Qarshi – 2023 1-mavzu. Din ijtimoiy madaniyat hodisa sifatidagi ahamiyati. Reja

Umumiy ko’rinishi: Kiberterrorizm koʻlamining asosiy taʼrifi boʻyicha munozaralar mavjud. Ushbu taʼriflar tor boʻlishi mumkin, masalan, Internetdagi boshqa tizimlarga hujum qilish uchun Internetdan foydalanish, bu odamlar yoki mulkka nisbatan zoʻravonlikka olib keladi. Ular, shuningdek, axborot texnologiyalari infratuzilmalariga odatiy hujumlar uchun terrorchilar tomonidan Internetdan foydalanishning har qanday shaklini oʻz ichiga olgan keng boʻlishi mumkin. Ishda motivatsiya, maqsadlar, usullar va kompyuterdan foydalanishning markaziyligi boʻyicha malakaning oʻzgarishi mavjud. AQSh davlat idoralari ham turli xil taʼriflardan foydalanadilar va ularning hech biri hozirgacha oʻz taʼsir doirasidan tashqarida majburiy boʻlgan standartni joriy etishga urinmagan.
Kontekstga qarab, kiberterrorizm kiberjinoyat, kiberurush yoki oddiy terrorizm bilan sezilarli darajada mos kelishi mumkin. Kasperskiy laboratoriyasi asoschisi Yevgeniy Kasperskiy hozirda “kiberterrorizm”,“ kiberurush” dan koʻra aniqroq atama ekanligini his qilmoqda. Uning taʼkidlashicha, bugungi hujumlar bilan siz buni kim qilgani yoki ular yana qachon zarba berishini bilmaysiz. Bu kiber-urush emas, balki kiberterrorizmdir”. U, shuningdek, oʻz kompaniyasi kashf etgan Flame Virus va NetTraveler Virus kabi keng koʻlamli kiber qurollarni biologik qurollarga tenglashtirib, bir-biriga bogʻlangan dunyoda ular bir xil darajada halokatli boʻlish potentsialiga ega ekanligini taʼkidlaydi.
Agar kiberterrorizmga anʼanaviy terrorizmga oʻxshash munosabatda boʻlsa, u faqat mulk yoki hayotga tahdid soladigan hujumlarni oʻz ichiga oladi va jismoniy, haqiqiy zarar yoki jiddiy buzilishlarni keltirib chiqarish uchun maqsadli kompyuterlar va maʼlumotlardan, xususan, Internet orqali foydalanish infratuzilmasi sifatida taʼriflanishi mumkin.
Terrorizmni oʻrganish boʻyicha ixtisoslashgan koʻplab akademiklar va tadqiqotchilar kiberterrorizm mavjud emasligini va haqiqatan ham xakerlik yoki axborot urushi masalasi ekanligini taʼkidlamoqda. Hozirgi hujum va himoya texnologiyalarini hisobga olgan holda, elektron vositalardan foydalangan holda aholida qoʻrquv, jiddiy jismoniy zarar yoki oʻlim paydo boʻlishi ehtimoli yoʻqligi sababli uni terrorizm deb belgilashga rozi emaslar.
Umuman kiberjinoyatda boʻlgani kabi, kiberterrorizm aktlarini amalga oshirish uchun talab qilinadigan bilim va koʻnikmalar chegarasi erkin foydalanish mumkin boʻlgan xakerlik toʻplamlari va onlayn kurslar tufayli doimiy ravishda pasayib bormoqda. Bundan tashqari, jismoniy va virtual olamlar jadal sur’atlar bilan birlashib, yana koʻplab imkoniyatlar maqsadlariga erishmoqda, buni Stuxnet, 2018-yildagi Saudiya neft-kimyosi sabotaj urinishi va boshqalar kabi eʼtiborga molik kiberhujumlar tasdiqlaydi.
Hozirgi davrda fan, texnika va asosan kompyuter taraqqiyoti mahsuli bo‘lgan kibermakon va uning boshqaruvchi qiyofasi “superkorporatsiya” texnologiyalarning insoniylikdan begonalashuvi natijasida din niqobidagi ijtimoiy va madaniy buzg‘unchilikni sodir etishga bo‘lgan urinishlar tobora kuchayib bormoqda. Jumladan, bugungi kunda kiberterrorchilik tuzilmalari o‘z g‘arazli maqsadlari yo‘lida axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan keng foydalanishga urinmoqda.
Bu borada O‘zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning “Yuksak ma’naviyat-engilmas kuch” asarida quyidagicha ta’kidlaangan: “Taassufki, ba’zan islom dini va diniy aqidaparastlik tushunchalarini bir-biridan farqlay olmaslik yoki g‘arazli maqsadda ularni teng qo‘yish kabi holatlar ham ko‘zga tashlanmoqda. Shu bilan birga, islom dinini niqob qilib, manfur ishlarni amalga oshirayotgan mutaassib kuchlar hali ongi shakllanib ulgurmagan, tajribasiz, g‘o‘r yoshlarni o‘z tuzog‘iga ilintirib, bosh-ko‘zini aylantirib, ulardan o‘zining nopok maqsadlari yo‘lida foydalanmoqda. Bunday nojo‘ya harakatlar avvalo muqaddas dinimizning sha’niga dog‘ bo‘lishini, oxir-oqibatda esa ma’naviy hayotimizga salbiy ta’sir ko‘rsatishini barchamiz chuqur anglab olishimiz va shundan xulosa chiqarishimiz zarur”.
Bu xususida Xalqaro press-klubda Mintaqaviy aksilterror tuzilma (MAAT) Ijroiya qo‘mitasi direktori Evgeniy Sisoevning so‘zlariga ko‘ra, MAAT O‘zbekiston bilan o‘zaro ishonch va yordamga asoslangan aloqalarni o‘rnatgan. Xalqaro Press-klubda bo‘lib o‘tgan ko‘p tomonlama hamkorlik masalalariga bag‘ishlangan navbatdagi yig‘ilish zamonaviy tahdidlar sharoitida asosiy masalalardan biri axborot xavfsizligi, kiberxavfsizlik masalasi ekanini ta’kidladi.
«Kibermaydonlar xalqaro terrorchi tashkilotlar a’zolarining o‘z maqsadlariga erishish uchun qulay imkoniyatlar yaratmoqda. Bu yo‘nalishda ko‘p ishlarni amalga oshiryapmiz, bu borada hamkorlik chora-tadbirlari ishlab chiqilgan. Biz terrorchilikka qarshilik qilish maqsadida aksilterror o‘quv mashqlarini o‘tkazyapmiz. Xitoy tomon bu masalalarga katta e’tibor qaratmoqda va ko‘plab qiziq takliflar kiritmoqda. Aprel oyida Shanxayda ajoyib seminar bo‘lib o‘tdi. Unda kiberterrorizm masalasiga bag‘ishlangan uchrashuvlar o‘tkazildi. Bu mazmunda janob Mirziyoevning takliflari juda o‘rinli», — qo‘shimcha qiladi E.Sisoev.
“Kibermakon”da din niqobidagi “kiberhujum”lar tahdidi: din niqobi ostidagi ekstremistik saytlarda asosan davlat to‘ntarilishi va xunrezlik urushlari haqida gap boradi. Bugungi kunda dunyoda eng katta xavf solib turgan ISHID guruhining internet kibermakonidagi axborot hujumi va tahdidi to‘g‘risida Aydarbek Tulepov o‘zining “ISHID fitnasi” kitobida quyidagi ma’lumotlarni beradi. ISHID o‘zining internet orqali go‘yo Islom yo‘lida “qurbon” bo‘layotgani aks etgan videolavhalari va fotosuratlari “al-Hayot” media studiyasida tayyorlanadi va internetga joylashtiriladi.