Qarshi muhandislik iqtisodiyot insituti iqtisodiyot fakulteti «innovatsion iqtisodiyot»

1.3. Mehnat bozorining infratuzilmalari
Mehnat bozorining infratuzilmalari -bu aholini ishga joylashtirish sohasining samarali amal etishini ta’minlaydigan institutlar: ish kuchigatalab va uning taklifi mutanosibligini ta’minlashgaxizmatqiladiganishbilanbandlikkako‘maklashuvchi davlatvanodavlatmuassalari,korxona,tashkilotvamuassasalaming kadrlarxizmati, jamoat birlashmalari, personalning kasbiy tayyorgarligini va qayta tayyorlashni amalga oshiradigan tuzilmalar, normativ-huquqiy hamda moliyaviy asoslardir.
Mehnatbozorininginfratuzilmalariningquyidagitarkibiybo‘g‘inlari mavjud:

• 
  mehnat vositachiligi bozorining infratuzilmasi (davlat ish bilan bandlik xizmatlari va mehnat bozorida xususiy vositachi tashkilotlar);
  
• 
  mehnat munosabatlarini tartibga solishning ichki korxona infratuzilmasi (kasaba uyushmalar, ish beruvchilaming birlashmalari, mehnat nizolari bo‘yicha komissiyalar va hokazolar);
  
• 
  mehnat migratsiyasi jarayonlarini tartibga solish infratuzilimasi (davlat va nodavlat mehnat migratsiyasi xizmatlari);
  
• 
  kasbiy va qo‘shimcha ta’lim infratuzilmasi (davlat va xususiy ta’lim muassasalari)
  

6-rasm. Mehnat bozorininginfratuzilmalari
Qator boshqa unsurlar -mehnat bozorining konyunkturasini o‘rganish, uni tartibga solish dasturlarini ishlab chiqish, xodimlar va ish beruvchilarni axborot bilan ta’minlash masalalari bilan shug‘ullanadigan tashkilotlar mehnat bozori infratuzilmalariga xizmat qiladi.
O‘zbekiston milliy mehnat bozorining infratuzilmasida mamlakat Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligining Qoraqalpog‘iston Respublikasi Bandlik va mehnat munosabatlari vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar Bandlikbosh boshqarmalari hamda ularning tuman (shahar) bandlikka ko‘maklashish markazlari hal qiluvchi ahamiyatga egadir. Ularning mehnat bozorini tartibga solishdagi funksiyalari serqirra. Ushbu funksiyalaming eng ahamiyatlilari qatorida quyidagilarni keltirish mumkin:

• 
  hududlami demografik va iqtisodiy rivojlantirish prognozlari asosida mehnat resurslarining prognoz balanslarini va aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha samarali chora-tadbirlar kompleksini ishlab chiqish;
  
• 
  hududlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo‘yicha kompleks dasturlar bilan uzviy bog‘lagan holda ish o‘rinlari tashkil etish bo‘yicha qisqa muddatli (bir yil), o‘rta muddatli (ikki-uch yil) va uzoq muddatli (uch yildan ortiq) davrlar uchun davlat buyurtmalarini shakllantirish;
  
• 
  mehnat resurslari balansining prognoz parametrlari asosida, hududlar va iqtisodiyot tarmoqlari bo‘yicha oliy va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi yo‘nalishlari uchun mutaxassislar tayyorlash yuzasidan davlat buyurtmalarini shakllantirish;
  
• 
  kasanachilik, oilaviy tadbirkorlik, hunarmandchilik faoliyati va aholining o‘zini o‘zi ish bilan ta’minlashining boshqa shakllari rivojlantirilishini rag‘bat- lantirish va qo‘llab-quvvatlash;
  
• 
  ishsiz fuqarolarni, nogironlarni va aholining mehnat bozorida teng sharoitlarda raqobatlasha olmaydigan boshqa toifalarini kasb-hunarga qayta tayyorlashni va ularning malakasini oshirishni tashkil qilish;
  
• 
  ishsizlami «Usta-shogird» usulida kasbga yakka tartibda qayta tayyorlashni tashkil etish;
  
• 
  bo‘sh ish joylari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni yig‘ish va ular haqidagi ma’lumotlami axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalangan holda aholiga yetkazish va boshqalar.
  

Korxonalarning kadrlar xizmati -firma va kompaniyalarda belgilab olingan kadrlar siyosatiga muvofiq personalni boshqarishga da’vat etilgan ixtisoslashtirilgan bo’linmadir. Uning funksiyalari, tarkibi va vazifalari ishlab chiqarishning xu­ susiyati, korxona oldida turgan maqsad va vazifalardan kelib chiqadi. Kompaniya rahbariyatining oliy darajasida ushbu yo‘nalishdagi strategik vazifalar: korxona kadrlar siyosatini ishlab chiqish, uni amalga oshirishning strategiyasi, normativ va uslubiy hujjatlarni ishlab chiqish, personalga umumiy rahbarlik hal etiladi. Yirik korxonalar bo‘linmalaridagi kadrlar xizmati, asosan, tezkor vazifalami: xodimlami tanlash, ularni joy-joyiga qo‘yish,malakasini oshirishni hal etadi. Mehnat bozori infratuzilmasida personalning kasbiy tayyorgarligi, malakasini oshirish va qayta tayyorlash bilan shug‘ullanadigan davlat va nodavlat muassasalarining roli ham muhim ahamiyatga ega.O‘zbekistonda ishsiz va ish bilan band bo‘lmagan aholini kasb-hunarga qayta tayyorlashni samarali tashkil etish maqsadida ularni kasb-hunarga o‘qitish mintaqaviy markazlari tashkiletilgan. Ularga ishga joylashtirish bo‘yicha ish beruvchi, Ish bilan bandlikka ko‘maklashish tuman (shahar) markazlari va ishga joylashish xohishini bildirgan shaxs o‘rtasidatuziladigan uch tomonlama shartnoma asosida ishgajoylashtirishga muhtoj ishsiz va band bo‘lmagan aholi, shu jumladan, kasb-hunar kollejlarini va akademik litseylami bitirgan doimiy ishga ega bo’lmagan shaxslar qabul qilinadi. Markazda o‘qish jarayoni 40 haftadan iborat bolib, 2 ta semestrga bolinadi. Bunda harbir semestr 12 haftadan, ishlab chiqarish amaliyoti15 haftava yakuniy malaka imtihoni1 hafta etib belgilanadi. O‘quv markazi o‘quvchilarining korxonalar, muassasalar va tashkilotlarda ishlab chiqarish amaliyotini o‘tashi o‘quv dasturining tarkibiy qismi hisoblanadi. Ishlab chiqarish amaliyoti 90 kun, haftalik yuklamasi 36 soat, bir kunlik 6-8 soatdan iborat bolib, jami 540 soatni tashkil etadi.