Q yo‘ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov iqtisodiy ta’limotlar tarixi

2. Sotsial-institutsionalizm ta’limoti.
Iqtisodiy ta’limotlar tarixida vujudga kelgan' nazariyalami tahlil qilish 
shuni ko'rsatadiki, ulaming barchasi iqtisodiyotga barqarorlik baxsh etish 
va uning o‘sish sur’atlarini ta’minlashga qaratilgan. Faqat iqtisodchilar bu 
pirovard maqsad uchun omil tanlashda, yondashuvda bir-birlaridan 
farqlanishadi. Ana shunday ta’limotlardan biri sotsial- institutsionalizmdir. 
Unga AQSH olimlari- A. Veblen, J. Kammons, U. Mitchell, J. Gelbrayt, 
R. Xeylbroner, A. Grachi, U. Rostou kabi iqtisodchi-sotsiologlar asos 
solishgan. Ularning umumiy fikri shuki, iqtisodiyotga yangi kuch, o ‘sish 
sur’atlari baxsh etadigan omil institutlardir, ya’ni turli ijtimoiy-iqtisodiy 
muassasalardir. Ular bu institutlarga oilani, korporatsiyani, xayriya 
jamg‘armalarini, iste’molchilar jamiyatini, kasaba uyushmalarini, turli 
klublami, boshqaruvchilar guruhlarini kiritishadi. G o‘yo bu muassasalar 
faoliyatida jamiyatning turli toifalarining urf-odatlari, an’analari, axloqi, 
fe’l-atvori, dunyoqarashlari namoyon bo‘ladi; iqtisodiyot kategoriyalari, 
iqtisodiy munosabatlar ijtimoiy psixologiya ko‘rinishida tahlil qilinadi. Ular 
odamlarning iqtisodiy faoliyatida hal qiluvchi ahamiyat kasb etmaydi, 
mulkiy munosabatlarning o‘rni va roli ham inkor etiladi.
Ushbu ta’limotning «institutsionalizm» deb atalishini XX asr boshlarida 
Amerika iqtisodchisi U. Gamilton taklif etgan. Institutsionalistlar 
sotsiologiyani siyosiy iqtisod bilan bog‘laydilar, iqtisodiy nazariyani 
sotsiologik kategoriyalar bilan bog‘laydilar. Ularning fikriga ko‘ra, 
an’analar, urf-odatlar ijtimoiy - iqtisodiy rivojlanishning birlamchi 
asoslaridir, real iqtisodiy munosabatlar esa ularga nisbatan ikkilamchidir, 
odamlarning tafakkuri, qarashlari, urf-odatlarining ko‘rinishidir.
Sotsial-institutsionalizm tarafdorlari maijinalizm ta’limoti metodo- 
logiyasini, uning asosiy g‘oyalarini tanqid qiladilar va inkor etadilar. 
Ularning fikricha, neoklassik ta’limot iqtisodiy muammolarni tor doira 
bilan cheklaydi, ya’ni faqat bozor iqtisodiyoti o‘z-o‘zini tartibga soluvchi 
mexanizm deb qarab, iqtisodiyotni sotsial munosabatlardan ajratib talqin
143

---