Qaraqalpaqistan meditsina instituti medicinada informacion texnologiyalari, biofizika hám medicinaliq radiologiya kafedrasi

Anakart. Anakart jeke kompyuter degi eń úlken plata esaplanadı. Ol jaǵdayda protsessorni operativ yad menen baylanıstıratuǵın avtomobil jolları - avtobuslar dep ataladı. Protsessor yad yacheykalaridan maǵlıwmatlardı kóshiretuǵın maǵlıwmatlar shinasi, málim yad ketekshelerine jalǵanatuǵın mánzil shinasi hám protsessor programmalardan kórsetpeler alatuǵın buyrıq shinasi ortasında parıq etedi. Kompyuterdiń barlıq basqa ishki apparatları da anakartning avtobuslariga jalǵanǵan. Anakart mikroprotsessorli chipset tárepinen basqarıladı - chipset dep ataladı.
Video adapter. Video adapter - bul anakart jalǵawshılarınan birine ornatılǵan ishki apparat. Birinshi jeke kompyuterlerde videoadapterlar bolmaǵan. Bunıń ornına, video maǵlıwmatlardı saqlaw ushın RAMda kishi maydan ajıratıldı. Arnawlı mikrosxema (video kontroller) videoxotira kletkalarınan maǵlıwmatlardı oqıydı hám olarǵa uyqas túrde monıtordı basqaradi.
Kompyuterlerdiń grafik múmkinshilikleri jaqsılanıwı nátiyjesinde videoydı maydanı tiykarǵı operativ yaddan ajıratıldı hám videokontroller menen birgelikte bólek apparatqa ajıratıldı, ol videoadapter dep ataldı. Zamanagóy video adapterler ózleriniń esaplaw protsessoriga (video protsessor) iye bolıp, bul quramalı suwretlerdi jaratıwda tiykarǵı protsessorga júkti azaytadı. video protsessor tegis ekranda úsh ólshemli suwretlerdi qurıwda ásirese zárúrli rol oynaydı. Bunday operatsiyalar processinde ol ásirese kóplegen matematikalıq esap -kitaplardı orınlawı kerek.
Anakartlardıń birqansha modellerinde video adapterdiń funktsiyaları chipset mikrosxemalari tárepinen ámelge asıriladı - bul halda olar video adapterdiń anakart menen birlestirilgenligin búydesedi. Eger video adapter bólek apparat retinde islep shıǵarılǵan bolsa, ol video karta dep ataladı. video karta jalǵawshıı arqa diywalda jaylasqan. Oǵan monıtor jalǵanǵan.
Dawıs adapteri. IBM PC kompyuterleri ushın daslep dawıs menen islew támiyinlenbegen. Bar ekenligin dáslepki on jılında bul platformaning kompyuterleri ofis úskeneleri esaplanǵan hám dawıslı apparatlarsız islegen. Házirgi waqıtta dawıs menen islew quralları standart esaplanadı. Onıń ushın anakartga dawıs adapteri ornatılǵan. Ol anakart chipsetiga birlestirilishi múmkin yamasa ol dawıs kartası dep atalatuǵın bólek plagin retinde tayarlanishi múmkin. Dawıs kartası jalǵawshıları kompyuterdiń arqa tárepinde jaylasqan. Dawıstı qayta islep shıǵarıw ushın olarǵa dinamikler yamasa minigarnituralar jalǵanǵan. Mikrofonni jalǵaw ushın bólek jalǵawshı bar. Arnawlı programma járdeminde bul sizge dawıs jazıw imkaniyatın beredi. Bunnan tısqarı, sırtqı dawıs jazıw yamasa qayta islep shıǵarıw úskenesine (magnitofonlar, kúsheytgishler hám basqalar ) jalǵanıw ushın jalǵawshı (line-out) bar. Qattı disk. Kompyuterdiń operativ yadı quwat óshirilganda tazalanǵanlıǵı sebepli, maǵlıwmatlar hám programmalardı uzaq múddetli saqlaw ushın apparat kerek. Házirgi waqıtta bul maqsetler ushın qattı disklar dep atalatuǵın disklar keń qollanıladı. Qattı disktıń islew principi dizimge alıw bası qasındaǵı magnit maydan daǵı ózgerislerdi dizimge alıwǵa tiykarlanǵan.

Qattı disktıń tiykarǵı parametri onıń sıyımlılıqı bolıp, gigabayt (milliardlap báyit), GB menen olshenedi. Zamanagóy qattı disktıń ortasha kólemi 80 - 160 GB ni quraydı jáne bul parametr turaqlı túrde ósip barıp atır.

Floppy disk drayveri. Aralıqtan kompyuterler ortasında maǵlıwmatlardı tasıw ushın floppi disklar dep atalatuǵın disklar isletiledi. Standart floppi (floppi disk ) salıstırǵanda kishi sıyımlılıqǵa iye - 1, 44 MB. Zamanagóy standartlarǵa kóre, bul kópshilik maǵlıwmatlardı saqlaw hám tasıw wazıypaları ushın ulıwma etarli emes, biraq ǵalaba xabar qurallarınıń arzanlıǵı hám joqarı bar ekenligi floppi disklardı eń keń tarqalǵan saqlaw quralına aylantırdı.
Floppi disklarda jaylasqan maǵlıwmatlardı jazıw hám oqıw ushın arnawlı apparat - floppi disktan paydalanıladı. Drayvning kirisiw bólegi sistema blokınıń old paneline shiǵarıladı.
CD-ROM drayveri. Úlken kólem degi maǵlıwmatlardı tasıw ushın CD-ROMlardan paydalanıw qolay. Bul disklar tek ilgeri jazılǵan maǵlıwmatlardı o'qiy aladı - siz olarǵa jazıwıńız múmkin emes. Bir disktıń sıyımlılıqı shama menen 650-700 MB ni quraydı.
CD-ROM diskları kompakt disklardı oqıw ushın isletiledi. CD-ROM diskınıń tiykarǵı parametri oqıw tezligi bolıp tabıladı. Ol kóbeytpelerde olshenedi. 80-jıllardıń ortalarında tastıyıqlanǵan oqıw tezligi birlik retinde qabıl etiledi. muzıka kompakt diskları (audio CD) ushın. Zamanagóy CD-ROM diskları 40 x - 52 x oqıw tezligin usınıs etedi.
CD-ROM drayverlarining tiykarǵı kemshiligi - disklardı jazıwdıń múmkinshiligi joq - bir ret jazılatuǵın zamanagóy apparatlar - CD-Rda jónge salıw etiledi. Qayta jazıw imkaniyatın beretuǵın CD-RW apparatları da bar.
Kompakt disklarda maǵlıwmatlardı saqlaw principi floppi disklar sıyaqlı magnit emes, bálki optikalıq bolıp tabıladı.
Baylanıs portları. Printer, skaner, klaviatura, tıshqansha hám basqalar sıyaqlı basqa apparatlar menen baylanıs qılıw ushın kompyuter portlar dep atalatuǵın zatlar menen úskenelestirilgen. Port sırtqı úskeneni jalǵaw ushın jalǵawshınan kóbirek zat bolıp tabıladı, eger port jalǵawshı menen tawsıladı. Port jaysha jalǵawshınan kóre quramalılaw apparat bolıp, ol óziniń mikrosxemalariga iye hám programmalıq támiynat menen basqarıladı.
Tarmaq adapteri. Kompyuterler bir-biri menen ushırasıw ushın tarmaq adapterlerine mútáj. Bul apparat qońsılas kompyuterdiń tarmaq adapteri aldınǵı bólegin ózine nusqa kóshirmegenge shekem protsessor sırtqı portqa maǵlıwmatlardıń jańa bólegin jibermasligiga isenim payda etedi. Sonnan keyin, protsessorga maǵlıwmatlar alınǵanlıǵı hám jańaların jetkizip beriw múmkinligi haqqında signal beriledi. Transmissiya sol tárzde ámelge asıriladı.
Tarmaq adapteri qońsılas adapterden maǵlıwmatlardıń bir bólegi bar ekenin " úyrengenida", onı ózine nusqa kóshiredi, keyininen oǵan qaratılǵan yamasa joq ekenligin tekseredi. Eger sonday bolsa, ol olardı protsessorga ótkeredi. Eger joq bolsa, ol olardı keyingi qońsılas kompyuterdiń tarmaq adapteri olardı qabıl etetuǵın shıǵıw portına ashıp beredi. Maǵlıwmatlar óz adresine yetguncha kompyuterler ortasında sonday háreketlenedi.
Tarmaq adapterleri anakartga ornatılıwı múmkin, lekin kóbinese olar tarmaq kartaları dep atalatuǵın qosımsha kartalar formasında bólek ornatıladı.