QəRİb məMMƏdov, mahmud xəLİlov

Ərazinin nişanlanması 

Sahənin fərdləşdirilməsinin  ən «yumşaq» üsulu olub təcavüzlə  əlaqəsi yoxdur. Nişanlama üsulları 

müxtəlifdir. Görmə qabiliyyəti yaxşı inkişaf etmiş növlərdə  ərazinin vizual nişanlanması müşahidə olunur. 

Məs., yaxşı görünmə  şəraitini tutan mərcan balıqlarının nəzəri cəlb edən cizgiləri ilə parlaq rəngi  ərazinin 

tutulmuş olduğunu göstərən kifayət qədər gözə çarpan siqnaldır. 

Quşlarda sahənin nəğmə oxuma və başqa səs siqnalları şəklində akustik nişanlanması aydın təzahür olunur. 

Quşların səsində həmişə fərdilik çalarlar müşahidə olunur. Nəğmənin mürəkkəb cizgisində ərazi siqnalı daşıyan 

konkret hissəni seçmək olar. Bütün bunlar qonşulara qonşu sahənin nişanlanmış  sərhədini müəyyən etməyə 

imkan yaradır.  

Ərazinin səslə nişanlanması başqa heyvanlara da xasdır. Məs., suitinin yaşlı erkəkləri öz sığınacağının ərtaf 

sualtı sahəsini tez-tez çıxardığı trelin (cəh-cəhin) köməyi ilə nişanlayır. Cənubi Amerika meymunu revun 

Aluatta və  bəzi digər primatlar sahəni səsləri ilə nişanlayır. Amerika burundik dələləri Tamiasciurus və digər 

məməlilər də ərazinin tutulmuş olduğunu səs siqnalları ilə bildirirlər; amfibiya və bir sıra onurğasız heyvanlarda 

da səs nişanlanmasına rast gəlinir.  

Əksəriyyət məməlilərdə ərazinin nişanlanmasında iy (qoxu) nişanlanması, mühüm əhəmiyyətə malikdir, bu 

həmin heyvanların həyatında iybilməni mənimsəmək kimi aparıcı rola uyğun gəlir.  İy «daşıyıcı» kimi sidik, 

ekskrement və bir çox ərazi növlərinə xas olaraq müstəsna  əhəmiyyət daşıyan xüsusi vəzilərin sekretləri 

(şirələri) hesab olunur. Öz sahələrini sidik və peyinlə nişanlamaq praktiki olaraq bütün məməlilərə xasdır. Bir 

çox növlərdə spesifik dəri vəziləri olur, bu vəzilər dayanıqlı iyli sekret (şirə) ayırır. Belə  vəzilər bir sıra çöl 

sicanları, qum siçanları  və digər siçanabənzər gəmiricilərə xasdır, onlar həmçinin kisəli uçar mişovullarda, 

panqolinlərdə, dırnaqlılarda və başqa növlərdə  təsvir edilmişdir. Bu vəzilərin ayrılmasından iy siqnalının 

məlumatlığını artıraraq nişanlamada istifadə olunur. Spesifik vəzilərdən istifadə iy nişanlarını  təmiz  ərazi 

siqnalından mürəkkəb populyasiyadaxili kommunikasiyaya (ünsiyyət vasitəsinə) çevirir.