QəRİb məMMƏdov mahmud xəLİlov

TURŞULU (TURŞ) YAĞIŞLAR – T.y.-ın əsas komponentləri azot 

və kükürd oksidlərinin aerozolları sayılır. Onlar atmosfer, hidrosfer və 

torpaq rütubətliyi ilə qarşılıqlı  əlaqədə olduqda sulfat, nitrat və digər 

turşular  əmələ  gətirir. T.y.-a səbəb olan təbii mənbələrə vulkan 

püskürmələri,  şimşək çaxması  və ildırım, meşə yanğınları, biogen 

ifrazat, torpağın deflyasiyası  və s. aiddir. Antropogen T.y.-ın mənbəyi 

yanacaq qazıntılarının, xüsusən daş kömürün İES-də, qazanxanalarda, 

metallurgiyada, neft-kimya sənayesində, nəqliyyatda və s. yandırılması 

prosesi sayılır. T.y.-ın digər mənbəyi kənd təmərrüfatında istifadə 

olunan azot gübrələri hesab olunur. T.y.-ın  əsas yayıldığı vilayətlər 

sənaye rayonları sayılır. (Ş.Amerika, Qərbi Avropa, Yaponiya, Koreya, 

Çin, Rusiyanın sənaye rayonları). 

Turşuluğu (PH) 5,6-dan aşağı olan yağıntıların T.y. adlandırılması 

qəbul edilmişdir. İndiyə qədər məlum olan ən turş yağış Kanadada (PH 

---

 

472 

 

2,4) və ABŞ-ın Los-Anjeles şəhərində (PH 2,3) qeydə alınmışdır. T.y. 

təbiətə, binalara və qurğulara böyük zərər yetirir, tarixi abidələri 

aşılayır, metal qurğuları karroziyaya uğradır, torpağın, suyun fiziki-

kimyəvi xassəsini dəyişdirir, canlı aləmin bioloji inkişafını  məhv edir. 

T.y. bitki örtüyünün, o cümlədən meşələrin qurumasına, su 

orqanizmlərinə məhvedici təsir göstərir. T.y. təsirindən Norveçin cənub 

hisəsində göllərin 80%-i «ölüdür». T.y.-ın ekoloji problemini həll etmək 

üçün azot oksidi və kükürd qazının buraxılması kəsgin azaldılmalı, yeni 

texnologiya tətbiq edərək yanacağa qənaət etmək, yanacaqdan kükürdü 

kənarlaşdırmaq, tüstü bacalarından çıxan kükürd və azot oksidini tutmaq 

kimi tədbirlər həyata keçirilir, bu sahədə ayrı-ayrı dövlətlərlə beynəlxalq 

əməkdaşlıq edilir.