabul qilish darajasiga qarab foydalanishi, ayrim
m atnlarga ijodiy yondashishi ham m um kin.
Ko'rsatish diktanti o'quvchilarning ko'rish, idrok etish
sezgilari bilan eshituv sezgilarining taraqqiy etishiga
yordam beradi.
10
O ' Z D IK T A N T YOKI YODDAN Y O ZU V D IK T A N T I
O 'z diktant yoki yoddan yozuv boshlang'ich sinflarning
h a m m asida o'tkaziladi. Bu diktant turini o'quvchilar juda
sevib, qiziqib bajaradilar. O 'z diktant uchun sin f o'quv-
chilarining saviyasiga mos kichik bir parcha (yoki
biror
she’riy to'rtlik) tanlanadi. Tanlangan m atn doskaga yozib
qo'yiladi. M atn ni avval o'qituvchi o'qib beradi. Matndagi
bolalar uchun tushunarsiz so'zlarga izoh berib, imloga
doir qoidalar takrorlanadi. Shundan so'ng m atn uch-
to'rt bolaga o ’qitilgach, yod olishlari uchun bir necha
daqiqa vaqt beriladi. O'quvchilar
m atn ni yodlab olgach,
doskadagi m atn berkitiladi. Ular yodlaganlari asosida
yozib bo'lganlaridan so'ng m atn ochiladi. O'quvchilar
yozganlarini
doskadagiga
taqqoslab
tekshiradilar
va
xatosini tuzatadilar. D iktant o'tkazish usulidan ko'rinib
turibdiki. m atn aytib yozdirilmaydi, balki o'quvchilar
m atnni yodlaydilar va mustaqil yozadilar.
Shuning uchun ham u o'z diktant yoki yoddan yozuv
diktanti deyiladi.
O'z diktant
imloga oid m a ’lumotlarni singdirish,
o'quvchilarning og'zaki va yozma nutqlarini o'stirish,
xotiralarini m ustahkam lashga yordam beradi.
«D iktantiar to'plam i»da yoddan yozuv uchun ham
m atn la r berilgan. O'rganilgan
mavzuni m ustahkam lash
m aqsadida «Ona tili» darsligidagi m a tn d a n foydalanib
o'z d ik tant o 'tkazilganda, m atn n i doskaga yozish shart
emas. O 'z diktant o'tkaziladigan m a tn n i uyda yodlab
kelishni topshirish ham m u m k in . O'z diktant yozdirishda
o'qituvchi
quyidagi
qo 'shim ch a
topshiriqlarni
ham
berishi m um kin: m atndagi otlarning tagiga to'g'ri chiziq
chizish, ayrim so'zlarni bo'g'in ko'chirish qoidasiga ko'ra
bo'laklarga ajratib yozish, matndagi fe’llarni aniqlab,
tagiga ikki chiziq chizish va hokazo. O 'z diktant o'quv-
chilarga m atn ustida ishlash m alakasining
shakllanishiga
h am yordam beradi va shu bilan birga ularning xotirasini
m ustahkamlaydi.
n
TA’K ID I Y D IK T A N T
Ta’kidiy diktant uchun tanlang an m atn ni yozdirishdan
oldin o ‘quvchilarga o ‘rganilgan qoidalar eslatilib, ayrim
so‘zlarning yozilishi tushuntiriladi,
sharoit talab qilsa,
ayrim so'zlarni g ram m atik tahlil qilib, um um a n, yozish
jarayonida nim alarga e ’tibor berish kerakligi ta ’kidlanadi.
Shuning uchun ham m azk u r ish turi t a ’kidiy diktant
deyiladi. Ta’kidiy diktant uchun
m atnni «D iktantlar
to ‘plam i»dangina emas, balki «Ona tili», «O'qish kitobi»
darsliklaridan ham tanlash m um kin. C h un ki t a ’kidiy
diktant o ‘tkazishdan bir necha kun oldin o'quvchilarga
yozdiriladigan m atn n i o'qib kelish topshiriladi. Bundan
maqsad
o'quvchilarning
o'rgangan
imlo
qoidalarini
m ustahkam lash, und an am alda foydalanish ko'nikm asini
hosil qilishdir. Ta’kidiy diktant,
m asalan, quyidagi matn
asosida o'tkazilganda, tanlangan m atn bir m arta o'qib
eshittiriladi.
Dostları ilə paylaş: