Q yo‘ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Alisher Navoiy yirik tadbirkor va boshqaruvchi. 
U yirik davlat arbobi, 
buyuk shoir bo‘lish bilan birga yirik tadbirkor va menejer ham bo‘lgan. 
Uning qaramog‘ida yirik qishloq xo‘jaligi ishlab chiqarishi, madrasalar, 
saroylar va boshqa mol-mulk bo‘lib, ulami m a’lum adolatli boshqarish 
tizimini yaratgan edi. Alisher Navoiyning bu xislatlari Oybekning «Navoiy» 
romanida mahorat bilan tasvirlangan.
Xiroj. 
Zahiriddin M uhammad Bobur «Xiroj» masalasida o ‘z ta’limotiga 
ega bo‘lgan. U yerdan olinadigan soliqni (xiroj) ikki toifaga bo‘lgan: 
«muqassam va muvazzar». Birinchisida xiroj hosilning miqdoriga qarab, 
ikkinchi —ekilayotgan yer maydoniga qarab belgilangan. Suv solig‘i ham 
bo‘lib, u hosilning 1/10 qismi darajasida bo‘lgan. Chorva hayvonlari soni 
qancha ko‘p b o ‘lsa, xiroj m iqdori nisbatan kamaytirilib borilgan.
83

---

Savdogarlardan olinadigan soliqlar islom m am lakatlaridan b o ‘lsa 
daromadning 1/20 miqdorda bo‘lgan, 0 ‘rta osiyolik savdogarlardan hatto 
soliq olinmagan ham.
Qo‘shimcha mahsulot. 
Ibn Xaldun ta ’limotida qo‘shimcha mahsulot 
ishlab chiqarish g‘oyasi ilgari surilgan. Uning fikriga ko‘ra, jamiyat zaruriy 
mahsulot ishlab chiqarish bilan cheklansa, u qashshoqlik va qoloqlikdan 
chiqa olmaydi. Jamiyatning rivojlanishi va aholi turmushining ortishi «mehnat 
miqdorining oshishiga», ya’ni qo'shimcha mahsulot yaratilishiga bog‘liq. 
Qo‘shimcha mahsulot yaratilishiga odamlarning mehnat taqsimoti asosida 
ishlashlari asos bo'ladi. Chunki, bunda odamlar bir-birlaridan o ‘rganadi, 
mehnat unumdorligi ortadi. Ehtiyojlarni qondirish mahsulotlaming qiymati 
bo‘yicha almashuvi orqali amalga oshadi. Oo‘shimcha mehnat va ao‘shimcha 
mahsulot almashuvi bozomi vujudga keltiradi. Odamlarning to ‘planib 
(shahar, sanoat mehnati) ishlashlari (mehnat kooperatsiyasi) qo'shimcha 
mahsulot ishlab chiqarishda bosh omildir.