Qattiq jism aylanma harakat dinaikasining asosiy qonuni giroskoplar

Xorxe Rebolledo U bizga o'zi qurgan elektr gyroskopning uchta rasmini yuboradi.
Xorxe bizga aytganidek a giroskop yoki giroskop Burchak impulsini saqlash printsipiga asoslanib yo'nalishni o'lchash yoki saqlash uchun mashina. Mashina bir marta harakatga kelganda, uning yo'nalishidagi o'zgarishlarga qarshi turishga intiladi.
Gyros Ular, shuningdek, GPS paydo bo'lishidan oldin qurilgan samolyotlar va raketalarda inertial navigatsiya uchun tezlashuv datchiklari biriktirilgan inert platformalarni barqarorlashtirish uchun kema rulosini kamaytirish, otish maydonchalarini barqarorlashtirish uchun ishlatilgan.

Molekulalarning erkin yugurish yo’li. Diffuziya
Diffuziya (lotincha: diffusio — singish, tarqalish) — molekulalar, atomlar, ionlar va kolloid zarralarning tar-tibsiz issiklik harakati natijasida bir moddaning ikkinchi moddaga oʻz-oʻzidan oʻtishi, birining ikkinchisiga singib ketishi. Diffuziya gaz, suyuklik yoki qattiq jismlarda boʻladi va tezligi moddaning zichligi va qovushoqligi, temperatura, diffuziyalanuvchi zarraning tabiatiga va h. k.ga bogʻliq. Temperatura koʻtarilishi bilan Diffuziya tezlashadi. Bir aralashmali sistema (bir modda)dagi Diffuziya oʻz diffuziya, koʻp aralashmali sistema (gaz, suyuq yoki qattiq eritmalar)dagi Diffuziya geterodiffuziya deyiladi. Fan va texnika sohalarida Diffuziya ning ahamiyati katta; kimyoda Diffuziya usuli erigan moddaning molekulyar ogʻirligini aniqlashda qoʻllaniladi. Biologiyada oziq moddalarning soʻrilishi va yutilishi hamda moddalar almashinuv mahsulotlarining chiqib ketishida Diffuziya ning ahamiyati bor. Texnikada terini oshlash, gazlamani boʻyash, metallarni sementlash va azotlash, metallarda himoya qrplama hosil qilishda qoʻllaniladi. Geologiyada Diffuziya moddalarning quyuqdan suyuqqa, issiqdan sovuqqa, namdan quruqqa tarqalishiga aytiladi. Foydali qazilma konlarini izlashda Diffuziya ning roli juda muhim. Diffuziya natijasida konlar bor joylarda rudalarni birlamchi va ikkilamchi areal (joy) lari hosil boʻladi. Bular oʻz navbatida maʼdan konlarini qidirishda asosiy omillardan hisoblanadi. Fizikada molekulalar (atomlar) Diffuziya sidan tashqari oʻtkazuvchanlik elektronlari, kovaklar, neytronlar va b. zarralar Diffuziya si ham oʻrganiladi.
Hujayraning plazmatik membranasi ham aeroportda yoʻlovchilarni oʻtkazuvchi xavfsizlik tizimiga oʻxshaydi. Hujayra membranasining tanlab oʻtkazish xususiyati mavjud. Bu xususiyat orqali plazmatik membrana maʼlum bir vaqt ichida hujayraga kiruvchi va chiquvchi moddaning turiga qarab uning miqdorini boshqaradi. Tanlab oʻtkazuvchanlikning asosiy vazifasi hujayralarning ozuqa moddalarini qabul qilish, chiqindi moddalarni tashqariga chiqarish va atrof-muhitdagi turli sharoitlarga qaramasdan barqaror ichki muhit (gomeostaz) saqlanishini taʼminlashdir.
Membrana orqali moddalar tashilishining eng oddiy shakli passiv transportdir. Passiv transport hujayradan hech qanday energiya sarflashni talab qilmaydi va moddalar membrananing ikki tarafidagi konsentratsiya gradiyenti hisobiga tashiladi. Konsentratsiya gradiyenti – bu biror-bir modda molekulalarining tabiiy ravishda konsentratsiya yuqori joydan konsentratsiya kam joyga tarqaladigan, modda konsentratsiyasi oʻzgaradigan joydir.
Hujayrada ayrim molekulalar toʻgʻridan toʻgʻri membrananing lipid qavatini kesib oʻtish orqali konsentratsiya gradiyentini tushirsa, baʼzilari yengillashgan diffuziya deb nomlanuvchi jarayon orqali membranadagi oqsillar yordamida oʻtishi mumkin.
Molekulalrning harakat traektoriyasi siniq tug`ri chiziqlardan iborat. Uning traektoriyasining o`zgarishlari boshqa molekular bilan tuqnashishi natijasida ruy beradi. Molekularning bir-biri bilan cheksiz yaqinlashib traektoriyasini –harakat yunalishini sezilarli o`zgartirishiga tuqnashish deyiladi.
To`qnashish jarayoni molekularning effektiv diametrii orqali harakterlandi. To`qnashish jarayonida ikkita molekula markazlarining minimal yaqinlashish masofasi molekulaning effektiv diametri deyiladi.
Ikkita ketma-ket tuqnashishlar orasidagi masofa molekulaning erkin yugurish yo`li deb ataladi. Mazkur ishda havo molekulalarning o`rtacha erkin yugurish yo`li aniqlanadi. Sababi molekularining o`rtacha erkin yugurish yo`li aniqlanadi. Sababi molekularning harakati tuqnashishi xaotik tartibsiz ravishda ruy berib ularning absolyut qiymatlari bir-biridan farq qiladi. Molekulyar kinetik nazariyaga asosan gazning qovushqoqligi
(1)
Bu yerda - gazning qovushqoqoligi (ichki ishqalanish koeffisenti) p- gazning zichligi - o`rtacha arifmetik tezlik. (1) formuladan molekulaning o`rtacha yugurish yuli.
(2)
Havoning qovushqoqligini Pyuayzel forulasidan aniqlashimiz mumkin. Uzunligi l, ichki radiusi r bo`lgan kapilyar maydon bosimlar farqi P ga teng bo`lganda biror t vaqtda oqib o`tgan gaz hajmi


(3)
Ga teng bo`ladi.
Bu formuladan havo qovushqoqligi
(4)
Ga teng bo`ladi.
Maksvell taqsimotiga binoan o`rtacha arifmetik tezlik


(5)
Formula buyicha aniqlanadi. Bu yerda - universal gaz doimiysi , T – gazning absolyut temperaturasi, - havoning molyar massasi.
Havoning zichligini gaz holat tenglamasidan aniqlash mumkin:
(6)
Yoki berilgan bosim P va temperatura T uchun havo zichligini jadvaldan olish mumkin. Normasl sharoitda havo zichligi ga teng.Demak (4) ifodadan havoning qovushqoqligi ni hisoblash mumkin. So’ngra (5) ifoda bo’yicha o’rtacha arifmetik tezlik, (6) ifodadan zichlik hisoblanib (2) ifoda
(7) bo’yicha molekulalarning o’rtacha yugurish yo’li aniqlanadi.
Yohud ,(4), (5) va (6) ifodalarni (2) ifodaga qo’yib, o’rtacha yugurish yo’lini hisoblash formulasini hosil qilish mumkin:


(8)
Havo molekulalarini effektiv giametri D ni uning erkin yugurish yo’li bilan bog’liqligi ifodasidan aniqlanadi:
(9)
Bu yerda -molekulalarning konsentrasiyasi ekanligini hisobga olsak effektiv diametrni hisoblash formulasi
(10)
Ko’rinishda bo’ladi. Demak gazning (havoning) ichki ishqalanish koeffisinti, qovushqoqlogi , molekulalarning erkin yugurish yo’li va effektiv diametrini aniqlash uchun kapillyar uchlaridagi bosimlar farqi ,undan oqib o’tgan havo miqdori , vaqti t , xonadagi suyuqlik temperaturasi T , havo bosimi P larni bilish kerak ekan.